logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra diser como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.22 Rows
- Número de acepcións atopadas: 22.
- Distribución por dicionarios: CONCELLO DE NOIA (6), CONCELLO DE SANTIAGO (1), CRÓNICA XERAL (1), LIBRO DE NOTAS (14).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
dizer
dizir
dezer
diser
djzer
[disser]
[deser]
v. v. 1.- 'dicir, manifestar, asegurar, soster'. Inf.: Dizer, 28.22 (1412) "et declarasen a verdade que soubesen sóbrela dita rrazón (...) et que o non leixasen de dizer por amor nen por dessamor"; 32.31, 48 (1419); 39.16, 19 (1439); 56.47 (1477); 64.74 (1493). Diser, 50.57 (1462) "nẽ por diser et alegar que en elo oube et ha engano"; 51.110, 112 (1463); 66.55 (1497). Djzer, 38.38 (1435). Dizir, 67.39 (1499). Dezer, 36.29 (1425). IPres. P1 Digo, 32.34, 51 (1419). Dis, 31.56 (1417) "rrenũçiamos (...) a toda eyxepçón et ley et dereitos et foros et vsos et costumes en que dis que as leys..."; 51.114 (1463); 67.40, 42 (1499). P3 Diz, 10.104 (1390) "et a ley et dereito que diz que igleia nẽ moesteiro nõ deue seer enganado"; 12.17 (1394); 55.70, 73 (1476); 64.52 (1493). P6 Dizen, 40.24 (1440) "rrenũçio (...) aas leis et dereito que dizen que a paga deue seer feita en presença do notario". IPret. P1 Dixe, 39.21 (1439). P3 Diso, 23.24, 29 (1406); 24.30 (1407) "os quaes çen morauidís da dita moeda diso que le enprestara por le faser amor et graça". Con esta grafía hai 38 ocorrencias vid. listado s.v. diso. P3 Dyso, 14.7 (1395) "estãdo ante a porta de mỉ, notario, (...) dyso...". Disso, 14.21 (1395); 26.7, 26 (1412). Dysso, 14.28 (1395). Dísome, 32.28 (1419). P6 Diseron, 27.8 (1412); 28.7, 30, 118 (1412); 32.75 (1419); 46.92 (1450); 47.28, 37 (1450). Disseron, 37.17 (1434). Deseron, 52.72 (1469). Diserõ, 32.65 (1419); 52.8 (1469). SPres. P3 Diga, 4.22 (1343) "Et rrenũçio a toda eyxiçõ, que nũca ende diga o contrario". Con esta grafía hai 23 ocorrencias vid. listado s.v. diga. Dyga, 8.29 (1381). P4 Digamos, 2.20 (1341); 5.19 (1345) "et rrenũçiamos que nũca ende al digamos"; 9.20 (1385); 10.101 (1390); 17.24 (1397); 29.35 (1415); 31.48 (1417); 51.110); 54.37 (1472); 57.46 (1478); 67.48 (1499). Djgamos, 38.59 (1435). P6 Digã, 10.31 (1390). SImperf. P3 Disese, 32.98 (1419) "que el ben et verdadeiramente conprise a dita carta et disese et declarase os herdamentos, casas, casares et chantados"; 39.24 (1439); 52.25 (1469). Disesse, 26.20 (1412). P6 Disesen, 28.11, 20 (1412); 32.61, 69 (1419). SFut. P3 Diser, 18.23 (1397) "Et rrenũçio a toda escepçõ, que nũca diga o contrario, et se o diser, que me nõ valla"; 34.17, 40 (1422). P4 Disermos, 29.35 (1415) "et se o disermos, que nos nõ valla"; 30.32 (1415). Dizéremos, 65.39 (1494). P5 Diserdes, 10.29 (1390) "et se uós (...) diserdes que esta he pouqua herdade, que o prior...". Xer.: Dizendo, 52.44, 58 (1469).
____Xer. 'Dicir, preguntar'. Xer.: Disendo, 52.28 (1469) "E logo o dito (...) altas vozes, pregoou a dita casa, disendo se avía ende persona algũa que por ela dese".
____SPres. P5 Digades ben, 'falar con verdade'. SPres. P5 Digades 32.46 (1419) "et os que de todo sabedes a verdade que llo digades ben et verdadeiramente et per juramento dos Santos Avangeus".
____IPres. P3 2.- 'dicir, poñer, estar escrito'. IPres. P3 dis, 15.63 (1395) "He a saber que ay escrito sobre et ontre rregoloos onde dis: dito et Domingo de et chantados et que per, et vallã"; 27.51 (1412) "Ha y rraso et hemẽdado hu dis Lodeyrõo, et nõ enpeesca"; 36.68 (1425); 49.36 (1459); 60.119 (1484). Dys, 8.66 (1381) "Et he a saber que aas dez et noue viaas uay sobreposto hũu ueruo que dys uallã et nõ he forsa, et ualla"; 19.49 (1398). Diz, 12.32 (1394); 39.235 (1439); 46.98 (1450); 63.78 (1487).
____IPres. P6 3.- 'chamar'. IPres. P6 Disen, 34.12 (1422); 50.9 (1462) "eu teño ẽna villa de Noya ẽna rrúa que disen de Pero Sardina, en que agora mora...". Disẽ, 41.11 (1443). Dizen, 67.13 (1499). Dizẽ, 10.25 (1390) "aquellas nosas leiras de herdade (...) que estám no lugar que dizẽ Deeyra et Paaços"; 64.12 (1493).
____Part. 4.- 'nomear, aludir, mencionar'. Esta acepción só a atopei no participio, e tendo en conta que hai 1692 ocorrencias, das que 905 pertencen ó masculino entre o singular e o plural, e 787 ó feminino nos dous xéneros, non poñerei nada máis ca tres exemplos, deixando pasar por alto o resto das ocorrencias. Part. Dito, 1.10 (1332) "segũdo que o dito agro uós (...) deuisades"; 1.12, 16, 22, 31; 2.23 (1341); 2.25 "pro(o)piadade que nós tĩjñamos do dito herdamento"; 3.3 (1342); 4.18 (1343) "Vendo a uós o dito tallo et leyras et herdade de suso ditas". Ditos, 6.22 (1373) "peyte por pena os ditos dineiros dobrados"; 7.22 (1376); 8.20 (1381) "que eu por mỉ porllos ditos meus fyllo et fyllas et de cada hũu delles"; 8.36; 10.76 (1390) "ao dito moesteiro et pagarlle os ditos foros et rrendas sem pleito". Dita, 1.6 (1332) "em maneira que a dita mỉa moller nũca uẽña contra esto"; 1.7, 23, 24; 2.13 "uẽderõ et concãbearõ per carta feyta per notario et segũdo se ẽna dita carta contẽ"; 2.21; 3.18, 23 (1342) 3.24 "çento et XX et quatro libras da dita moeda". Ditas, 4.19 (1343) "et leyras et herdades de suso ditas, segũdo sobredito he"; 7.12, 15, 18 (1376); 8.47 (1381) "a todo tẽpo uos fasa de paz as ditas herdades et cousas que uos vendo"; 10.83 (1390) "leixedes este aforamento cõ as ditas condições".

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
diser
{[deser]}
{[disser]}
{dizer}
v. tr. v. tr. Dicir, expresar, manifestar unha cousa con palabras: "logo enton o dito conçello, justiças et jurados diseron que por quanto eles de presente non tiinan moravedis alguus de que se acorresen para seus menesteres" (73). Formas: P1 IPres.: digo (5205); P3 IImperf.: desia (4616, 5222, 7898, 7907, 8108), dezia (824...5496); P6: desian (274...8104); P3 IPret.: diso (1015...9183), disso (3023, 5448); P4: disemos (22); P6: diseron (73... 9215), disseron (398...5542); P3 IPlusc.: disera (2007, 3230); P6: diseran (2016...3201); P1 SPres.: diga (675...9117); P4: digamos (897...8293); P3 SPret.: desese (4885), disese (1013...7523), disesse (870); P6: disesen (100...8634); Xer.: disendo (2003...8109); Inf.: diser (153...8292), dizer (769...8711). // 2. Dicir un escrito, unha lei, etc., rezar: "enno qual regimento et ordenanças por el feitas et mandadas gardar entre las outras cousas en elas contiudas et declaradas se contiina hua clausula que desia asi: outrosi ordena et manda o dito sennor" (3424). Formas: P3 IPres.: dis (709...8287), diz (677), dize (1643); P6: disen (4333...8289); P3 IImperf.: desia (3424...5079), dezia (5079). // 3. Denominar, chamar: "que acordara de mandar faser enno lugar que disen Monteooris huu rollo" P6 IPres. (2075). // 4. Celebrar, con sustantivos referidos a cerimonias ou actos de carácter relixioso: "Iten ordena mais o dito conçello, que qualquer que feser voda ou batisterio ou entrada de casa ou diser misa nova ou Avangeo" (3377). {Cfr. DITO}.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
dizer
diser
dito
dicto
dizer
part. 'decir' , del lat. DĪCĔRE (REW 2628). Formas: dizer 8.45, 11.5, 18.11, 21.4, 23.8,10, 26.41, 36.13, 37.49, 41.68, 42.75, 44.38,43, 48.37, 55.13, 56.28, 58.1, 59.8, 67.12,14, 72.16, 73.12, 74.24, 87.10, 88.6,16, 94.48,50, 97.8,13,18,23,24, 98.30,32,38, 99.4, 108.4, 112.37, 113.50,71, 119,16, 121.3, 124.47, 128.58,59, 130.126, 135.19, 139.27, 142.81 146.25, 147.14,15, 151.30,31,38, 154.6, 172.12,15, 177.52, 178.82, 183.17,28, 186.80,88,98, 187.14,19, 188.41, 189.62, 190.25, 191.2, 208.11,15, 213.24, 214.57, 218.15, 219.40, 234.23, 235.43, 239.4,16, 242.8, 243.39, 244.12, 245.22, 247.6,12, 250.23, 251.1,7,10,12, 253.62,67, 259.23,33, 264.28, 268.4, 273.53, 297.24, 300.28, 316.10, 318.11,12, 320.10, 326.30, 330.23, 333.42,45, 338.25, 339.14, 341,60, 344.6, 345.26, 347.16, 352.18,25,26,28, 353.12, 354.7, 355.15, 358.21, 364.5,7, 367.2, 374.8,10, 375.1, 377.42,45,47, 378.23, 381.37, 385.14,15,19, 386.24, 390.3,9, 391.6, 393.12, 394.34, 395.64, 407.8, 408.11, 411.10, 412.18, 413.2, 414.14, 419.10, 420.28,30, 429.24, 430.6, 437.31, 440.17,20, 444.18, 446.9, 465.36, 469.16,23, 472.5, 477.6,11,14, 484.20, 487.13,17, 488.18,19, 489.8, 491.15, 492.11, 493.30,33, 494.25, 495.30,31,2,6,10, 496.38, 499.6, 500.2,3, 503.12,13,23, 506.10, 507.15,18,20,25, 509.11,15, 513.26, 514.12 (2 v.), 515.8,10, 516.7, 518.12, 522.4, 524.9, 527.21,22, 530.9, 531.6 532.5,11,12,15,17, 534.19, 536.6, 544.8, 546.14, 549.3, 562.29, 570.38, 572.9,10, 573.14, 575.20,29,31 (2 v.), 577.39, 581.18, 582.8, 586.33, 587.29, 588.18,20,22,23, 591.12, 594.7, 599.21, 603.7, 610.18,32 "quen uos poderia - dos muy grandes doos", 613.46, 617.13, 618.35, 619.50, 620.6, 621.56, 624.30, 626.19,20,21, 628.39 "barua messada como pode - mal da que sempre foy onrada", 636.29,35, 640.13,23, 642.3,13,15, 643.23, 645.71, 647.27, 662.9, 664.28, 666.41, 667.19, 669.5, 671.19, 677.33 (2 v.),36,11, 678.28,30, 679.24, 685.30,33, 697.11, 698.10, 706.17, 708.27,28, 711.12 (2 v.),13,15, 712.8, 728.54, 729.8, 732.23,24, 741.43, 750.38, 762.23, 763.26,6,10,13, 764.17,19, 767.46, 769.4, 772.24, 774.23, 776.12, 778.16, 791.6, 793.8,12, 798.22 "torna a - del rrey", 800.24,28, 801.50, 802.47, 807.28, 808.83, 809.93, 812.193,203,213, 816.67, 826.29, 853.71, 854.78, 886.11, 892.56, 896.2, diser 356.18, dizello 273.52, dizerlle 36.21, 142.4, 148.32, 220.42, 717.25, dizerllj 741.36, dizerlles 145.11, 274.62, dizeruos 187.5, digo 7.20, 89.8, 91.33, 108.91, 111.13, 133.16,38,43, 134.45, 136.15, 148.41, 180.19, 181.35, 188.39,47,51, 190.18, 191.41, 213.18, 240.44, 326.43, 385.5,12,23, 391.15,20 (2 v.), 402.11, 420.2, 496.32, 549.16, 622.7, 623.23, 624.5,8, 625.36, 626.10, digoche 7.18, 91.33, 106.47, digote 132.41, 200.23, 227.18, 383.12, digouos 37.51,56, 41.65, 45.68, 98.53, 108.92, 111.17, 116.143, 127.51, 133.35, 148.51, 188.46, 192.20, 193.47, 275.114, 875.7, dizes 50.18, 197.62, 200.22, 326.36, 392.22, 628.40, diz 11.2, 31.10, 38.14, 40.45, 66.26, 68.14, 72.11,15, 74.23,26, 75.13, 76.10,10, 77.20, 82.15, 86.24, 94.49, 96.10, 97.116, 104.23, 106.43, 127.43, 139.12, 141.23, 149.77, 151.41, 157.9,15, 158.19, 176.33, 194.55, 196.24, 197.66, 206.4, 207.16, 208.17 "et que sse - mays apostamente", 219.21, 226.9, 248.24, 261.27, 264.4, 273.47,60,63, 274.94, 279.58, 284.73, 304.33, 327.57, 368.6, 378.25, 390.41, 393.25, 394.35,42, 395.63, 398.21, 453.13, 465.32, 466.6, 507.31, 520.23, 529.17, 532.2, 541.21, 551.42, 552.2, 556.30,4,11, 570.2, 575.11, 576.13, 579.77, 588.5,17, 594.2, 603.3, 620.25, 624.16, 653.2, 654.14, 662.8, 663.2, 669.17, 671.11,16, 674.3, 676.8, 678.5, 681.14, 683.8, 684.8, 688.61, 689.2, 746.7,9, 753.33, 777.2, 796.4, 815.10,37, 816.63, 817.84,6, 819.3, 820.14,16 "se - ", 820.19,7, 847.6, 892.44, 893.4, 895.4, dize 10.11, 156.10, 387.31, 533.11, 644.8, 604.30,32, dizete 588.14, dis 423.11, 589.39, djz 757.2, dizemos 7.6, 10.1, 46.93,96, 101.29, 116.156, 124.44, 208.18, 289.6, 302.54, 324.16, 446.5, 496.15, 538.7, 541.38, 620.26, 681.26, 827.8, 839.25, 856.4, 862.13-14, 863.8, 886.19, dizedes 134.44,46, 149.70, 187.43, 188.45, 201.61, 403.15, 602.31, 614.12,14-15,15, 624.26,29, 625.35, 631.11, 675.46, 691.13, 714.30, dizẽ 12.32 "alj u agora - o Canpo", 20.12, 23.4 ("enfirmidade que - ... podroga" ),7,9, 25,15 "villa que - F." (es muy común este sentido de 'llamar' ), 26.31, 34.10,11, 39.12, 40.30, 44.39, 45.65, 46.76,85, 52.19, 54.21, 72.8, 73.29,9, 74.27, 83.11, 88.13, 101.44, 118.8, 120.29, 147.19, 175.11,19, 200.26, 202.12, 216.76, 217.16, 218.14, 221.5, 231.34, 238.39, 252.28,41, 255.28, 259.38, 265.4, 268.7, 271.6, 284.6, 287.41, 294.13, 297.20,23,25,27, 299.10, 307.17, 309.17, 321.43, 342.10, 364.14, 366.17, 370.9,16, 382.17, 396.9, 397.4, 416.19, 443.11, 450.12, 453.25, 465.33, 471.24, 480.22, 485.8, 493.28, 496.17, 500.15, 501.16, 510.15, 544.11, 546.10, 569.7, 691.1, 593.16, 594.1, 606.40, 618.37, 649.5, 656.43,48, 658.33, 685.30, 801.13,16, 803.54, 806.19, 808.66, 823.29, 825.84, 837.8, 865.5, dizem 23.5, 45.55,58, 63.6, 70.9, 71.5, 117.12, 120.30, 122.6, 159.13, 209.38, 216.3, 219.40, 223.31, 247.7,16, 326.6, 342.9, 419.5, 430.11, 439.19 "terras que - de Buriana", 453.12, 455.22, 460.9,10, 466.10, 469.18, 476.4, 477.18,16, 496.16, 671.20, 673.62, 687.45,48,49,50,52,54, 688.59, 691.8,26, 717.18, 745.21, 756.8, 758.5, 771.40, 772.23, 802.3,5, 804.124, dizen 26.43, 76.3, dizenllj 461.13 "de seu linage et - de J. Royz", 857.11, dizẽlle 385.9, dizẽllj 474.21, 852.21, dizemllj 148.34, dizia ' yo' 853.58, 'él', 77.18, 107.77, 116.151,153, 127.48, 130.116, 150.13, 164.29, 173.32,34, 189.53, 190.7,23,24, 191.47, 219.38, 225.9, 227.21, 236.64, 261.29, 282.27, 283.52, 314.5, 339.6, 351.10, 352.32, 379.3, 384.34, 386.10, 389.28,29 394.46, 398.20, 464.51,52, 481.5, 482.27, 492.15, 496.24, 518.18,20, 523.13,19, 525.2,4, 527.38, 532.13, 533.7, 540.18, 542.8, 548.24,27 (2 v.), 550.22, 553.17, 555.8, 587.11, 588.8, 589.41, 591.21, 593.8, 603.4,8, 612.39, 616.30, 640.16, 643.25, 645.81, 646.17, 665.15, 668.15, 672.39, 675.42, 678.9, 687.54, 696.2, 709.31, 720.33, 736.19, 741.45, 744.12,14, 752.5, 766.13, 809.110, 812.191, 853.48, 869.14, dezia 53.25, 108.97, 282.38, diziallj 803.84, dizialles 100.24, diziamos 840.7, diziades 636.34, diziã 4.29, 6.37,40, 12.32, 18.9,16, 20.13,24,27, 23.11, 27.9, 55.16, 65.7, 70.9, 72.20,22,23, 73.17, 76.11, 88.7, 91.9, 96.12, 99.6, 101.17, 130.120, 191.29, 203.19, 204.40, 205.65, 206.68, 219.24, 220.44, 232.41, 233.2,13, 237.6,19, 238.28, 240.35, 246.53,67, 248.40, 249.8,13, 250.20,21, 254.72, 261.42, 265.8, 270.11, 289.6, 304.28, 308.37,39, 309.24, 325.14, 329.16, 331.40, 334.12, 357.15, 364.111, 372.17, 380.19, 385.21, 411.11, 413.10, 423.4, 432.36, 433.5, 438.7, 453.12, 457.46,4, 463.32, 471.25, 472.3, 473.6, 474.17, 476.8, 479.11, 482.28, 483.26, 485.33, 488.16,20, 489.13, 490.5, 491.14, 495.33,35, 500.1, 501.11, 502.3, 509.15, 511.13, 515.4, 516.6, 517.8,3, 521.24, 523.18, 537.34, 540.9, 542.8,17, 549.34, 552.23, 571.15, 587.10, 594.7, 602.11, 625.5, 641.7, 662.7, 668.24, 683.14, 712.13,23, 764.8, 770.19, 781.23, 782.26, 792.22, 804.108, 808.82, 828.32,33, 875.17, diziam 29.7, 58.10, 308.38, 470.8, 489.14, 502.16, 516.7, 527.27, 674.23, 695.28, 703.9, 755.31, 760.24, 776.4, 778.24, 781.25, 790.26, deziã 77.35, 411.13, 437.24, deziam 682.6, diziãlle 176.8,10, 326.28, 378.28, 390.13, 477.9-10, 495.33, diziãllj 124.36, 235.50, 828.37, 841.21, diziamllj 526.13, deziãlle 77.19-20, dissera 110.37, 115.110, 177.42, 190.23, 214.42, 236.75, 525.6, 589.35,36, 625.49, 639.13, 667.4, 694.6, 732.10, 876.18, disera 89.5, 93.19, 102.54, 105.17, 204.32, 380.34, 381.40, 386.13, 530.24, 549.3,6,8, 596.4, 717.34, 744.17, disserã 204.31, 283.53, diserã 606.44, dixe ' yo' 193.45, 384.29, 620.12, 824.58, 870.30, 877.53, dixi ' yo' 626.17, disesche 394.48, disesti 106.32-33, diseste 626.11, disso 36.25, 43.24, 45.55,65,67,69, 50.14,17, 79.6, 84.28, 88.22, 89.6, 91.13,21, 92.46, 97.22, 100.4, 101.18, 105.21, 106.51, 115.107,117, 119.20, 126.11,24, 128.72, 129.102, 132.11, 133.15,24,39, 134.52, 135.22, 137.39, 150.19, 153.7, 164.18 "a missa primeyra que sse... - ", 167.23, 168.36,42, 169.55, 177.35,53,56, 178.69, 179.92, 180.16, 181.39,51, 184.30, 185.61,67, 186.83,87, 188.38,49, 190.13,20, 191.39,47, 192.17,28, 193.33, 194.85, 200.35, 201.55,60,66,71, 202.60, 205.58,62, 213.15, 214.47,56,66, 231.31, 239.18, 240.45, 242.19, 272.18,29,32,38, 274.70,72,77, 275.13, 276.25, 282.25,33, 283.42,44,46, 291.6,5,77, 310.52, 311.4, 313.7, 319.24, 325.4, 326.32, 327.50, 342.11, 347.3, 348.16,17, 354.9, 357.11, 358.23, 360.3, 362.35,41, 372.20,22, 375.14, 377.41, 380.27, 383.9, 384.23, 388.11, 389.16,30, 394.38,43, 395.62, 396.10, 404.16,19, 414.21,26, 416.19, 426.21, 431.5,7, 432.30, 435.38, 437.18, 478.22, 527.15,17, 622.16, 624.111, 630.14, 631.12, 647.30,42, 653.27, 655.23, 697.14, 702.24, 708.10, 719.27, 720.34, 726.22, 765.5, 772.34, 807.38, 811.173,179, 812.207,209, 852.45, 883.22, diso 36.36, 79.7, 89.7, 152.48, 315.30, 316.15, 344.10, 355.17, 356.3, 362.21,25, 369.14, 377.41, 366.16, 437.33, 708.22, dixo ' él' 36.23, disse 6.1, 36.31, 37.54, 42.96, 43.20, 55.12, 58.15, 91.27, 114.84, 128.73, 129.112, 132.6 145.5, 151.40, 274.91, 289.27, 291.56, 309.30,34, 310.6, 315.28, 348.11, 355.25, 358.20, 359.10, 363.53, 370.8, 371.10,22,27, 372.6,11, 374.6, 377.43,44,45,3, 379.38,40, 380.30, 382.6, 384.19,28, 385.4, 388.9, 389.36, 390.13, 391.9, 392.21,29, 394.30,47, 395.7, 397.11, 399.12, 400.21, 402.3,9 403.14, 404.13, 409.13,17,18, 414.23, 415.12, 416.12, 417.22, 418.13, 419.23, 420.26, 421.15, 423.26, 425.20,29, 426.11, 429.6, 431.19, 434.25, 435.3, 437.26,29, 440.11,15, 441.22, 442.32, 449.10,11, 456.34, 457.46, 459.19, 470.10 (2 v.), 471.25, 478.18,20, 481.2,10,12,16, 488.22, 522.1,3, 523.26, 524.5, 526.10, 539.4, 540.16, 541.35, 543.7, 544.13,14, 547.25, 551.8, 553.11, 554.31, 558.8, 559.8,11, 560.28 (2 v.),32, 561.19, 563.3, 565.12, 566.31, 568.43, 572.31,33, 573.38, 574.17,18,5, 575.14,19,27, 576.17,18, 577.30, 578.53,54,59, 583.13, 584.39, 585.22, 588.9,12,25, 591.18, 593.4, 594.15, 595.6,11, 598.33,56, 600.21 (por error impreso disso ), 602.11,22,30, 603.16, 605.14, 606.35,37,57, 607.68, 608.12,15, 609.10, 612.31,33,40, 614.6,11, 615.24, 616.14,16,20,25,26, 617.1,3,10,16,20, 618.34, 619.59,2, 620.24,31, 621.35, 622.3, 623.33,2,4, 624.12,20,25, 625.1,7, 627.2, 628.41, 629.46,7, 630.19,23, 631.15, 632.26,31,2, 633.12, 634.20,22, 637.4, 640.18, 642.31, 643.29, 645.73,7,5, 647.24,32, 649.6, 655.8,10,12, 657.1, 663.18, 665.11,13,30, 670.17,30, 675.43, 696.18,24, 697.8, 707.35, 708.26, 710.10,12, 712.15, 717.21, 719.6,25, 728.46, 746.14,18, 750.34, 754.6, 760.32, 761.4, 763.3, 766.30, 769.7,13, 772.20,28, 810.148, 811.161, 812.197,200,202, 824.60, 839.7, 850.6, 851.6,8,11, 852.20,38,39,41, 853.50,56,73, 866.20 "se quiserõ... apartar por mostrar seu orgullo et nõ llis - muy bem", 869.8, 875.1,6, 876.47, 877.48,49, 895.12,21, dyse 315.32, dise 94.59, 128.68, 356.24, 357.7, 371.12, 376.22,34, 378.11,29, 383.10, 384.22, 385.14,25, 387.29, 394.36, 398.19, 415.8, 425.28, 437.16, 626.33, 628.30, 710.14, 712.23, 772.37, 870.26, dissome 107.15, 656.46, dissolle 36.29, 68.17, 91.22, 97.12, 98.30, 106.40, 116.139, 131.3334, 134.49, 135.12,16,20, 149.59, 152.51, 163.6, 167.25, 168.48, 169.61, 170.79-80, 180.20, 183.15, 185.77-78, 188.32,44, 195.8, 197.60, 201.47,63, 213.25, 227.17, 231.34, 271.13, 326.35, 353.6, 355.311, 356.2, 384.27, 394.35, 398.7, 409.12, 410.27, 414.16, 417.9, 437.9,12, 488.21, 712.28, 717.24, 752.14, 753.27, dissollj 111.11, 123.20, 126.26, 127.39, 135.35, 145.7, 151.35, 167.15, 195.4, 199.13, 200.28, 213.30, 214.39,40,42, 240.40, 283.54, 309.32, 311.10, 358.26, 381.39, 394.39, 414.19,4, 415.14, 416.16, 417.10, 627.4, 645.81, 646.6,14,16, 647.24, 652.10, 677.10, 682.27, 698.12, 702.27, 712.15,21, 717.27, 764.4, 807.57, 808.89, 810.146, 811.165-166,166,171,177, 812.192, 876.41, 894-895, 895.60, dissolli(s) 236.06, dissolli 415.17, dissole 36.15, 37.49, 43.22, disole 77,12, disolle 131.36, 332.7, 347.25, 363.56, 367.14, 379.2, 385.17, 387.5, 391.7,11, disollj 133.29,42, 320.29, 380.25, 381.10, 353.31, disolli 133.22 "et - que vijnda era aquella", disselle 338.22, 366.17, 367.12, 376.26, 386.2, 400.5,9, 427.41, 429.21, 488.20, 517.8, 526.13, 597.8, 699.8, 713.21, 714.25, 720.29, 723.10, dissellj 319.22, 541.16, 578.69, 631.10, 643.24, 644.69, 647.23, 655.24, 665.27, 694.5, 696.2, 703.16, 712.14, 713.11, 723.10, 746.9, 824.60, disselli 580.13, 604.29, 612.29, 637.49, diselle 36.34, 105.2, 338.26, 355.29, 356.20, 357.26, 367.15, 376.15,29, 383.3, 385.22, 388.9, 395.59, 429.3,7, 436.5, diselli 564.38, disellj 381.37, 440.12, 490.16, dissollo 811.170, disseo 231.26, 587.19, 877.55, dissolles 41.70, 42.92, 98.34, 109.26, 134.8, 136.8 139.17, 140.7, 141.33, 146.111, 181.33, 187.4,12, 188.27, 189.3, 192.11, 195.16, 197.55-56, 204.24, 222.8, 235.55, 261.25, 275.5, 335.14, 336.23, 366.12, 382.15, 418.21, 420.3, 434.16, 902.57, dissollis 380.33-34, 472.15, 498.32, 513.28,32, 574.27, 649.22, 654.22, 657.31, 823.28, dissoles 41.58, disoles 39.13, 41.52, disolles 41.64, 42.74, 53.24, 93.27, 327.49, 352.24, 356.20, 376.20, disolljs 360.14, disollis 360.7, dixeles 17.22, disselles 43.11, 424.13, 456.24, disselljs 566.25, dissellis 498.30 "o Çide - por que o queriam correr", 525.14, 585.14, 586.27, 587.21, 605.19, 615.4, 636.33, diselles 7.29, 744.5, disellis 415.23, 481.28, disellis 549.9, 573.13, 581.15, 628.27, diselljs 537.3, 550.33, diselhis 549.8, 551.16, disemos 5.21, 12.18, 14.27, 21.3, 52.9, 62.11, 68.5, 79.29, 86.22, 312.4, 346.2, 371.19, 454.34, 866.4, desemos 76.6, dissemos 36.12, 45.60, 53-54, 67.9,18, 144.9, 156.4, 159.14, 160.2,12, 176.15, 185.74, 187.4, 195.78, 201.47, 202.79, 203.4, 208.11,21,28, 212.10, 221.16, 222.6, 223.27-28, 225.3,11 (c. 135),6 (c. 136), 226.7, 228.5, 235.41, 237.4,8, 240.30, 242.21, 245.32, 246.46, 250.7, 252.34-35, 253.53-54, 254.6, 255.31, 256.3,5, 257.20, 259.32, 260.3,6, 261.46, 271.8, 273.68, 278.38,39, 280.87, 289.20,23, 295.36, 297.32, 298.53-54,51, 303.13, 362.20, 371.24, 396.4, 458.3-4, 461.2, 552.9, 681.23, 690.37, 716.2-3, 782.35, 798.3, 802.38, 804.92, 807.56 810.131, 816.40, 819.49, 820.21, 831.4, 835.14, 876.22,24,40, 895.6, dissemoslle 207.9, disestes 37.40, 496.37, 637.5, 824.62,63,64, 875.14, desestes 496.37, dissestes 496.26,29, 640.20, 875.13 (por error impreso disestes ), disestesme 37.43, disserõ 32.11, 43.15, 46.83, 75.9-10, 77.27,33,37, 93.22, 117.14, 131.16, 139.22, 141.15,22, 176.11, 181.49, 182.59, 196.35, 197.64, 206.3,10, 213.21, 226.8, 231.15,17, 237.17, 255.23, 260.22, 263.19, 265.21,4, 266.32,34, 267.46, 268.3 (2 v.),12, 269.4, 270.6, 278.32,43, 279.52,56,62,69, 280.71,82,85, 281.104, 283.48, 287.39, 291.53, 295.16, 297.13, 298.58, 308.11,13, 325.18, 335.6, 342.70, 371.25, 397.9, 403.20, 422.7,9, 456.34, 462.11, 472.15, 482.33, 485.38, 486.10, 488.8, 497.11, 498.2, 513.30, 560.25, 561.6, 565.16, 573.37,8, 574.20,23, 575.7,17, 587.17,2, 597.23, 598.48, 600.12,22, 601.26,36, 605.24, 630.30, 639.14, 640.16,21,5, 641.7, 649.19, 650.28, 660.38, 667.14,16, 678.25, 681.15, 690.25,32,35, 692.33, 693.15,16, 695.4, 701.49, 706.20, 707.31, 720.38, 725.9, 743.14, 761.37, 784.9, 785.12,14,17,19,22, 804.107, 807.36, 811.184, 818.26,27,29, 821.6, 837.10, 902.76, 903.98, diserõ 43.6, 46.87,90, 77.28,29,30,31, 78.10, 87.15, 99.57, 100.9, 102.54, 120.28, 204.37, 206.5,13 (2 v.), 317.31, 335.8, 360.13, 361.17, 362.38, 371.20, 390.15, 405.7, 478.31, 496.28, 551.46,47,14, 558.20, 585.2, 586.24, 601.29, 690.33, 708.12, 764.4, 770.28, disserom 39.7, 279.67, 280.78, diseron 77.30, disseronllj 131.15, 280.76, 493.31, 559.5, 572.22, 631.9, 634.6, 636.43, 664.38, 879.7, diseronlhi 550.26, disseronlli 875.9, disseronlle 280.76, 291.63, disserõlle 42.88, 137.52, 141.15,16, 143.45, 182.6, 187.9, 196.39, 243.32, 268.12, 269.12, 334.8-9, 770.24, disserõllj 150.6, 203.17, 233.13, 237.14, 265.14, 336.29, 705.27, disserõlli 586.27, disserõle 243.38, disserõlhi 535.23, diserõli 360.21, diserõlle 43.17, 105.18, 107.62, 366.14, 380.13, 446.5, 770.10,15, diserõle 41.63, 73.28, diserõllj 547.36, 763.29, 861.5, disseronllis 807.53,54, disserõno 196.20; direy 136.9, 192.20, 200.29, 656.54, 658.58, 824.45, direyte 383.10, direyuos 308.9, 406.12, 496.25, dizeruos ey 377.39, 385.8, dizeruolo ey 186.88, dira 141.23, diremos 17.30, 51.36, 53.27, 70.31, 79.28, 84.42, 87.21, 94.51, 103.91, 116.162, 135.41, 144.51, 157.17, 174.67, 175.18, 182.66, 189.67, 191.47, 195.81, 222.12, 227.29, 229.26, 230.7, 231.16,18, 232.38, 250.22, 256.44, 257.27, 262.51, 264.5, 268.4, 269.14, 284.9, 345.31, 542.9, 733.4, 798.34, 802.28, 828.31, dizerll' edes 201.68; diria ' yo' 371.9, 'él' 192.27, 409.13, 613.22, 646.15, 647.24,32, 712.19, diriã 714.36; di 588.26, diga(ll)o 398.13, digamos 854.23, 856.15, digamosle 602.17, digamosuos 704.2-3, 723.3, dizede 319.23, 357.12, 358.24, 367.13, 403.8, 551.10, 591.13, 607.66, dizedemo 213.20, dizedelle 97.26, 131.39-40, 376.14, 379.44, dizedelli 589.29, dizedellj 558.13, 574.19, 811.162,167, dizedelles 382.9, 429.17, diganlla 820.20; diga ' yo' 168.45, 'él' 190.19, 615.25, 616.9, 617.8,12, digamos 100.15, 428.22, 717.3, digades 41.60, 147.26, 188.33,48, 201.64, 375.10, 376.3,5, 429.16, 622.7, 636.35, digã 385.12, 429.10, 610.22; dissesse 97.10, 137.43, 154.13, 167.26, 357.5, 525.12, 527.24, 647.23, 677.6, 719.8, 808.85, 854.77, dissese 36.35, 101.18, 106.4,8, 214.56, 282.34, 377.45, 588.10, 604.4 disesse 397.5, 706.22, 770.21, disese 173.31, 371.11, 537.37, dissesemos 456.35-36, 575.9, dissessem 121.7, 335.12, 456.34, 495.34, 559.20, 563.10-11, 611.3, 698.21, 810.142, dissesem 55.15, 480.26, 497.8, 574.28, 611.6, disessem 698.17, disesem 340.41, 604.35, dissesẽ 235.54; disser 548.12, diser 46.96, disermos 94.51; dizendo 115.106, 164.14, 178.64, 214.68, 220.43, 282.37, 314.12, 349.6, 361.12, 363.44, 365.11, 372.13, 376.19, 389.16, 451.8, 471.17,22, 498.6, 502.4, 545.5, 553.16, 580.3, 596.29, 599.5, 608.17, 609.5, 614.20, 615.23, 616.7, 628.22, 634.19, 659.27, 676.24, 695.6, 706.14,16, 709.15, 712.17, 713.9, 716.12, 728.45, 761.35, 858.8, 870.22,42, 894.28, dizẽdo 102.67, 276.40, 545.11, 553.13, 815.22, dizendollj 110.62-63, 801.41, 842.33, dizendolle 193.44, 326.40, 344.7, 359.14, 399.19, 411.6, dizẽdolle 276.31, dizendollis 509.13, 751.6, 859.16, dizendolhis 546.13, dizendolljs 520.18, dizendolles 113.61, 196.20-21, 750.24,34, 801.5, dizẽdolles 193.38, dizẽdollis 481.5; dita 26.44, 50.21, 101.33, 136.26, 272.25, 273.44, 577.38, 607.5, 699.2, dicta 153.17, 205.53, 303.7, 620.30, 818.18, 827.5, 883.3, 884.16, 885.7, ditas 15.9, 61.22, 62.6, 128.77, 646.21, 897.39, dictas 159.8, 164.13,23, 815.9, 827.10,13, 828.48, 842.4, 884.4, 895.4, dito 7.27, 15.8, 27.7, 35.22, 37.59, 43.5, 47.6, 48.34, 50.6, 55.30, 61.27,9, 69.7, 76.15, 79.2, 82.3, 85.7, 88.5, 101.17, 107.60, 133.21, 136.27, 137.29, 240.24, 242.19, 254.8, 257.16, 227.3, 277.8, 299.3, 302.43, 317.20, 327.47, 349.10, 375.3, 385.13,20, 390.40,8, 391.14, 392.23, 400.10, 421.16, 548.32, 587.26, 612.43, 624.19, 625.48, 627.39, 646.16,17, 655.25,26, 657.14, 659.32, 717.2, 723.2, 785.15, 817.4, 836.3, 850.4, 855.3, 860.8, 877.49, 881.29-30, 895.2, dicto 3.10, 7.11, 112.23, 117.6, 126.3, 132.52, 134.47, 144.4, 153.3, 161.2, 162.19, 163.15,16, 180.20, 181.47, 185.67, 192.26, 193.37,49, 199.96, 200.38, 201.70, 214.51, 223.33, 226.16, 233.5, 256.7, 274.88-89, 278.22, 285.9, 295.25, 336.40, 426.13, 449.8, 523.23, 624.23, 641.13, 675.44, 678.12, 680.26, 803.75, 804.107, 820.12, 821.8, 826.8,10,11-12,13, 827.6-7, 830.5, 835.3, 838.4, 840.3-4,18, 862.3, 867.4, 876.19, 883.17, 884.6, 885.3, 894.31,33, ditos 70.26, dictos 423.7, 797.6, 859.12. Palabra en uso desde los orígenes del idioma (ej. de 950 en Machado DELP ). El part. desde 1214 "assi como suso e dito" (Test. Afonso II, 259). En el ms. equivale muchas vece.s a 'llamar' y también a 'preguntar' . Véase C. Michaëlis Gloss. CA 29-30; Magne Demanda Graal III, s.v., Gloss. Graal 404-405; Mettmann Gloss. CSM, 106-107; Cunha Zorro 73 y Morais. También Chatton 12-15, 30-33. En gall. se ha perdido la forma dizer, siendo la actual decir (dicir es un vulgarismo).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
diser
deser
desyr
v. tr. v. tr. 1. "Dicir, falar expresando certa cousa". Úsase en moitas ocasións no seu sentido xurídico, como sinónimo de declarar.
____IPres. IPres. P1 digo (8): "digo / que obedesco a dita carta" 1819, 1821, 1825, 1827, 1836, 1839, 1843, 1853, "dígoche / que mo diserõ así" 2088; P3 dis (4): "por nos quitar de pleitos e / cõtendas sobre rrasõ de diñeyros que dis o dito Rroý Mouriño que le deue tornar da soldada / de seu fillo" 775, "Jtem dis que teẽ hũa táuoa que leuou prestada da dita grãja quando / fiso as bodas de seu fillo" 2828, "que estas leyras que as / trage Ferrnand Rromeu, porque dis que llas dou o abade" 2915, 2916; P4 disés (1): "o dito Áluaro lle tornara: / disés o vós así, eu farey salua sobr' elo cõbosco" 2086; IImperf. P3 desía (4): "presentou hũu escripto que desía que daua / por rresposta á carta" 1811, 1871, 2716, "que a tella que desíã que viera / de Castela" 2897; desja (1): "diso que lle negaua o que desja" 540; P6 desíã (1): "esto desíã e decrarauã para / o juramento" 2177; P3 día (1): "diso que el mesmo foy á grãja de Saar (...) e / sacou e leuã da orta de baixo da dita grãja hũu pee / de limõ çebtý, e o puso ẽna orta de Johán de Melide ẽna Proua, / e que esto día cõ temor da dita descomujõ ante mỉ secretamẽte" 2937; IPret. P3 diso (145): "Johán París diso que pedía ao dito juís" 434, 439, "Johán do Barral diso que lle negaua o que desja" 540, 542, "diso que cõdenaua en praso e custas" 571, 627, 635, 643, 649, 652, 657, 870, 912, 1101, 1109, 1118, 1119, 1468, 1494, "E diso / que o çesaua en seu juramẽto" 1494, 1495, 1506, 1511, "diso que / cõsentía ẽno sobredito" 1539, 1651, 1655, 1660, 1667, 1685, 1689, 1724, 1736, 1738, "diso que obedeçía e obedeçeu a dita carta" 1748, 1868, 1872, 2077, "foy visto esta / decraraçõ que o dito testigo diso" 2093, 2098, 2099, 2137, 2148, 2154, 2180, 2465, 2470, 2475, 2479, 2485, 2488, 2490, 2491, 2492, 2497, 2501, "diso que o rrestituýa e rrestituýo" 2510, 2511, 2621, 2625, 2640, 2646, 2653, 2657, 2661, 2669, 2675, 2677, 2680, 2680, 2682, 2685, 2689, 2691, 2693, 2696, 2700, 2702, 2706, 2709, 2711, 2715, 2717, 2724, 2727, 2729, 2732, 2734, 2738, 2739, 2740, 2744, 2748, 2750, 2752, 2763, 2765, 2769, 2774, 2776, 2777, 2783, 2789, 2808, 2818, 2823, 2826, 2830, "Jtem diso que mostraría e apearía" 2833, 2836, 2840, 2845, 2848, 2851, 2853, 2855, 2859, 2864, 2867, 2872, 2875, 2879, 2888, 2893, 2899, 2904, 2909, 2912, 2921, 2922, 2926, 2928, 2930, 2933, 2934, 2943, 2953, 2954, 2955, 2957, 2963, "Diso que lle gardase desto secreto" 2969, 2972, 3000, 3007, 3012; P6 diserõ (18): "os quaes ditos omes bõos diserõ e declararõ que (...) estes ditos omes bõos nõ quiserõ dar sentençja" 410, "diserõ / que lles prasja" 414, 641, 1515, "visto o que os ditos testigos diserõ e despuserõ" 1667, 2059, 2088, 2169, 2174, 2194, 2582, 2797, 2810, 2811, 2918, 2984, 2991, 2993; IPlusc. P3 disera (12): "disera o dito Johán Ferrnandes de Rrúa / Noua ao dito Diego de Paredes que lle quedase por el" 1655, 1657, 1658, 1661, 2083, 2085, "que se arrepẽtía do que disera" 2097, 2683, 2704, 2793, "lle disera que fesera mal" 2948, 2965; IFut. P3 dirá (1): "máys se lle acordase / que o dirá e declarará" 2743; ICond. P3 dería (1): "máis se lle acordase que o dería" 2928; SPres. P1 diga (1): "protesto que por cousa que faça nẽ deixe de faser / e aquí diga nõ seja desobidiente contra o dito meu señor arçobispo" 1855; SPret. P3 disese (4): "nẽ venrría que(e)n lo disese cõ / verdade" 2084, "que llo disese e / decrarase por juramento dos santos euãgeos" 2152, 3006, 3006; P3 desese (1): "Johán Vydal diso que llo desese / en súa rresposta" 2625; P6 disesẽ (2): "para que disesẽ a verdade" 408, 2982; SFut. P3 diser (1): "farey salua sobr' elo cõbosco ou cõ que(e)n lo / diser de hũu ferro que[n]te" 2087; Inf. diser (22): "por / quanto lle leera carta sobre verdade, que / era prest[e]s de a diser" 2623, "oýra diser a Juana Djas e a Ferrnand Vjdal / que Lopo d' Agujleyro vendera a Garçía Codeso hũa leyra" 2670, 2675, 2676, 2678, 2732, "oýra diser e cree ser / verdade que Lopo d' Agujleyro vendeu a Garçía Codeso" 2734, 2739, 2744, 2748, 2783, "tornou a diser que erã estas leyras da bos que chamauã María do Lameyro" 2795, 2836, 2840, 2873, 2888, 2895, 2957, 2958, 2960, 2963, 2966; deser (12): "lles pregũtase se sabẽ ou virõ ou oýrõ deser" 636, "vijr de oje en hũu mes deser e decrarar sobre / seu desposorio" 823, 881, 1133, 1710, "para jnjuysiar e faser e deser e rrasonar e demãdar e procurar" 1968, 2663, 2664, 2729, 2830, 2876, "estaua / prestes de deser verdade" 3004; desyr (1): "que o venrría desyr e / decrarar" 2716; Xer. desẽdo (2): "rretraheu ao dito Johán Garçía desẽdolle que avía / feyto mal en disfamar ao dito Áluaro" 2093, "demãdou perdón ao dito Áluaro desẽdo que o avía / dito cõ açidente e puja de grande manẽconja" 2095; desendo (1): "acusara ao dito Áluaro de Rriobõo deséndolle que lle fora escusado de vyr por allý" 2081; Part. dito (17): "quanto por eles for feyto, dito, rrasoado, procurado" 902, "o qual todo que dito he / vendo a vós" 1072, "pagar e gardar sigundo dito he" 1202, "o qual todo que dito he vos aforo" 1213, 1261, 1285, 1457, 1472, "lle avía dito que se quería entremeter" 1485, 1613, 1634, 1876, "o avía / dito cõ açidente" 2095, 2246, 2338, 2377, 2385; dita (3): "segũdo e ẽna maneyra que dita he" 1055, 1160, 1221.
____ 2. "Chamar, nomear".
____IPres. IPres. P6 disẽ (2): "ẽna / agra de Briõ, que disẽ a Mámoa" 917, "dito terreo vos dou adonde disẽ a Forna" 2005;
____ 3. "Preguntar".
____Inf. Inf. deser (2): "E lle tornou a deser: "¿tu darmos ás?"" 1664, 1665; Xer. desendo (1): "nõ sabendo delo parte lle disera que fesera mal e que o acusara delo, / deséndolle que(e)n lo metera allý, e el que rrespondera que Johán de Vera" 2948.
____ 4. "Dicir, oficiar, celebrar un rito relixioso".
____Inf. Inf. diser (1): "obligou Afonso de Lugo de lle diser / á súa morte X mjsas" 162.
____ Do lat. dīcĕre. Hai atestacións desde as orixes do idioma, no séc. X en textos portugueses (Lorenzo Crónica s.v. dizer). A forma máis antiga do infinitivo é dizer, mais pronto se foi introducindo a var. dezer, para elimina-la secuencia -i...er, infrecuente en verbos da CII; o antecedente máis antigo debe ser dezendo das CSM; o infinitivo documéntase en 1291 en Montederramo (Martínez Montederramo s.v. dizer) e en 1292 nun documento de Ourense (Maia, pp. 728, 781); non hai outros testemuños ata contradezer, en 1523. Esta forma, ou co -z- enxordecido, decer, aparece en diferentes textos galegos do XVII, con abundancia no XIX, nos primeiros textos do rexurdimento, e pervive aínda na fala viva (só en tres puntos ó norte da ría de Muros e outros tantos fronteirizos con Portugal). As variantes dicir e decir rexístranse por primeira vez en Sarmiento, e son de uso ininterrompido desde aquela; na lingua oral as dúas son practicamente as únicas rexistradas, e as dúas conviven nesta zona xeográfica (Véxase Carballo Decer e mais Carballo Novos decer; véxase tamén ALGa mapa 242). Ata agora, pois, as documentacións máis antigas de deser son do séc. XVI (coa excepción da rexistrada por Maia no XIII), e de decir do XVII. No noso texto advírtese a concorrencia das formas deser e diser, con predominio desta última (23 formas fronte a 14), e a aparición, aínda esporádica, de desyr. Non é, sen embargo, esta a máis antiga documentación deste verbo coa CIII, xa que atopamos outra atestación anterior: dezir en 1405, ó lado do diser e dizer maioritario (Martín Ribas de Sil s.v. dezir).
____P3 Na P3 e P6 do IPres. rexístranse as formas etimolóxicas, dis, disen, que hoxe se reduciron a di, dinEsta reducción deuse na P3, a partir de diz (< lat. dicit, con caída normal do -e do latín vulgar ante K-; testemúñase desde 1255, vid. Maia p. 781); pasa a di por analoxía con (apoiada pola semellanza entre direi / darei, diría / daría, etc.); ademais, nas zonas con seseo final, coma esta, o -s veuse como unha desinencia insólita para a terceira persoa, o que contribuíu poderosamente á súa desaparición: de feito, as formas contraídas aparecen nesas zonas e propagáronse cara a oriente, que é onde perviven dices, dice, dicen (xunto cunha franxa occidental do sur da provincia de Pontevedra; véxase ALGa mapa 234, Fdez. Rei Verbo p. 246). Cómpre engadir que nas zonas de di pervive fosilizada a sibilante final na a expresión disque, da que o noso único exemplo podería ser antecedente.
____P4 Na P4, atopamos disés 'dicedes', que cremos que se debe interprestar como segunda persoa de plural, aínda que o contexto non está moi claro. Na actualidade só hai puntos esporádicos onde se dea a perda do -d- (decís); a forma maioritaria é decides (ALGa mapa 235). A caída do SNP da P5 é un fenómeno normal en port., e que tamén se documenta en gal. desde finais do séc. XV (Maia pp. 735, 738), máis tardiamente ca en port. Tendo en conta os datos procedentes dos textos gal. do XVIII e XIX, parece ser que este fenómeno recuou desde aquela a hoxe, e que debían concorrer coas formas con -d- no centro e sur da provincia da Coruña e áreas limítrofes das outras tres provincias: véxase Mariño Cantás.
____IImperf. No IImperf. chama a atención a forma día, que, de non se tratar dun lapso (por desía ou disía, que semella máis plausible), podería interpretarse como procedente da falsa segmentación do verbo a partir das formas de futuro e condicional (dirá, diría) e mais das formas curtas do presente (dis, di), interpretando un infinitivo dir; deste infinitivo hai testemuños literarios en Rosalía e nun texto de 1881 (Fdez. Rei Verbo p. 248), e tamén resto na fala viva nun punto de Lugo; agora ben, aí o IImperf. é hoxe decía (ALGa, mapas 236-242).
____P3 No tema de perfecto, a P3 do IPret. presenta a forma diso. Na Idade Media conviven as formas con -e (ou -i), as máis antigas e etimolóxicas, coas rematadas en -o, máis modernas, como se pode ver nas formas que recolle Maia (p. 782): dizi en 1258, dissi en 1283, disse en 1290, diso en 1434; disso en 1294 (Martínez Montederramo s.v. dizer); agora ben, a primeira documentación que coñecemos das formas en -o é de 1288 (Martín Ribas de Sil s.v. dezir). Estas últimas formas, rematadas en -o, serían as que acabarían impoñéndose no galego mod., e de feito son xa as maioritarias no noso texto, en contraste co port., que presenta de maneira xeral formas rematadas en -e. Tamén se testemuña dix (Huber p. 244), con perda da vocal final (cfr. fez, pos, quis, etc.). A VT -e desaparece porque, ó seren incrementadas estas formas cun SNP -o analóxico, quedarían formas como *fixe-o, *disse-o, soube-o, etc., nas que -e- perdería silabicidade e converteríase en doadamente asimilable polo fonema consonántico veciño, especialmente por /∫/ (Santamarina Verbo p. 61). Este SNP -o (< lat. *ut <uit) é silábico nos perfectos fortes [o], fronte ó [-w] asilábico nos fracos: cant-o-u, coll-e-u, part-i-u / dix-o, soub-o (Santamarina Verbo p. 66). Actualmente o SNP -o da P3 desta forma verbal é o único rexitrado en todo o territorio galego (vid. ALGa mapa 237).
____ O consonantismo había de evolucionar a dix-, de maneira analóxica con quix- (perfecto de querer). En realidade ese sería o resultado esperado etimoloxicamente (de dīx- latino): as formas en -ss-, moi extendidas na Idade Media, e que continúan no port., probablemente sexan analóxicas de verbos con -ss-, a partir "de formas como *escrisse (lt. scripsī), ant. escreví, mod. escribín, perfecto fraco, e non de perfectos sigmáticos con [z], como quisiste (querer), ou posiste (põer). Pode pensarse tamén que dĭcs- < *diits- > *dis-, con asimilación moi temperá do iode pola VR, sen que dera tempo á palatalización" (Fdez. Rei Verbo p. 251). As formas coa palatal testemúñanse no territorio galego desde o séc. XIII: dixerõ en 1287.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL