Dictionary of Dictionaries

· Search the Dictionary of Dictionaries

You searched for the expression pan among the lemmas in the Dictionary of Dictionaries without taking into account the accentuation of the word or the difference b/v


- Number of definitions found: 221
- Distribution by dictionaries: Sarmiento (1746-1755c) (5), Sarmiento (1746-1770) (1), Sarmiento (1754-1758) (4), Sarmiento (1762 e ss) (1), Sobreira (1790c) (1), Sobreira (1792-1797) (8), Reguera (1840-1858) (4), Rodríguez (1854c) (3), Aguirre (1858) (1), Rodríguez (1863) (2), Cuveiro (1876) (4), Valladares (1884) (9), Valladares (1896-1902) (1), Porto (1900c) (1), Leiras (1906) (2), RAG (1913-1928) (1), Filgueira (1926) (1), Carré (1928-1931) (1), Carré (1933) (1), Ibañez (1950) (2), Carré (1951) (9), Pereda (1953) (5), Eladio (1958-1961) (83), Varios (1961) (1), AO (1963) (1), Franco (1972) (4), Franco (1972-) (2), AO (1977) (3), Panisse (1977) (9), Rivas (1978) (3), Carré (1979) (10), Panisse (1983) (3), CGarcía (1985) (20), Rivas (1988) (2), Losada (1992) (8), Rivas (2001) (5)

Martín Sarmiento (1746-1755c): Catálogo de voces y frases de la lengua gallega, ed. de J. L. Pensado Tomé (U. de Salamanca en 1973)
pera pan ó de bazan

[Dunha lista de clases de peras]. CatálogoVF 1745-1755

pera pan

[Dunha lista de clases de peras]. CatálogoVF 1745-1755

pan de lobo

[Dunha lista de 'frutas varias', sen definir]. CatálogoVF 1745-1755

pan caro

Al miserable. CatálogoVF 1745-1755

pera pan

[Peras en Pontevedra, do Apéndice: "Borrón de varios nombres gallegos de vegetables" ]. CatálogoVF 1745-1755

Martín Sarmiento (1746-1770): Colección de voces y frases de la lengua gallega, ed. de J. L. Pensado Tomé (U. de Salamanca, 1970)
[frangulla][pan]

FRANGULLAS DE PAN. De frango, is se dijo en la media edad frangula, un árbol, aludiendo a la fragilidad de sus ramas; y de frangula, frangulla, aludiendo a lo mismo y es frangulla un pedacito de cualquiera cosa, en especial de pan. Pan de panis. Colección 1746-1770

Martín Sarmiento (1754-1758): Catálogo de voces vulgares y en especial de voces gallegas de diferentes vegetables, ed. de J. L. Pensado Tomé (U. de Salamanca en 1986)
pan de lobo

Pedo de lobo. Especie de hongo que salta en polvo. Lycoperdon; Tournefort, pág. 563, pone las diferencias. Gallego pan de lobo. ¶960. Catálogo ...vegetables 1754-1758

pan é queixo

Según la cuenta es nombre que se aplica a muchas plantas. Volví a informarme de la mujer de 1172, y se afirma que la planta, cuyas flores se comen, por saber a miel, tiene las flores amarillas, y así es la solda do monte. Y así es distinto aquel panequeixo del geranio tuberoso, cuyas raíces se comen. ¶1233. Catálogo ...vegetables 1754-1758

pan e queixo

[Planta del] Género Tormentilla ( Tormentille) del sistema de Monsieur Tournefort. [Do apéndice: Onomástico latín-gallego de los vegetables que vio el Padre Sarmiento]. Catálogo ...vegetables 1754-1758

pera pan

[Clase de peras en Pontevedra]. [Lista do "Borrón de varios nombres gallegos de vegetables", apéndice do CVVVGDV]. Catálogo ...vegetables 1754-1758

Martín Sarmiento (1762 e ss): Obra de 660 pliegos
pan

(1678) Para ponderar que un labrador [67v] gallego lo pasa bien, se dice de él que ten pan e porco para todo el año. Tampoco en Galicia se hace estudio de criar cochinos monstruosos y agigantados, como el que el año de 758 crió en Madrid un tahonero, el cual pesó cuarenta y cinco arrobas. En Galicia son los cerdos pequeños, enjutos y cenceños. Y por tener tanto magro y no abundar de un lardo fastidioso, es excelente y muy sabroso su tocino, y los perniles no tienen equivalentes. No obstante, he visto en Galicia una casta de cochinos que se trajo de Portugal, y de esos vi uno de zancas altas, que es el mayor que vi en mi vida. Y será razón para el comercio que esa casta se extienda tierra adentro, en donde, con los pastos de castañas y bellotas, mejorarán mucho en todo.

Juan Sobreira Salgado (1790c): "Vegetables de Galicia" seguido dunhas " Retractaciones" e duns "Documentos justificativos de lanomenclatura botánica gallega", ed. de J. L. Pensado Tomé (Opúsculos lingüísticos del siglo XVIII, Galaxia, Vigo, 1974, pp. 241-267).
pan de lobo

[Sen sinónimos] Vegetables

Juan Sobreira Salgado (1792-1797): Papeletas de un diccionario gallego, ed. de J. L. Pensado Tomé (Instituto de Estudios Orensanos, Ourense 1979).
a panpedir

Fras. de Ribadavia. Lo mismo que por portas, como: Deyxar a un a pan pedir. Papeletas

a panpedir

Fras. de Ribadavia. Lo mismo que por portas. Como: Deyxar a un a pan pedir. Papeletas

pan entre peneyras

Pan de millas, segundo pan. Papeletas

[pan] [compadre] [comadre] [rebanda]

Do pan de meu compadre boa rebanda miña comadre. Ribadavia. Papeletas

[pan] [encetar] [tallar] [arrebada]

Do pan encetado podese tallar boa arrebada sin conocerse nada. Samos. Papeletas

[entroydo] [larafuzán] [carne] [pan]

Domingo de Entroydo Larafuzan comicheme a carne deyxacheme o pan. Papeletas

[pan] [afan]

Non hay pan sin afan. Papeletas

[pai] [nai] [abó] [caldo] [verza] [pan]

Ey ven teu pay,
ey ven tua nay
ey ven teu abó,
que nunca foy bó
caldiño pouco
e verciñas catro
sabell-o pan
comá lengua d'un gato.
Papeletas

Eugenio Reguera y Pardiñas (1840-1858): Traducción de algunas voces, frases y locucionesgallegas, especialmente de agricultura, al castellano, ed. de J. L. Pensado (Cadernos de Lingua, RAG, 1995)
anaco de pan

Pedazo de pan.

pan

{cf. chao}.

rapada de pan

Medida de dos ferrados en Salnés, que se aproxima mucho a la media fanega de Castilla. No se usa ni se conoce hoy mas que en el nombre.

tega de pan

Medida de centeno equivalente a un ferrado; no obstante había tega vella y tega nova, y las dos en la extinguida jurisdición de Taboada, provincia de Lugo; equivalían, la tega vieja a tres ferrados de dicho centeno, y la nueva a la mitad de aquella, o sea ferrado y medio. (Tierra de Orense).

Francisco Javier Rodríguez (1854c): Diccionario gallego-castellano, transcrito do ms da RAG por AS para este diccionario
pan de borona

[Entrada intercalada sen definición]. Sarm.

pan de cego

[Da lista de voces sen definir].

pan de sapo

[Da lista de voces sen definir].

Luís Aguirre del Río (1858): Diccionario del dialecto gallego, ed. de Carme Hermida Gulías, CSIC-IPS, 2007
pan corvo ne

Centeno, trigo o abena maleada, negra esteriormente.

Francisco Javier Rodríguez (1863): Diccionario gallego-castellano, ed. de Antonio dela Iglesia González, A Coruña,
Pan do cego

Creo es una especie de hongo ó bejin, excrescencia que sale sobre la tierra y cuando le rompen, echa polvillo.

Pan do sapo

Especie de hongo ó bejin pequeño y blanquizco.

Juan Cuveiro Piñol (1876): Diccionario Gallego, Barcelona
PAN DO CEGO

Especie de hongo ó bejin, excrecencia que sale sobre la tierra y cuando la rompen echa polvillo.

PAN DO LOBO, DO RAPOSO ó DO SAPO

Hongo pequeño y blanquizco.

PAN MEDIADO

Clase de renta foral de centeno y mijo menudo que se paga por igual en una y otra especie.

PAN TERCIADO

Clase de renta foral que se paga por iguales partes en centeno, mijo menudo y maíz.

Marcial Valladares Núñez (1884): Diccionario gallego-castellano, Santiago, Imp. Seminario Conciliar
CONTO DE PAN (un)

Cuarenta libras.

MESTURA (pan de)

El que se hace con harina de trigo y de centeno, ó con harina de maiz y de centeno.

PAN DE PÁĴARO

(Sedum acre). Planta de raiz vivaz y flores amarillas, perteneciente a la familia de las crasuláceas de Decandolle. Crece en las tierras áridas y arenosas de los rios. Florece en mayo y junio.

PAN DE SAPO

Especie de Hongo, ó Bejin, pequeño y blanquizco. Es una verdadera Seta y de las mas venenosas.

PAN D'O CUCO

(Oxalis acetosella) . Acederilla, Aleluya, Hierba de Buey, Pan de Cuclillo; planta de raiz vivaz, perteneciente á la familia de las oxalídeas de Decandolle y sin tallo aparente. Tiene el rizoma dentado-escamoso y articulado; hojas, acorazonadas al revés y afelpaditas; pedúnculo, de una flor, mas largo que las hojas y con dos bracteolillas por encima de su parte media; pétalos ovalados y obtusos, estilos, iguales, ó mas largos que los estambres interiores. Crece en el valle de Doncos: florece de abril á mayo y sus flores son de un color blanco-lechoso; por lo regular, bien que susceptibles de pasar al cerúleo y purpurescente. Es refrigerante, por el ácido que descubre en el sabor y fué empleada un tiempo contra el escorbuto, afecciones pútridas é inflamatorias, lo mismo que la Lújula (Oxalis corniculata)

PAN E QUEIJIÑO

Pan y quesillo. V. HÈRBA D'OS DENTES

PICA-PAN

Farandulero, mediador, agente, entre arrieros y cosecheros de vino, que lleva un tanto por cada moyo que se venda, premio de su corretaje, amen de los sendos tragos de las pruebas.

SABIDO (comer á pan)

Vivir á expensas de otro, ú otros, recibiendo de ellos un socorro diario.

PAN

com. Dícese del centeno, pendiente aun en las heredades, ó en las eras, sin majar.

Marcial Valladares Núñez (1896-1902): Nuevo suplemento al Diccionario gallego-castellano publicado en 1884 por D. M. Valladares Núñez, ed. de Mª Carme García Ares (Cadernos de Lingua, RAG, 2000)
Gana-pan

Red pequeña que, colocada en un arco también pequeño, formando especie de embudo, clavado o sujeto en la punta de un palo, sirve en algunas partes para pescar.

Francisco Porto Rey (1900c): Diccionario gallego-castellano, ed. de María Xesús Bugarín e Begoña González Rei;, A Coruña, Real Academia Galega, 2000
albeiro (pan)

[Entrada sen definición].

Manuel Leiras Pulpeiro (1906): Vocabulario (lido directamente do ms da RAG para este diccionario)
marca do pan

artera

pan do demo

crespilla, cagarria

Real Academia Galega (1913-1928): Diccionario gallego-castellano
A PAN PEDIR Loc.

que significa: en la mayor miseria, en la mayor pobreza; quedar o dejar por puertas.- "Et por ende tomarõ os dioses uingança. que de moý rricos que ante erã agora som muý pobres et apan pedir." (Y por esto tomaron los Dioses venganza, que de muy ricos que antes eran ahora están muy pobres y por puertas). C. T., vol. II, p. 215.

X. Filgueira Valverde, L. Tobío Fernandes, A. Magariños Negreira e X. Cordal Carús (1926): Vocabulario popular galego-castelán (publicado por entregas en El Pueblo Gallego)
PAN sm.

Pan. Centeno en la era sin majar. Pan de paxaro, sedum acre, planta. Pan de sapo, seta venenosa. Pan do cuco, acederilla*, hierba de buey, planta. [*No orix. 'acedevilla'].

Leandro Carré Alvarellos (1928-1931): Diccionario galego-castelán, 1ª ed., Lar, A Cruña, 1926-1931
entrepeneiras (pan de)adj.

Pan de mistura.

Leandro Carré Alvarellos (1933): Diccionario galego-castelán, Segunda Edizón, A Coruña, Roel
pan de entrepeneirasadj.

Pan de mistura.

José Ibáñez Fernández (1950): Diccionario galego da rima e galego-castelán, Madrid
pans. m.

De trigo: pantrigo, molete, pan albeiro. De boda: regueifa; en Mellid: sangaño; en la Ulla: canelo. Panecillo pequeño: bica; panecillo con cuatro picos: cornecho. Pedazo de pan grande: codecho. Parte pequeña de pan: rafa. Pan de centeno y maíz: mistura; de maíz: broa o boroa; de panizo: millaras.

entrepeneiraspan deadj.

Pan de mistura.

Leandro Carré Alvarellos (1951): Diccionario galego-castelán, Terceira Edizón, A Coruña, Roel
pan de entrepeneirasadj.

Pan de mistura o de millas.

pan s. m.

Pan. V. Molete y broa. Nombre gue suele darse al cultivo o cosecha de los cereales, y más generalmente al trigo.

________

de can, acederilla, planta perenne, de sabor agrio.

________

de corvo, cornezuelo de centeno.

________

de cuco, acederilla, planta parecida a la acedera.

________

de lagarto, especie de siempreviva.

________

de lobo, especie de hongo que se cría en el tronco de algunos árboles.

________

de sapo, hongo venenoso.

________

de paxaro, racimillo, especie de siempreviva menor.

José María Pereda Álvarez (1953): Aportaciones léxicas y folklóricas al estudio de la lengua gallega, en Douro Litoral (5ª série, VII-VIII, pp. 19-52)
coitelo falar pan

O que fala do coitelo é que ten gana do pan. El que habla del cuchillo es que tiene gana del pan. Verín.

pallas pan

¡Non che vai o pan pol-as pallas! ¡No te va el pan por las pajas! No te das prisa.Vivero.

pan trigo comer

Xa non come o pan de trigo. Ya no come el pan de trigo. Está muriendo. Verín.

pan encetar cortar

En pan encetado corta quen quer. En pan empezado, corta el que quiere. Expresa que la mujer impúdica es de todos. Vivero.

pan de sapo n.

Nombre con que se designan en algunos puntos todas las especies de hongos y setas. Vivero.

Eladio Rodríguez González (1958-1961): Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo
PAN s. m.

Porción de masa de harina y agua, de figura a veces chata o redonda y a veces alargada, que después de fermentada y cocida al horno sirve de principal alimento al hombre.

________

Masa de cualquier otra cosa que tenga figura de pan.

________

En lenguaje campesino llámase así al centeno, al trigo y también al maíz cuando están todavía en la LEIRA, próximos a madurar, o cuando ya están en la EIRA los dos primeros dispuestos para la MALLA.

________

La misma cosecha de cereales, y singularmente el centeno y aun el trigo mientras están en el campo.

________

Lo que en general sirve para el sustento diario, por ser el pan lo principal.

________

Cada una de las semillas de que se hace pan.

________

En toda la región gallega se rinde al pan un respeto tan extraordinario, que nuestros campesinos no lo arrojan al fuego ni lo tiran al suelo; y si alguna vez se cae lo recogen inmediatamente, besándolo, lo mismo que besan el que dan de limosna a los pordioseros; y si se encuentra en el camino algún pedazo, nuestras gentes lo cogen, lo besan también y lo ponen respetuosamente en sitio donde no pueda ser pisado. El pan de trigo de algunas comarcas gallegas goza de mucha fama, como el de Cea, en el partido judicial de Carballiño (Orense ), el de Neda y Santiago, en la provincia de La Coruña y el de Bandeira y Porriño en la de Pontevedra, creyéndose que el sabor substancioso que tiene se debe a las condiciones de las aguas.

________

Pan abenzoado, el que suele bendecirse en la misa y se reparte al pueblo en días solemnes.

________

Pan albeiro, el de trigo muy blanco y fino.

________

Pan asmo, el de sabor un poco ácido, que tiene becerra en la parte de la miga próxima a la corteza que estuvo en contacto con la piedra del horno al cocerse.

________

Pan ácimo, el que se ha hecho sin levadura en la masa.

________

Pan centeo, el de harina de centeno, que se consume mucho en las aldeas orensanas, donde abunda ese cereal, que es el que más caracteriza las terras de pan, que son las de montaña.

________

Pan da boda, el que solía repartirse entre los circunstantes o concurrentes a una boda y que tenía carácter simbólico.

________

Pan da borralla, el pan subcinericio, cocido en el rescoldo o debajo de la ceniza; BICA.

________

Pan da lareira, el que se cuece en la piedra del hogar, poniéndole encima la tapadera o tiesto de hierro que se cubre con brasas.

________

Pan de entrepeneiras, el que se forma con las MILLAS, o sea la harina resultante de la primera cernedura del trigo.

________

Pan de figos, masa en forma de tortas que se hace con higos, almendras y especias.

________

Pan de libra, el de harina de trigo que se vende en La Coruña y otros lugares, en piezas de 500 gramos cada una.

________

Pan de mestura, el que se hace con harina de maíz, mezclada con la de trigo o centeno.

________

Pan de millo, la BROA, que también se consume mucho en las aldeas gallegas.

________

Pan de molete, panecillo blanco y esponjado. Trozo del MOLETE, que es un pan redondo de harina de trigo.

________

Pan de monicio, el que se da a la tropa, que también se llama pan de picos.

________

Pan de ovo, el que se hace de masa fina con huevos y azúcar.

________

Pan de paxaro, planta de raíz vivaz y flores amarillas, perteneciente a las crasuláceas. Crece en las tierras áridas y arenosas de los ríos, y florece en Mayo y Junio.

________

Pan de peneira, el que llaman PICÓN.

________

Pan de peso, el de harina de trigo, de tamaño grande y forma redonda, aplanado en los bordes y más elevado en el centro, donde tiene una especie de mama o pezón proporcionado. Viénele su nombre de venderse al peso o en trozos, a voluntad del comprador.

________

Pan de picos, especie de bollo de harina de trigo, que se forma con dos barritas de masa terminadas en punta y enlazadas por el centro, dejando las cuatro puntas salientes y equidistantes a modo de picos. También se llama así el pan de monicio.

________

Pan de poia, o pan de proia, especie de torta que los horneros hacen de la masa que se cuece en sus hornos. También suele hacerse con la masa que se deja por razón de derechuras.

________

Pan de relón, el que se hace con la harina que en castellano se llama salvado, y en gallego RELÓN.

________

Pan de sapo, especie de hongo o bejón pequeño y blanquizco, que es una verdadera seta de las más peligrosas, según Valladares.

________

Pan do lar, nombre genérico que se da a cada una de las diversas clases de pan que se cuece en la piedra del hogar y que especialmente se llama bica do lar o bola do lar.

________

Pan dos días de festa, entre nuestras gentes del campo, el PANTRIGO.

________

Pan feiral, el trigo o centeno que se compra en la feria o en el mercado.

________

Pan froleado, el que se hace con la flor de la harina de trigo.

________

Pan grañón, pan moreno de harina de trigo no muy bien cernida.

________

Pan regañado, el que se abre en el horno, o por la fuerza del fuego, o por la incisión que se le hace al tiempo de ponerlo a cocer.

________

Pan resésigo o pan reseso, el que no es cocido del mismo día sino del anterior o los anteriores, y que está, naturalmente más o menos duro.

________

Pan terciado, el pan en que entran tres clases de harinas, que generalmente son de centeno, de maíz y de trigo.

________

Acamarse o pan, inclinarse, echarse o caerse el trigo o el centeno que está en las LEIRAS.

________

A pan comer, dícese encareciendo gasto de gentes que se tienen en casa por más o menos tiempo.

________

A pan e auga, sin otro alimento que pan y agua. Comúnmente se aplica a los ayunos y castigos.

________

A pan e coitelo, y a pan e mantés, dícese del que mantiene a otro dentro de su misma casa y a su misma mesa.

________

A pan pedir, viviendo de limosna, implorando la caridad pública. Empléase precedido de los verbos andar, estar, quedarse, etc.

________

A pan sabido, a cuenta de otro cuando se trata de comer; estar alimentado o sostenido por otro; sabiendo por anticipado que no ha de faltar el alimento, aunque se carezca de todo medio económico.

________

A pan seco, comiendo solamente pan, sin otra vianda y sin vino.

________

Axudar a ganalo pan, auxiliar a otro a ganar lo que precisa para su sustento.

________

Benia ó pan que come, dícese de la persona cuyo aspecto es de gran robustez y perfecta salud. Dícese también del que da mucho rendimiento en el trabajo, y del que merced a sus facultades se ingenia bien para vivir holgadamente.

________

Coller pan pro ano, dícese del labrador cuyas cosechas de granos le dan lo suficiente para pasar el año con cierta holgura.

________

Comelo pan coa codia, estar ya bueno un enfermo; valerse una persona por sí misma sin la ayuda de otra.

________

Comerlle o pan a un, ser su familiar o doméstico, o estar mantenido por él.

________

Comer o pan dos máis, dícese de la persona muy vieja y achacosa, dando a entender que está de más o estorba ya en el mundo.

________

Como pan bendito, de lo que se vende con mucha facilidad.

________

Como o pan da boca, dícese de lo que es indispensable para la vida, y de lo que se tiene en gran estimación.

________

Con pan e con pau, expresa que no se debe usar de excesivo rigor sino mezclar la suavidad y el castigo con el agasajo.

________

Contigo pan e cebola, suelen decirlo los enamorados, ponderando su cariño y su desinterés.

________

Custoulle a bola un pan, dícese cuando uno peligra de recibir daño, o recibió daño grande. También se aplica a lo que costó mucho más de lo que se suponía.

________

De pan levar, aplícase a las tierras proporcionadas para dar centeno o trigo y maíz.

________

Enganalo pan, comer con el pan otra cosa de gusto, para que sepa mejor y no se desperdicie.

________

Escaldalo pan, cocerlo con demasiado fuego, de suerte que saca en la corteza unas ampollas.

________

Estamos a pan e coitelo, vivir varios a pan y manteles, comiendo juntos.

________

Facer un pan coma unhas hostias, expresa el desacierto o mal éxito de una cosa.

________

Faltalo pan a un, faltar lo más indispensable para el sustento y para la vida.

________

Fixo un pan coma unas noces, dícese del que hizo un desaguisado.

________

Non cocerlle o pan no corpo a un, explica la inquietud que se tiene hasta hacer, decir o saber lo que se desea.

________

Non comer pan, dícese de las cosas que pueden ser útiles y no hay daño en conservarlas porque no ocasionan gasto alguno.

________

Non comer un o pan de balde, no recibir de gracia una cosa sino por su fatiga y trabajo.

________

Non haber pan por onde pasa, refiérese a la persona tan sumamente flaca y de tan famélico aspecto, que parece que no come pan.

________

O pan de cada día, el diario alimento.

________

Pan comido, dícese de aquello difícil que se ambiciona y que se tiene por seguro e infalible. Aplícase a veces a las conquistas amorosas, creyéndolas fáciles y seguras.

________

Pan por pan, llanamente, sin rodeos.

________

Pan por pan, e viño por viño, da a entender que uno ha dicho una cosa con toda claridad y sin eufemismos.

________

Parece que non hai pan por onde anda, aplícase a la persona extenuada y famélica, como si fuese víctima del hambre.

________

Púxeno a pan pedir, se dice de aquel a quien se maltrató de palabra, reprendiéndolo duramente y hasta ofendiéndolo.

________

Quedouse a pan pedir, quedarse completamente arruinado hasta no tener lo más necesario para su sustento.

________

Repartir como pan bendito unha cousa, distribuirla en porciones muy pequeñas.

________

Ser máis bo que o pan, aplícase a la persona sumamente bondadosa.

________

Ser pan e mel unha cousa..., ser muy buena y agradable.

________

Tèn pan e capelo, dícese de la moza que es rica y tiene haciendas.

________

Ter pan pro ano, tener lo bastante para pasar el año, aunque sea modestamente.

________

Venderse unha cousa coma pan bendito, haber mucha demanda de ella.

________

Vir o pan ó suco, comenzar a granar las espigas de los cereales.

________

Xa gana o pan que come, dícese del niño que a pesar de sus pocos años gana ya lo suficiente para comer y aun para vestirse y auxiliar a su madre viuda.

________

FRAS. A falta de pan, bo é pantrigo. Alá vaias, pan emprestado, onde volvas millorado. Á mesa sin pan non te poñas a xantar. Antes o pan que o viño e antes o touciño que o viño. Antes pan que viño, antes viño que touciño, e antes touciño que liño. A pan de quince días, fame de tres semanas. A pan duro, dente agudo. A quen come ben o pan, é pecado darlle compango*. A quen come pan, migallas lle quedarán. A quen lle sobre pan, que manteña ben o can. A quen non lle sobre o pan, que non críe can. A quen queiras mal, cómelle o pan, e a quen ben, tamén. Á que tèn pan e capelo nunca lle falta mancebo. Ara ben e fondo, e collerás pan dabondo. Ata curto, esterca a modo, ara xusto e fondo, e collerás pan dabondo. Benia ó pan que presta i a moza que o come. Bo é pan con algo de compango máis. Bo é o pan con algo máis. Busca pan pra Maio e leña pra Abril, e bótate a dormir. Cada meniño ó nacer trai un pan baixo do brazo. Cada un busca o pan do seu mastigo. Cando comas pan quente, non bebas auga fría. Cando fores a chan alleeiro leva o pan no capelo. Cando o home tèn leiras que traballar, e a muller fariña que amasar, na casa non falta pan. Con ben pan e moita leña, o inverno a ninguién empeña. Con pan caseiro non vende o panadeiro. Con pan e viño ándase o camiño. Con pan e viño ben se pasa o camiño. Con pan ou sin pan, o que non morra vivirá por San Xoan. Chova ou non chova, pan ha de haber de sobra. Dá Dios pan a quen non tèn moas. Dame pan e chámame can. Dame pan e dí que son parvo. Dar do pan, e do pau. Dios nos dea moito pan na mala anada. Do pan do meu compadre, grandes anacos ó meu afillado. Do pan encetado calquera pilla un bocado. É millor pan duro que figo maduro. En pan encetado corta quen quer. En todas partes cocen pan. En toda terra espiga o pan. Hastra San Xoan, toda a herba é pan. Inda agora se come o pan da boda. Máis val pan con amor, que galiña con door. Máis val pan con mel que pan sin él. Millor é un pouco pan duro que un figo enteiro maduro. Na cama do can non busques o pan, nin no fuciño da cadela busques a manteiga. Nin o teu pan en bolas, nin o teu viño en sopas. Nin o teu pan en roscas nin o teu viño en botas. Non busques o pan na cama do can. Non da bo pan a mala fariña. Non hai pan sin afán. Non hai pior afán, que moitos fillos e pouco pan. Non hai pra pan e mercamos rosquillas. Non lle negues o pan ó probe que de porta en porta vai, que ese amóstrache o camiño que mañán podes levar. Nen o teu pan en sopas, nin o teu viño en probas. Non temos pra pan e mantemos un can. Nunca está sin pan a casa en que se traballa. Ó enfornar fanse os pás tortos. Ó enfornar tórcense os pás. O moito pan tamén chega a cansar. Onde hai pan non hai fame. Onde hai pan sempre hai fartura. Onde non hai pan nono comen os ratos. Onde non hai pan vaise hastra o can. Onde pan se come migallas quedan. O pan alleo sempre é malo. O pan alleo tèn sete codias. O pan ben arrendado, énchelle a eira ó seu amo. O pan centeo é bo cando é alleo. O pan comido e a compaña desfeita. O pan, con ollos; o queixo, cego, e o viño, anexo. O pan con ollos, o queixo sin ollos, e o viño que salte ós ollos. O pan da casa, farta. O pan, pan, e o viño, viño. O pan polo coor, e o viño polo sabor. O pan que foi ben sachado, enche o horrio do seu amo. O pan que non se vende dispois dir á feira, é coma a fariña que non se peneira. Ó pan quente ábrelle a gorxa. O pan raro carga o carro. Ó que come ben o pan, é pecado o compango que lle dan. Ó que non lle sobra o pan, sóbralle o can. O que non tèn pan sementado, Agosto fáiselle Maio. O que non tèn pan tèno que buscar, porque sin comer non se pode pasar. O que non tèn pra pan, que non críe can. Pan adentado non se pòn na mesa. Pan albeiro, máis val na barriga que no seo. Pan albeiro ou pan centeo, millor quero do meu que do alleo. Pan alleo custa caro. Pan alleo pouco engorda. Pan balorento, alegra ó famento. Pan ben sachado énchelle o cabazo ó amo. Pan centeo, antes comido que no seo. Pan centeo, millor no meu papo que no alleo. Pan comido, compaña desfeita. Pan con fartura, cansa logo se moito dura. Pan con fartura; e viño, con mesura. Pan con pan comida de parvos. Pan da miña falchoca, como él non me falte todo me sobra. Pan de boda é carne que consola, a quen a coma. Pan de boda, pra min sobra. Pan de boda, quen o queira comer que o coma. Pan de millo nono deas ó teu fillo. Pan de onte, carne de hoxe, e viño de antano, manteñen ó home sano. Pan de onte, e carne de hoxe, e viño de antano, salú pra todo o ano. Pan de panadeira e viño de taberna, nin farta nin goberna. Pan de trigo ou de centeo, quéroo máis no meu ventre que no alleo. Pan e auga, sopas. Pan encetado non te torna. Pan e noces saben a amores. Pan e viño andan camiño. Pan e viño andan camiño, millor que mozo garrido. Pan e viño, un ano teu, e outro do teu veciño. Pan mal amasado non pide bocado. Pan mol, moito na man e pouco no fol. Pan mol vaise ó fol. Pan, pan, moitos o comen e poucos o dan. Pan pra hoxe, fame pra mañán. Pan pra Maio e leña pra Abril, e o millor cepón, pra Marzo o compón. Pan quente e uvas, ás vellas quitan engurras. Pan quente, fame mete. Pan quente, moito na man e pouco no ventre. Pan que sobre, carne que abonde, viño que non falte e alegría que abaste. Pan, viño e carne quitan a fame. Polo pan baila o can. Por moito pan nunca é mal ano. ¿Porqué non te casas Xan? Porque vai moi caro o pan. Pra pan e cebola é mester cazola. Pra pan non temos e can mantemos. ¿Pra qué queres millor pan que o pantrigo? Primeiro o pan, dispois o can. Quen aforra o pan non quer ben ós fillos. Quen da pan ó alleo can, perde o can e perde o pan. Quen dá pan pòn afán. Quen dí pan dí fartura. Quen dixo pan, dixo trigo. Quen me da o pan, dame o afán. Quen se mantén de pan, moi mal mantido non vai. Quero saber de qué pan me hei manter. Se pan quente comes, non bebas auga da fonte. Se queres coller pan, ara polo San Xoan. Sin pan nin viño non se anda ben o camiño. Tanto o pan coma o queixo, e tanto o queixo coma o pan, cómoo se mo dan. Tanto queixo como pan, non se debe dar. Vale máis pan duro que consello de burro. Val máis pan duro que pedras moles. Val máis pouco pan duro, que fame de nove días. Val máis que sobre pan, que non que falte viño. Xa sei o pan que pra sempre me ha fartar. [*No orixinal compago ].

Varios autores (1961): Apéndice ó Diccionario de Eladio Rodríguez
PAN DE COBRA s. m.

Hongo, seta (Tebra).

Aníbal Otero Álvarez (1963): Contribución al léxico gallego y asturiano, Archivum (Oviedo) XII, pp. 409-426
cuitelo de pan

Cacho grande. Gumieiro. DEL LAT. CULTELLUS. (CLGA08)

X. L. Franco Grande (1972): Diccionario galego-castelán, 2ª ed., Galaxia, Vigo
entrepeneiras (pan de) adj.

Pan de mistura o de millas.

pan de cobra s. m.

Hongo, seta.

________

cugumelo.

refervido (pan) loc.

Dícese del procedente de masa mal hecha o mal cocida, que fermenta muy pronto, derramándose.

X. L. Franco Grande (1972-): Engadidos inéditos ó Diccionario galego-castelán
milleiro (pan)

Broa. Vilamarín-Ourense [Dunha lista de voces enviadas a FG por Laureano Prieto]

refervido (pan)

Pan procedente de masa mal feita ou mal cocida, que fermenta axiña, darramándose . Salvaterra do Miño-Pontevedra [Dunha lista de voces enviadas a FG por Laureano Prieto]

Aníbal Otero Álvarez (1977): Vocabulario de San Jorge de Piquín, Universidade de Santiago, 1977 (Verba anexo 7)
bedrado de panm.

Cantidad de centeno que crece en un bedro; dícese especialmente cuando es abundante. (VSP)

pan de cobram.

Especie de hongo de color parduzco, grueso y maloliente. (VSP)

rebolizo, pan

v. vargo. (VSP)

M. do Carme Ríos Panisse (1977): Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. I. Invertebrados y peces, Universidade de Santiago, Verba anexo 7
pan do dèmo

Holoturia forskali (Chiaje), Pepino de mar: Rianxo. Etim. Su forma alargada recuerda un bollo de pan. Su aspecto asqueroso motiva la determinación.

pan de ghaivôta

Euspongia officinalis (L.), Esponja: A Guardia. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de ghavòta

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Escarabote, Cangas. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de laghôsta

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Panxón. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de langhôsta

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Bares, Cedeira, A Guardia. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de mouro

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Malpica. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de sapo

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Cambados. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan mouro

Euspongia officinalis (L.), Esponja: Muxía. Etim. La denominación proviene del parecido de las esponjas con la miga de pan.

pan de gheivota

'esponja' (A. O. reg en La Guardia). Es probablemente la Euspongia officinalis (L.).

Eligio Rivas Quintas (1978): Frampas, contribución al diccionario gallego, CEME, Salamanca
pan depega m

Crisálida de gusano, que se encuentra, dura, debajo de las piedras en paredes viejas. (FrampasI)

pan dodemo m

Seta venenosa (Fondo de Vila). (FrampasI)

pan pego m

Lo mismo que pan de pega (V.) (Xunqueira de Espadanedo). En relación con el pan existen numerosos refranes. Uno en Curtis dice: FRAS. Comas ben ou comas mal, a boca deixarala de pan. (FrampasI)

Leandro Carré Alvarellos (1979): Diccionario galego-castelán e Vocabulario castelán -galego, A Coruña, Moret
Aferraxado (pan)

Llámase así en Meira (Lugo) al hecho con harinas de trigo y centeno mezcladas.

Entrepeneiras (pan de) adj.

Pan de mistura o de millas.

Pan s. m.

Pan. V. Molete y broa. Nombre que suele darse al cultivo o cosecha de los cereales, y más generalmente al trigo.

________

de can, acederilla, planta perenne, de sabor agrio.

________

de corvo, cornezuelo de centeno.

________

de cuco, acederilla, planta parecida a la acedera.

________

de lagarto, especie de siempreviva.

________

de lobo, especie de hongo que se cría en el tronco de algunos árboles.

________

de sapo, hongo venenoso.

________

de paxaro, racimillo, especie de siempreviva menor.

M. do Carme Ríos Panisse (1983): Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. II. Mamíferos, aves y algas, Universidade de Santiago, Verba anexo 19
pan cênzo

Concha que tiene dentro la sepia (Corme).

pan de ghaivòta

Concha de la sepia (Corme, Caión).

pan sênso

Concha que tiene dentro la sepia (Laxe).

Constantino García González (1985): Glosario de voces galegas de hoxe, Universidade de Santiago, Verba, anexo 27
pan m.

1. (v.c.) pan;

________

2. (Cab. Cur. Tob. Sob. Cod. Gro. Cre. Gui. Gun. Bur. Sua. Ped. Pan. Xun. Mra. Cal. Por.) centeno;

________

3. (Fea. Dum. Mel. Sua. Mez. Vil.) cereal en general;

________

4. (Gro.) harina;

________

5. (Fri.) trigo;

________

6. (Por.) campo del centeno;

________

pan de amigo (Esc.) soporte que sostiene las "bancadas" en un barco;

________

pan blanco (Dum. San. Inc.) pan de trigo;

________

pan de broa (Com.) borona;

________

pan centeio (Cur.), pan centeo (Fri.) pan centeno;

________

pan de cobra (Oir. Ced. Fri.), pan de cóbrega (San.), pan de curuxa (Fea.) especie de seta;

________

pan de gabota (Esc.) esponja de mar;

________

pan de güebo (Raz.) dulce de las fiestas;

________

pan de millo (Cur. Com.) borona;

________

pan negro (Inc.) pan de centeno;

________

pan de raposo (Cur. Com. Sob. Gro.) especie de seta u hongo;

________

pan de relón (Com.) pan de harina de trigo de la segunda criba;

________

pan de sapo (Cur. Oir. Cod.) especie de seta;

________

pan senso (Lax.) concha de mar;

________

V. azafate do pan, barra de pan, bicho y cabeza do pan, cara de pan, desfacerse o pan, facer pan, mosca do pan, parti-lo pan, polbo do pan y quita-la corona ó pan.

Eligio Rivas Quintas (1988): Frampas, contribución al diccionario gallego, Alvarellos, Lugo
pan de ouro s. m.

Pan de oro, hoja de oro para dorar la madera. Lo veo citado en Ourense, en 1439. Son innumerables los retablos así dorados. (FrampasII)

pan da morte s. m.

Clase de seta venenosa (Amanita phalloides). También se llama pan da zorra (Valdeorras). Cf. pan do demo en Frampas I, s. v. (FrampasII)

E. Losada, J. Castro e E. Niño, (1992): Nomenclatura vernácula da flora vascular galega, Xunta de Galicia
pan e queixiño

Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus

pan de paxaro

Sedum acre L.

pan de lagartos

Sedum album L.

pan e queixo

Pontentilla erecta (L.) Rauschel

pan de cuco

Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray

pan do cuco

Vicia sativa L.

pan de can

Oxalis acetosella L.

pan de cuco

Oxalis acetosella L.

Eligio Rivas Quintas (2001): Frampas, contribución al diccionario gallego (inédito ata a 1ª ed electrónica neste dicionario)
bouza (pande-) s. f.

Así llaman al cultivado en las bouzas o labradíos roturados en el monte cavando terrón y quemando en tolas y extendiendo la ceniza. Raya de Lugo-Bierzo.(FrampasIII)

burra depan s. f.

Almiar de mollos en fincas. Mosteirós, Bierzo.(FrampasIII)

cential (pan-) adx.

Centeno que se corta para forraje (Mixós).(FrampasIII)

pan s. m.

Además del pan de comer, es pan la mies de centeno. O Bierzo occ. En As Frieiras de Ourense y A Limia, es además pan la mies en verde, sin espiga.(FrampasIII)

pan pego s. m.

Crisálida de insecto. Nodaiga, X. Espadanedo.(FrampasIII)