alçar alçarse
| reflex. |
'alzar, alzarse ' (diferentes significados), de *ALTĬĀRE, formado sobre ALTUS (REW 385). Acepciones del ms.: 'levantar, elevar ' en alçar 162.17 "quẽ arma podesse - contra elles", alçou 84.28 " - as mãos contra o çeo", 433.21, 560.20, 584.39, 641.21, 894.45, 115.109 " - os ollos", 895.12, 178.67 " - arriba o braço", 178.74 " - outra uez aquela vara", 181.30, 399.8, 592.40, 641.11 "nũca ia mays o seu linagẽ - cabeça", 802.45 " - as uellas", 815.25 " - y altar", alcou 374.6, 774.32 " - as mãos", alçoa 895.20, alçaron 662.27 " - as uelas", alcemos 272.41 " - hũu tauolado", alçe 42.78 "nõ nẽhũu de uos a mao contra el", 59.9 "et uos - sobre uossos ẽemjgos", alçado 661.21 "tĩjna o braço - ", alçada 421.19,22, 422.5, 665.22 "sina - ", 539.25 "comer senpre a mesa - "; 'ensalzar, engrandecer ' : alçada 818.19 "foy ela - del rrey dõ F. ena alteza et dinidade de rreyna"; 'poner, sobreponer ' : alçadas 887.19 "quatro maçaas - hũa sobre outra"; dia alçado 'día claro ' : 869.7 (c. 608) "o dia bem - "; 'escondido, guardado ' : alçado 737.38 "muy grande algo que tĩjnã os mouros - ", alçados 344.11 "sacou muy grãdes algos dos seus tesouros que ella tĩjna - "; 'ir, dirigirse ' : alçou 219.32 "o conde G. F. - con sua conpaña enpos los mouros". Es muy corriente su uso en alçar rrey o alçar por rrey: alçar 253.49,51, 255.11, 289.9,20, 724.21, 793.10 (c. 541), alçalo 289.18, alçarã 175.10, 255.20, alçouo 81.13, alçarõ 24.14 "o - ẽna sella", 38.6, 51.32, 64.2, 65.8 (c. 43), 66.30, 123.3,4, 124.29, 174.1, 175.7, 245.31, 254.1, 257.25, 260.1,8, 650.15, 700.40, 759.2, 900.11, 901.41, alcarõ 3.5, 65.2 (c. 43), alçarom 10.7, alçarono 685.7, alcarõno 24.8, alçarõno 50.22, 240.39, 251.9, 254.82, 255.16, 278.40, 288.17, 290.36, 479.15, 771.34, 772.15, 901.35, alcariã 770.9, alçassẽ 290.34, 685.7, alçado 65.5 (c. 44) "foy - rrey" (254.7, 292.2, 724.2, 759.4), 27.14 "era rey - en seu lugar", 123.13 "era - rey", 251.11 "era y - por rrey", alcado 85.12 "foy... - ". También con otros sustantivos: alçar 233.12 (c. 142) " - por cabedel", 464.5 " - apostoligo", alcar 83.4 " - por conde", alçarõ 78.2 "daquelles dous que - os castellãos", 228.1 " - por senor", 228.12 " - a hũu por mayoral", 233.1,6 " - por seu prinçipe... - entõçe por seu principe", 902.75 " - dous juyzes", alçarom 8.50 " - en seu lugar Gregorio", 61.6 " - arcebispo... a Ormenjgillo", 83.1 " - por conde". Como reflex. 'alzarse por rey ' : alçarse 28.31, alçousse 28.28; 'acogerse, refugiarse ' : alcauãsse 246.45 "et - aas serras", alçarase 82.13 "et - y para cobrar o rreyno", alçarã 217.22 "du sse - aquelles enfermos", alçouse 354.24, 359.4,14, 473.20, alçarõse 721.16 " - ao castelo", alçarõsse 753.20, 775.7, alçaronse 151.26, alcemonos 194.71 " - nos aqui a este cabeço", alçassem 109.17 "que sse tornassem afora et que sse - todos a sua sina"; 'sublevarse, rebelarse, alzarse ' : alçar 4.36 "se lle ousase - ", 22.15, 62.8, 228.10, 231.20, 294.38, 442.30, 448.6 (c. 292), 486.29, 517.16, 533.12 (c. 365), 632.6, 676.21, 775.16, alcar 789.3 "temendo que se lle queriã - os mouros", alçarse 121.4 (c. 79), alcarsse 225.6 (c. 136), alça 3.15 "se - ", alçauã 533.1 "que se - ", alçauãse 258.15, alcauãsse 261.44, alçara 441.9 "que sse - cõno castelo", 20.6-7, 28.40, alcara 711.3 (c. 488), alçarasse 250.20, alçarã 513.34 "desque xi llj - ", alcarã 103.2, 104.12, alçaram 52.13 "que sse - ", alçey 149.70 "que me - cõna terra", alçastesuos 149.61, alçou 27.1 "se - ", 52.1, 225.1 (c. 136), 249.1, 441.2, 730.2, 791.10, 829.2 (c. 561), alçouse 124.36, 229.5, 249.7, 797.16, alcouse 19.4 (c. 14), 53.19, alçousse 52.5-6, 775.22, alçarõ 85.13 "por que xe le - alj", 121.1 (c. 79), 226.71 (c. 136), 344.3, 450.19, 488.6, alcarõ 38.1 "como se - os de Tolledo", 104.24, alçarõse 15.33, 52.6, 76.2, 344.30, alçarõsse 488.5, 699.17, 789.12-13,19, 791.12, alcarõse 18.11, 718.20, 899.28, alcaronsse 25.13, alçaronse 38.5, 49.46-47, 51.31, alçarõselle 85.7, alçarõxele 17.17, alçariã 49.50 "nũca... sse lle - " 471.16, alçasse ' yo' 149.73 "se me - ẽna terra", alcasse ' él' 533.3 "que sse - ", alçadas 95.11 "fortelleças... - ẽno rreyno"; 'levantarse, erizarse ' : alçaua 372.14 "mays logo xi llj - ", alçouse 372.13 " - al rrey hũa guedella et parouxillj dereyta". Desde el s. XIII: a. 1261 "et mando per meum portarium alzare patrones" (Portel p. 27); a. 1261 "et mando alçare patrones per meum portarium per circuitum terminorum ipsius hereditatis" (id. p. 26); a. 1265 "que nos posessemos e alçassemos per hy... marcos e padrões" (id. 22); CSM 33.48 "e con coyta d' arribar / ssa vea foron alçar", 38.53 "e deu no fillo, que ambos alçados / tĩia seus braços", etc.; Johan Airas (V 554, B 967) "Pelo souto de Crexente / hũa pastor vj andar / muyt' alongada da gente, / alçando uoz a cantar" (4). Algunos ejs. del XIV: Cr. Troyana "alçou a espada et foy ferir a Eytor" (I, 266.30), "foysse-lle alçando o cabelo et foysse-lle tomando hun frio et ouuo gran dulta et gran pauor" (I, 342.15), "ya sse alçando contra o çeo" (I, 110.5), "os que ficaren ẽnas naos penssen de alçar assy moy toste as ancoras et as uelas" (I, 136.7), "tallauã os canpos et alçauã grandes uales" (II, 16.13); Miragres "que asi faria a todos aqueles que se alçasen ao senorio de Rroma" (p. 49), "et soltoo et alçou a espada sobre a cabeça del" (p. 141); Gal. Estoria "et quando as alçaua vyo em ellas os synaes" (19.4), "et logo empos esto labrou hũ altar et alçóó aly aa onrra de Deus" (44.31), "quando virõ que de aquela maneyra alçariam torre de loucura ao çeo" (137.25); Graal " Morderet, tanto que se alçou, fez-se amar tam muito a todos, que todos o amavam feramente" (193b, 663); a. 1328 "que sse... se quisessem alçar contra nos" (Ferreiro VI, apénd. p. 87); Cr. 1344 "e disse missa alçada" (III, 174), "mãdou o Cide alçar suas tendas" (id. 423), etc. Véanse otros ejs. y acepciones en Elucidário (ed. Fiúza) p. 317b-319a, Magne (DMC s.v., Gloss. Graal 80), Machado (Gloss. CBN, 107ab; Notas RP VI, 43) y Morais s.v. alçar y alçar-se. En cast. desde el s. XI (1044 en Oelschläger ) y desde el Cid (véase Pidal Cid II, 448-449). |