logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra alçar como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.23 Rows
- Número de acepcións atopadas: 22.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (1), CRÓNICA TROIANA (4), CRÓNICA XERAL (1), CRONOLOXÍA (1), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), HISTORIA TROIANA (3), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (4), LIBRO DE NOTAS (5).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
alçar
v. v. a. CCLXXX, 4, levantar. (Cantigas d' amigo).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
alçar
tr. tr. construir, levantar; to construct: tallauã os canpos. et alçauã grandes uales, II 16.13.
alçar
tr. tr. levantar; to raise, lift: alçou a espada et foy ferir a eytor, I 266.30.
alçar
pron. pron. destacarse, resaltar, perfilar; to rise against, stand out against: ya sse alçando contra o çeo, I 110.5.
alçar
tr. tr. levar, levantar; to lift, raise: os que ficaren ẽnas naos penssen de alçar assy moy toste as ancoras et as uelas, I 136.7, I 133.11, I 117.16.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
alçar
alçarse
reflex. 'alzar, alzarse ' (diferentes significados), de *ALTĬĀRE, formado sobre ALTUS (REW 385). Acepciones del ms.: 'levantar, elevar ' en alçar 162.17 "quẽ arma podesse - contra elles", alçou 84.28 " - as mãos contra o çeo", 433.21, 560.20, 584.39, 641.21, 894.45, 115.109 " - os ollos", 895.12, 178.67 " - arriba o braço", 178.74 " - outra uez aquela vara", 181.30, 399.8, 592.40, 641.11 "nũca ia mays o seu linagẽ - cabeça", 802.45 " - as uellas", 815.25 " - y altar", alcou 374.6, 774.32 " - as mãos", alçoa 895.20, alçaron 662.27 " - as uelas", alcemos 272.41 " - hũu tauolado", alçe 42.78 "nõ nẽhũu de uos a mao contra el", 59.9 "et uos - sobre uossos ẽemjgos", alçado 661.21 "tĩjna o braço - ", alçada 421.19,22, 422.5, 665.22 "sina - ", 539.25 "comer senpre a mesa - "; 'ensalzar, engrandecer ' : alçada 818.19 "foy ela - del rrey dõ F. ena alteza et dinidade de rreyna"; 'poner, sobreponer ' : alçadas 887.19 "quatro maçaas - hũa sobre outra"; dia alçado 'día claro ' : 869.7 (c. 608) "o dia bem - "; 'escondido, guardado ' : alçado 737.38 "muy grande algo que tĩjnã os mouros - ", alçados 344.11 "sacou muy grãdes algos dos seus tesouros que ella tĩjna - "; 'ir, dirigirse ' : alçou 219.32 "o conde G. F. - con sua conpaña enpos los mouros". Es muy corriente su uso en alçar rrey o alçar por rrey: alçar 253.49,51, 255.11, 289.9,20, 724.21, 793.10 (c. 541), alçalo 289.18, alçarã 175.10, 255.20, alçouo 81.13, alçarõ 24.14 "o - ẽna sella", 38.6, 51.32, 64.2, 65.8 (c. 43), 66.30, 123.3,4, 124.29, 174.1, 175.7, 245.31, 254.1, 257.25, 260.1,8, 650.15, 700.40, 759.2, 900.11, 901.41, alcarõ 3.5, 65.2 (c. 43), alçarom 10.7, alçarono 685.7, alcarõno 24.8, alçarõno 50.22, 240.39, 251.9, 254.82, 255.16, 278.40, 288.17, 290.36, 479.15, 771.34, 772.15, 901.35, alcariã 770.9, alçassẽ 290.34, 685.7, alçado 65.5 (c. 44) "foy - rrey" (254.7, 292.2, 724.2, 759.4), 27.14 "era rey - en seu lugar", 123.13 "era - rey", 251.11 "era y - por rrey", alcado 85.12 "foy... - ". También con otros sustantivos: alçar 233.12 (c. 142) " - por cabedel", 464.5 " - apostoligo", alcar 83.4 " - por conde", alçarõ 78.2 "daquelles dous que - os castellãos", 228.1 " - por senor", 228.12 " - a hũu por mayoral", 233.1,6 " - por seu prinçipe... - entõçe por seu principe", 902.75 " - dous juyzes", alçarom 8.50 " - en seu lugar Gregorio", 61.6 " - arcebispo... a Ormenjgillo", 83.1 " - por conde". Como reflex. 'alzarse por rey ' : alçarse 28.31, alçousse 28.28; 'acogerse, refugiarse ' : alcauãsse 246.45 "et - aas serras", alçarase 82.13 "et - y para cobrar o rreyno", alçarã 217.22 "du sse - aquelles enfermos", alçouse 354.24, 359.4,14, 473.20, alçarõse 721.16 " - ao castelo", alçarõsse 753.20, 775.7, alçaronse 151.26, alcemonos 194.71 " - nos aqui a este cabeço", alçassem 109.17 "que sse tornassem afora et que sse - todos a sua sina"; 'sublevarse, rebelarse, alzarse ' : alçar 4.36 "se lle ousase - ", 22.15, 62.8, 228.10, 231.20, 294.38, 442.30, 448.6 (c. 292), 486.29, 517.16, 533.12 (c. 365), 632.6, 676.21, 775.16, alcar 789.3 "temendo que se lle queriã - os mouros", alçarse 121.4 (c. 79), alcarsse 225.6 (c. 136), alça 3.15 "se - ", alçauã 533.1 "que se - ", alçauãse 258.15, alcauãsse 261.44, alçara 441.9 "que sse - cõno castelo", 20.6-7, 28.40, alcara 711.3 (c. 488), alçarasse 250.20, alçarã 513.34 "desque xi llj - ", alcarã 103.2, 104.12, alçaram 52.13 "que sse - ", alçey 149.70 "que me - cõna terra", alçastesuos 149.61, alçou 27.1 "se - ", 52.1, 225.1 (c. 136), 249.1, 441.2, 730.2, 791.10, 829.2 (c. 561), alçouse 124.36, 229.5, 249.7, 797.16, alcouse 19.4 (c. 14), 53.19, alçousse 52.5-6, 775.22, alçarõ 85.13 "por que xe le - alj", 121.1 (c. 79), 226.71 (c. 136), 344.3, 450.19, 488.6, alcarõ 38.1 "como se - os de Tolledo", 104.24, alçarõse 15.33, 52.6, 76.2, 344.30, alçarõsse 488.5, 699.17, 789.12-13,19, 791.12, alcarõse 18.11, 718.20, 899.28, alcaronsse 25.13, alçaronse 38.5, 49.46-47, 51.31, alçarõselle 85.7, alçarõxele 17.17, alçariã 49.50 "nũca... sse lle - " 471.16, alçasse ' yo' 149.73 "se me - ẽna terra", alcasse ' él' 533.3 "que sse - ", alçadas 95.11 "fortelleças... - ẽno rreyno"; 'levantarse, erizarse ' : alçaua 372.14 "mays logo xi llj - ", alçouse 372.13 " - al rrey hũa guedella et parouxillj dereyta". Desde el s. XIII: a. 1261 "et mando per meum portarium alzare patrones" (Portel p. 27); a. 1261 "et mando alçare patrones per meum portarium per circuitum terminorum ipsius hereditatis" (id. p. 26); a. 1265 "que nos posessemos e alçassemos per hy... marcos e padrões" (id. 22); CSM 33.48 "e con coyta d' arribar / ssa vea foron alçar", 38.53 "e deu no fillo, que ambos alçados / tĩia seus braços", etc.; Johan Airas (V 554, B 967) "Pelo souto de Crexente / hũa pastor vj andar / muyt' alongada da gente, / alçando uoz a cantar" (4). Algunos ejs. del XIV: Cr. Troyana "alçou a espada et foy ferir a Eytor" (I, 266.30), "foysse-lle alçando o cabelo et foysse-lle tomando hun frio et ouuo gran dulta et gran pauor" (I, 342.15), "ya sse alçando contra o çeo" (I, 110.5), "os que ficaren ẽnas naos penssen de alçar assy moy toste as ancoras et as uelas" (I, 136.7), "tallauã os canpos et alçauã grandes uales" (II, 16.13); Miragres "que asi faria a todos aqueles que se alçasen ao senorio de Rroma" (p. 49), "et soltoo et alçou a espada sobre a cabeça del" (p. 141); Gal. Estoria "et quando as alçaua vyo em ellas os synaes" (19.4), "et logo empos esto labrou hũ altar et alçóó aly aa onrra de Deus" (44.31), "quando virõ que de aquela maneyra alçariam torre de loucura ao çeo" (137.25); Graal " Morderet, tanto que se alçou, fez-se amar tam muito a todos, que todos o amavam feramente" (193b, 663); a. 1328 "que sse... se quisessem alçar contra nos" (Ferreiro VI, apénd. p. 87); Cr. 1344 "e disse missa alçada" (III, 174), "mãdou o Cide alçar suas tendas" (id. 423), etc. Véanse otros ejs. y acepciones en Elucidário (ed. Fiúza) p. 317b-319a, Magne (DMC s.v., Gloss. Graal 80), Machado (Gloss. CBN, 107ab; Notas RP VI, 43) y Morais s.v. alçar y alçar-se. En cast. desde el s. XI (1044 en Oelschläger ) y desde el Cid (véase Pidal Cid II, 448-449).

R. Lorenzo (1968): Sobre cronologia do vocabulário galego-português. Vigo: Galaxia.
{alçar
alzar}
.- ALÇAR (142ab: 1265): 1261 "mando alçare patrones" (Portel 26 e 27), "alzare patrones" (id. 27).

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
alçar
alçar-se
v. tr.: v. tr.: erguer, levantar: 1.55 u vyu alçar / a nuv'enlumẽada / seu Fill'; 9.133, 13.18, 35.68, 313.66 os ollos a ceo alçou || içar: 33.48 ssa vea foron alçar; 95.48 movian de rrijo aos treus alçados; 95.79 alçaron sas veas, e bon vent'ouveron || elevar: 87 (M) alçaron por bispo Geronimo ; 265.203 o sennorio / me ficou end'a mi, e foi rei alçado; 322.8 como non fiquemos fora / do reino de Deus... ond'é Reỹa alçada || tornar mais forte: 420.63 u os santos en mui gran voz alçada / disseron || retirar: 15.164 des que leixara a ost'alçando; 51.74 ssa ost'alçou / que sobr'a vila deitara || alçar-se: sublevar-se: 169.36 quando ss'alçaron mouros des Murç'ata Sevilla .

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
alçar
= erguer, levantar: {Afonso Mendez de Besteiros} alçou rab' e foi sa via a Portugal 60.4-5. || Alçar voz = defender-se: {Martin Soarez} jura que alçará voz a cantar 294.20; || Alçar olhos = recorrer, pedir socorro: {Johan Soarez de Pavia} que al non á [a] que olhos alçar 242.12. || Elevar a boa posição: {Vasco Perez Pardal} quer-vos el-Rei alçar / en gran talho 426.10.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
alçar
tr. tr. alzar; to raise, lift: çingeu bẽ suas vestiduras, et alçou suas faldas, 28.34.
alçar
tr. tr. coronar; to crown: foy tomado et alçado por rrey et chamado señor de todo o rreyno, 363.11, 367.3, 372.26.
alçar
tr. tr. alzar, levantar; to raise, lift: alçou o braço et dou lle por çima do elmo tã grã ferida, 188.38, 106.28, 342.8.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
alçar
alçarse
v. .- v. 'alzar, alzarse'. De ALTĬĀRE, formado sobre el latín ALTUS. Formas: alcarũse, IPret., a. 1234-36 "et suos heredes alcarũse el furũ fortiar hereditate" (4.7); alcado, alchado, Part., a. 1234-36 "totũ auia seer alcado aquil die" (3.28), "ouue seer alchado" (3.15).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
alçar
v. .- v. 1.- " elevar, levantar, alzar". IPret. P3. ALÇOU, 147.10 "Entõ Rrulan martere de Ihesucristo alçou os ollos ao çeo et diso:..."; 231.16 "et alçou os ollos contra o çeo por fazer oraçõ a Nostro Señor". Gerund. {Xer.}: AL[Ç]ÃDO, 207.3"et erã açerca de duzẽtos et forõse ante as portas do altar, et rrogarõ al[ç]ãdo a voz et diserõ". Part.: ALÇADO, 127.1 "Et os mouro[s] [...] tinã ontre si hũa carreta a que andauã moytos boys, et sobre ela andaua hũu pendon uermello. Et aviã ontre si de custume, que nĩhũu nõ fogise en quanto o visen andar alçado"; 166.5.
____IPret. 2.- " poner". IPret. P3: ALÇOU, 141.4 "volueuse ali onde leixara o mouro preso, et soltoo et alçou a espada sobre a cabeça del et disolle".
____Inf. 3.- " lanzar". Inf.: ALÇAR, 57.2 "Et os demoes que son spiritus maaos et suçios, alegrãdose moyto cõ o corpo del, que era mao et suçio, nõ quedauã de o al[ç]ar açima dos eeres et de o alançar ẽno fondo do rrio".
____SImperf. 4.- " sublevarse, rebelarse". SImperf. P6: ALÇASEN, 49.11 "Et o enperador pregũtou os rromãos que lle fariã et eles diserõ [...] que asi faria a todos aqueles que se alçasen ao senorio de Rroma".

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
alçar
v. tr. v. tr. 1. "Quitar ou suspender cousas como un castigo ou unha pena".
____IImperf. IImperf. P3 alçaua (1): "por quanto Johán Boo avía posto couto e ẽbargo / en hũa súa herdade (...), que por ende que el alçaua e quitaua o dito couto / e enbargo en quanto podía e de dereyto deuja" 2975.
____ 2. "Apañar e recoller do campo a colleita".
____Part. Part. alçadas (2): "quatro anos e quatro / noujdades alçadas" 376, "Fiso arrendamẽto / Sueyro Gomes a Rroý de Salnés, seu mayordomo, da meytade do seu / benefiçio de Sã Mjgell de Lores, désemos e premjças e outras dereyturas, / por quatro anos, quatro noujdades colljdas e alçadas" 394; alcadas (1): "XJ anos e XJ noujdades / alcadas" 1324.
____v. pron. Do lat. *altĭāre, formado sobre altus. Documéntase desde o séc. XIII nas CSM. Non atopamos nos repertorios medievais exemplos semellantes ós aparecidos no noso texto. Trátase dun verbo polisémico e de moi alta frecuencia; as acepcións rexistradas son: 1. "levantar, elevar", 2. "enxalzar, engrandecer", 3. "poñer, sobrepoñer", 4. "esconder, agachar, gardar", 5. "ir, dirixirse", 6. v. pron. "acollerse, refuxiarse", 7. "sublevarse, rebelarse, alzarse", 8. "levantarse, ourizarse", e en diversas expresións, como alçar por rrey, alçar rrey, dia alçado (Lorenzo Crónica s.v.).




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL