britar
| |
'romper, quebrantar, destrozar ' , al parecer del suevo *BRIUTAM (según Gamillscheg Rom. Germ. I, 192, 384). Diez Etymol. 434; REW 1349a; Nascentes y G. de Diego Dicc. 1143 del anglo-saj. BRITTIAN; Meier Primäre 177-179 piensa en *B(U)LLĪTTARE, con extraña evoluc. fonética. Formas: britar 36.30 "ca nõ queria - a jura que... fezera", britou 899.11 " - os foros", britarõ 11.1 (c. 7) "et como - Algazira" (A1 brytarom ); britasse 176.28 "quẽ quer que o - que lle daria hũu dõ muy boo", britada 691.12 "tijna a perna - ", britadas 803.55 "nõ queymarõ senõ astas de lanças - ". Es palabra muy abundante en los ss. XIII-XV: a. 1259 "quin quer que a iste prazo queyra pasar para britallo" (Salazar 45.2); a. 1265 "e quen este plazo britar peyte aa outra parte C soldos" (CDGH 18); F. Caldelas "e qui mas britar tallenle o pugno destro... mays se teueren mididas falsas britinas" (Salazar 18.15, 28); a. 1269 "se algen... uẽer a britar ou a contradizer esta nosa uenzõ" (id. 56.15); a. 1274 "e quem quer que esto enbargasse ou contra esto uenesse britaria nosso encomendamento" (Portel 113); a. 1283 "se alguẽ... tentar de britar esta carta" (Salazar 89.4); a. 1285 "et do que britardes de monte" (Sponer 164.12); CSM 27.6 "e depois britou / o ifern' e os santos dele sacou", 33.19 "os bastimentos / da nave ouv' a britar", 38.55,56 "e macar non llos ouv' ambos britados / britoull' end' un", etc. (Mettmann Gloss. CSM 46); Johan Baveca (1067, 1457) "e britalhe os narizes" (7); Johan Garcia de Guilhade (1103, 1492) "non temedes el Rey / ca ia britades seu degredo" (3), etc. (otros ejs. en Gloss. CBN, 234b-236b); a. 1294 "quen este pleito blitar quiser" (Duro p. 164); a. 1296 "quem este pleyto britar peite" (id. 165 y 166); a. 1312 "quen esta carta britar" (id. 171); a. 1331 "quen este pleito britar"; (id. 178) (id. 182, 183, 184, 186, 191, 193, 194, 195, 202, 209, etc., etc.); a. 1310 "et quinta do que britardes de nouo" (Sponer 192.9); Cr. Troyana "moytos deles britaron suas lanças" (I, 320.7); Gal. Estoria "et britou ao moço a cabeça" (22.6); R. S. Bento "brite o vaso" (RBF V, 39); Miragres "quantos ydolos y achou et en Espana todolos destroyo et birtou" (81), "nũca o nĩhũu o pode birtar" (82), "ca aquel que a birtaua logo seria morto" (120); Cr. 1344 "e depois que o tavollado foy britado foisse el rei a jantar" (II, 434); Graal "e caeu em terra do cavalo tam britado que se nom pode levar" (I, 252), "começou as lanças a britar" (I, 62), etc. (Gloss. Graal 219); a. 1364 "it. seis talhadores sanos e dous britados... e çinco cordas britadas... e com hum martello de britar vea" (Machado Voc. XIV 239, 241, 245). En el XV: Vita Chr. "non seria forçado de britar o voto" (3,12a,117); Virgeu de Consolaçon "ẽ duas maneyras a ssanha britada faz o homẽ seer senhor do seu coraçõ" (p. 12); Oficios "se o direito do Regnar ha de sseer britado... que o direito do rregno ouvesse de seer britado" (p. 188.14,17); Soliloquio "e britava os teus mãdamẽtos" (41.24); a. 1458 "se a britasen" (Ferro2 p. 329); a. 1448 "que lle birtaran e ronperan et astragaron huas follas" (id. 296); a. 1455 "et birtaron moytas tellas" (id. 303); a. 1456 "hua argola da cadea do conçello da dita çidade birtada" (id. 325). Aún se usaba en el s. XVI (Gil Vicente ), pero ya entonces queda anticuada (Nunes de Leão, Origem4 p. 300, la considera palabra ant.). Modernamente se conserva en la Beira (cfr. Elucidário s.v.) y aún la emplean escritores regionalistas (ejs. en Morais ). En gall. se ha perdido (falta en Cuveiro; el DRAG y E. Rodríguez la dan como ant.; Carré, Valladares y Franco Grande no indican su antigüedad). Se usó también en el F. Avilés (ed. F. Guerra, p. 127, núm. 27.4; cfr. Glos. ). |