Dicionario de dicionarios

· Consultar o Dicionario de dicionarios

Está a procurar a expresión cachón entre os lemas no Dicionario de dicionarios


- Número de acepcións atopadas: 65
- Distribución por dicionarios: Sarmiento (1746-1770) (1), Sarmiento (1762 e ss) (1), Porto (1900c) (3), RAG (1913-1928) (8), Filgueira (1926) (2), Carré (1928-1931) (4), Carré (1933) (4), Ibañez (1950) (1), AO (1951) (1), Carré (1951) (4), Eladio (1958-1961) (9), Franco (1972) (9), AO (1977) (1), Rivas (1978) (1), Carré (1979) (4), CGarcía (1985) (8), Rivas (1988) (2), Rivas (2001) (2)

Martín Sarmiento (1746-1770): Colección de voces y frases de la lengua gallega, ed. de J. L. Pensado Tomé (U. de Salamanca, 1970)
[cachoar][cachón] [cadoiro]

Del gallego escachoar hay el verbo cachoar y el nombre cachón que significa una catarata o salto de un río no aludiendo al salto, como de cado, pues ese salto se llama cadoiro, aludiendo a cado; y así el famoso salto que hace en Galicia el río Ezaro en el mar junto a Finisterre, se llama allí el cadoiro. La voz cachón alude a los borbollones de espuma que hace el río al dar el golpe; y por esa razón se llama un lugar junto a San Esteban de Ribas del Sil, San Juan del Cachòn. porque allí hace cachones el río Sil. Bluteau da el mismo significado a la voz portuguesa cachoeira pero dice que es término del Brasil, pero no es sino pura portuguesa derivada de cachón como él mismo había dicho en la voz cachão, que significa, o borbollón de agua hirviendo o borbollón de espuma en agua muy agitada. Colección 1746-1770

Martín Sarmiento (1762 e ss): Obra de 660 pliegos
cachón

(2629) Las cataractas, propriamente tales, tomaron el nombre de las famosas cataractas, mayor y menor, del río Nilo. Y es constante que esas cataractas no son del agua que se vaya a sumergir en algún boquerón, sino del agua del Nilo, el cual, corriendo precipitado y faltándole la igualdad del fondo, da un salto y hace como un arco de puente. En castellano [444v] se llaman saltos esas cataractas; y hay muchos en la América. Los gallegos las llaman freixas, porque en ellas se quiebra (de frango) y se hace el agua millones de añicos. Si el agua no da salto sino que baja arrastrando por el precipicio, como suele suceder en las presas que cortan los ríos grandes, se deben llamar cascadas. (2630) No sé si el río Ebro al entrar en el mar forma cascada o cataracta. En Galicia, y en los países montañosos de España, hay muchas freixas o cataractas, aunque con menor cantidad de agua. Una hay en el río Lérez, que hace arco en su salto, y cuyo ruido se oye a tres leguas. Pero la más famosa cataracta de Galicia, y de las principales del mundo, es la que hace el río Ézaro al despeñarse en la grande bahía de Finisterre, cuyo remate es la ría de Ce o Curcubión. El río Ézaro, aunque solo tendrá siete leguas de curso, va profundo, lleva mucha agua, [445r] y aún arrastra peñascos por lo muy precipitado que corre. Corre por lo alto de unas montañas, y como el mar está muchísimo más bajo, llegando el Ézaro a la falda del famoso Monte Pindo, desde allí se despeña enfrente de Finisterre, haciendo en su salto, ya cataracta ya cascadas, según va más o menos crecido. (2631) El sitio del despeñadero, o caída, se llama en el país, o cadoiro (de cado, is). Mete un ruido terrible y levanta una nube que parece humo. He oído el ruido y estuve muy cerca del cadoiro, pero no me atreví a acercarme a verle, porque no tenía quien me guiase. Y por lo mismo, tampoco me atreví a entrar en el Monte Pindo, y registrarle, habiendo oído contar de él muchas maravillas. Un ingeniero francés pasó por mar a ver el dicho cadoiro, o aquella tremenda cataracta, informóme de todo, que no es el asunto que voy siguiendo. El salto del Paraná, o Río de la Plata, según [445v] Herrera, es de doscientas brazas. El salto del río de San Lorenzo, en Niágara, es de cien toesas, según Thomas Cornelio. Y según el mismo, una cataracta del Nilo tiene doscientos pies de salto, aunque no en línea recta. (2632) Creo, según me informó el dicho ingeniero, de la prodigiosa altura del cadoiro, que este es más alta cataracta que las del Nilo, aunque el Ézaro no lleve la milésima parte de agua que el Nilo lleva. Sería curioso que uno sacase lámina del Pindo, cadoiro, ría de Curcubión, bahía de Finisterre, y del Cabo. He citado las cataractas de los ríos, no para desalar sus aguas, sino para que se vea que se pueden evaporar y reducir a átomos sutilísimos, sin necesitar de fuego ni de almabiques. Luego, todos los modos que hubiere de reducir a partes minutísimas, una tinaja de auga de mar, otras tantas tentativas se deben hacer para hacerla dulce y potable, sin fuego formal, que todo lo destruye. [446r] (2633) Ya propuse que con las jeringas emboladas, o que tengan en la punta del cañutillo una bola o botón agujereado con agujeros y poros, solo para el paso de una cerda, de un hilo, o de un cabello, se podrá desmenuzar la agua marina cuanto se quisiere, hasta hacerla casi vapor, o humo, o niebla, lo que sucede en las cataractas o saltos. Y en gallego, en las freixas o cachones. Llámase cachón aquel espumajo que resulta de la caída de un río desde una peña, de manera que parece se mueve a borbollones o borbotones, como si estuviese hirviendo. Cuando una olla hierve, se dice que escachoa, del verbo escachoar, y es de scaturio. Y así, scaturigo, latino, es lo que llaman ojos de agua, y en gallego gurgullón, de gurges.

Francisco Porto Rey (1900c): Diccionario gallego-castellano, ed. de María Xesús Bugarín e Begoña González Rei;, A Coruña, Real Academia Galega, 2000
cachón m.

Cada uno de los borbollones de espuma, que hace el agua al hervir o un líquido cualquiera.

________

Ola de espuma que se forma en la mar al chocar sus aguas con las rocas de la costa o al caer de lo alto en forma de catarata.

________

Verraco cuando anda cachondo. Este nombre quizás sea derivado de la espuma que en este tiempo hace en la boca este animal.

Real Academia Galega (1913-1928): Diccionario gallego-castellano
A CACHÓN Loc. adv.

A borbotones. Se dice de los líquidos cuando se hallan en su mayor grado de ebullición, v. g.: o caldo ferve a cachón; el caldo hierve á borbotones.

Pasiño a paso traballada xente
d'os campos ás chousiñas se volvía
mentres no lar o pote sarpullente
c'as ricas berzas á cachón fervía.
Rosalía Castro. Cantares gallegos.p. 107 1ª ed.Lo mismo que A BOULLÓN.

CACHÓN s. m.

Borbollón del agua cuando hierve. Ebullición.

________

náut. La ola del mar moderada que da contra la embarcación.

________

Remolino de las olas.

________

Ola del mar que rompe en la playa.

________

La espuma y borbollón que forma el agua al despeñarse.

________

Salto de agua. Catarata, cascada.

________

El verraco en celo. Loc. A cachón: a borbotones. Dícese de los líquidos cuando se hallan en su mayor grado de ebullición.

Mais xa de Bras n' a cociña
roxe ó rixón n' a sartén,
ferben a cachón os potes
e cheir' aurego e prixel.
CURROS ENRÍQUEZ. Aires da miña terra, p. 47.Lo mismo que A BOULLÓN.

X. Filgueira Valverde, L. Tobío Fernandes, A. Magariños Negreira e X. Cordal Carús (1926): Vocabulario popular galego-castelán (publicado por entregas en El Pueblo Gallego)
A CACHÓN loc.

A borbotones.

CACHÓN sm.

Borbollón, ebullición. Ola del mar que rompe haciendo espuma; remolino de las olas. Salto de agua, cascada. Verraco en celo.

Leandro Carré Alvarellos (1928-1931): Diccionario galego-castelán, 1ª ed., Lar, A Cruña, 1926-1931
cachóns. m.

Borbollón. Erupción que hace el agua elevándose sobre la superficie como al hervir.

________

Ola del mar que rompe en la playa.

________

Espuma del agua al saltar sobre piedras, como en las cascadas.

________

Verraco en celo.

Leandro Carré Alvarellos (1933): Diccionario galego-castelán, Segunda Edizón, A Coruña, Roel
cachón

Verraco en celo.

________

Espuma del agua al saltar sobre piedras, como en las cascadas.

________

Ola del mar que rompe en la playa.

____s. m.

Borbollón. Erupción que hace el agua elevándose sobre la superficie como al hervir.

José Ibáñez Fernández (1950): Diccionario galego da rima e galego-castelán, Madrid
cachóns. m.

Borbollón. Verraco en celo.

Aníbal Otero Álvarez (1951): Hipótesis etimológicas referentes al gallego-portugés, CEG XVII, pp. 83-114
cachón

Poza que queda en el cauce de los arroyos cuando éstos se secan en el verano. Corzáns. DEL LAT. "CANALICULA" (HE02)

Leandro Carré Alvarellos (1951): Diccionario galego-castelán, Terceira Edizón, A Coruña, Roel
cachón s. m.

Borbollón. Erupción que hace el agua elevándose sobre la superficie como al hervir.

________

Ola del mar que rompe en la playa.

________

Espuma del agua al saltar sobre piedras, como en las cascadas.

________

Verraco en celo.

Eladio Rodríguez González (1958-1961): Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo
CACHÓN s. m.

Ebullición, borbollón del agua cuando hierve.

________

Ola del mar que rompe en la playa y hace espuma.

________

Ola de fuerza moderada que da contra el costado de una embarcación.

________

Borbollón y espuma que forma el agua al despeñarse.

________

Cascada, salto de agua que cae desde una altura.

________

En estas dos últimas acepciones dícese más bien CADOIRO y FERVENZA.

________

Verraco en celo, por la espuma que le sale por la boca.

________

A cachón, a borbollón, a borbotones, dicho de los líquidos que se hallan en su grado máximo de ebullición.

________

Baixa en cachón, dícese del torrente que desciende con ímpetu por un terreno en declive.

X. L. Franco Grande (1972): Diccionario galego-castelán, 2ª ed., Galaxia, Vigo
cachón s. m.

Ebullición, borbollón.

________

Ola de mar que rompe en la playa y hace espuma.

________

Borbollón y espuma que forma el agua al despeñarse.

________

Cascada.

________

cadoiro, fervenza.

________

Verraco en celo, por la espuma que le sale por la boca.

________

A cachón, a borbollón, a borbotones.

________

Baixa en cachón, dícese del torrente que desciende con ímpetu por un terreno en declive.

________

Corriente impetuosa o rápida de los ríos o presas.

Aníbal Otero Álvarez (1977): Vocabulario de San Jorge de Piquín, Universidade de Santiago, 1977 (Verba anexo 7)
cachón

v. callón. (VSP)

Eligio Rivas Quintas (1978): Frampas, contribución al diccionario gallego, CEME, Salamanca
cachón m

Piso del horno (Romai). (FrampasI)

Leandro Carré Alvarellos (1979): Diccionario galego-castelán e Vocabulario castelán -galego, A Coruña, Moret
Cachón s. m.

Borbollón. Erupción que hace el agua elevándose sobre la superficie como al hervir.

________

Ola de mar que rompe en la playa.

________

Espuma del agua al saltar sobre piedras, como en las cascadas.

________

Verraco en celo.

Constantino García González (1985): Glosario de voces galegas de hoxe, Universidade de Santiago, Verba, anexo 27
cachón m.

1. (Com. Nov. Goi. Ped. Pan. Mra.), callón (Val.) borbollón;

________

2. (Inc. Mra. Cal. Mez.), callón (Bur. Sua.) cascada pequeña;

________

3. (Nov. Mra. Mez.) golpe y ruido del agua al caer desde lo alto;

________

4. (Xun. Mra.) chorro de agua que vierte la canaleta del tejado y que se recoge en un cubo;

________

5. (Vil.) riada, crecida;

________

6. (Raz.) desperdicio de granos que caen al limpiar el trigo;

________

7. var. de callón 1;

________

V. chober a cachón.

Eligio Rivas Quintas (1988): Frampas, contribución al diccionario gallego, Alvarellos, Lugo
cachón s. m.

Tromba de agua en un arroyo o río, que puede coincidir y ser también la cascada. Así dicen en las avenidas que baixaba un enorme cachón de auga (Fondo de Vila e Medeiros). En Vide, Baños de Molgas, cachón "chorro de agua que se lanza sobre el rodicio". (FrampasII)

cachón s. m.

Cachote de piedra irregular; dicen caxón (A Mezquita). (FrampasII)

Eligio Rivas Quintas (2001): Frampas, contribución al diccionario gallego (inédito ata a 1ª ed electrónica neste dicionario)
cachón s. m.

Espuma que hace la corriente de agua al caer chocando con las piedras. Sª Mariña do Monte, Our.(FrampasIII)

cachón s. m.

Sitio donde cuece el pan (fornalla). Romai, Po.(FrampasIII)