M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
[declarar]	v.	v. 'manifestar, expoñer, dar a coñecer xurando e prometendo dici-la verdade'. IImperf. P3 Declaraua, 32.102 (1419) "et o dito juramento feito, estando a elo presentes por testemoyas (...) diso que declaraua et declarou porlo dito juramento esto que se sigue". IPret. P3 Declarou, 32.103 (1419). P6 Declararõ, 32.76 (1419) "diseron perlo juramento que fizeron et declararõ todos tres en hũu et cad' ũu deles por si esto que se sigue". SImperf. P3 Declarase, 32.98 (1419) "jurou logo aos Santos Avangeus (...) et en presença de mỉ, o dito notario, et testemoyas que el ben et verdadeiramente conprise a dita carta et disese et declarase os herdamentos, casas, casares et chantados que o dito Juã Nunes avịa na dita fregresía". Declarasse, 26.20 (1412). P6 Declarasen, 28.11 (1412) "eles disesen e declarasen a verdade que soubesen sobre rrazón das herdades que ao moesteiro de San Justo perteesçía a auer"; 28.20. Declarasẽ, 32.71 (1419). Xer.: Declarando, 32.72 (1419) "et en conprindo a dita carta et en declarando o contjúdo en ela, estando presentes por testemoyas". Part.: Declarado, 43.20 (1447) "a qual venda lle así fezo (...) segundo que he contiúdo et declarado en hũa carta de venda sobr' elo feita et outorgada perante notario público". Declaradas, 31.57 (1417) "rrenũçiamos a (...) vsos et costumes en que dis que as leys deuẽ de seer declaradas ẽnos jnstromẽtos quando son feytos"; 31.73. Ás veces adquire o significado de 'expresar unha disposición xa exposta con anterioridade no documento'. IPret. P6 Declararon, 27.46 (1412) "Testemõyas que a esto foron presentes quando os sobreditos esto de suso declararon". SImperf. P6 Declarasen, 32.61 (1419) "Et a dita carta presentada et lyúda (...) pedeu (...) que lle conprisen logo a dita carta do dito Rroy Garçía, juís, en todo, segundo se en ela contijna, et que ẽna conprindo que disesen et declarasen os herdamentos en ela contjúdos". Part.: Declarada, 53.41 (1469) "des oje este día (...) poño, çedo, traspaso et rrenũçio et rremouo a dita casa suso declarada a vós et en vós"; 66.51 (1497). Declaradas, 59.18 (1482) "et das quaees ditas casas suso declaradas a outra metad son de vós".

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
[declarar]	v. tr.	v. tr. Declarar, expor claramente, dar a coñecer, manifestar: "et o enbiaran rrequerir que declarasse se podia ou entendia husar do dito ofiçio" (430). Formas: P6 IImperf.: declaravan (5012); P3 SPret.: declarase (9173), declarasse (430); P6: declarasen (8634). // 2. Nomear, elixir: "Os sobreditos conçello e alcalle, regidores e jurados e vigarios sobreditos declararon por contadores que tomasen conta dos procuradores do anno pasado, conven a saber: Juan Raposo e Nuno Vinagre" P6 IPret. (9188). {Cfr. DECLARADO}.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
[declarar]	tr.	tr. aseverar, afirmar; to state, declare, affirm: agora me mostrade et declarade voso tallent, 111.16.

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
declarar decrarar	v. tr.	v. tr. "Declarar, dicir unha cousa ante un xuíz ou un tribunal de xustiza, nun xuízo".
____	IImperf.	IImperf. P6 decrarauã (1): "esto desíã e decrarauã para / o juramento que feyto avíã" 2177; IPret. P3 decrarou (1): "Jtem máis diso e decrarou que enten[dja] que o [lugar] / de Agueyros que nõ sabía cujo era nẽ cujo nõ" 2657; P6 declararõ (1): "os quaes ditos omes bõos diserõ e declararõ que, para o juramẽto que feyto avíã, que estes ditos omes bõos nõ quiserõ dar sentençja" 410; decrararõ (3): "os ditos testigos diserõ e decrararõ ẽna dita rrasõ, cada hũu deles / apartadamẽte cõ o dito juís" 641, 2810, 2814; IFut. P3 declarará (1): "cõ protestaçõ que fiso se máys se lle acordase / que o dirá e declarará" 2743; SPret. P3 decrarase (2): "que llo disese e / decrarase por juramento dos santos euãgeos" 2152, 3006; P6 decrarasen (1): "que por vir(i)tude do juramento que feyto avíã lle disesẽ e / decrarasen quaes personas aujã feyto foros das vjnas da dita grãja" 2982; Inf. declarar (2): "forõ presentes ao jurar e declarar" 2089, "que se lle acordase o venrría declarar ante mỉ, dito notario" 2968; decrarar (3): "vijr de oje en hũu mes deser e decrarar sobre / seu desposorio" 823, "que se máys se lle nẽbrase, que o venrría desyr e / decrarar" 2716, 2876; Part. declarado (1): "estas quatro leyras susoditas, que o / dito Ferrnand Vjdal ha declarado dar ao moesteyro de Sã Justo" 2820; declaradas (1): "[Estas] ditas quatro teẽças segundo suso estã declaradas diso este testigo que / as derã os vedraños por carta d' escomunjõ" 2808.
____		Do lat. declarare "aclarar", "declarar". Tanto declarar coma decrarar, a var. semiculta, documéntanse en textos portugueses no séc. XIV (DELP s.v.), aínda que Cunha Dicionário retrotrae a data ó XIII para declarar (Cunha Índice s.v.). Documentacións galegas desde o XV: declararon, declarasse, declaravan, etc., en 1416-1422 (Tato Santiago s.v.), e declarado en 1431 (Martín Ribas de Sil s.v.).