logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra dizer como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.32 Rows
- Número de acepcións atopadas: 31.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (3), CANCIONEIRO DA AJUDA (4), CONCELLO DE NOIA (6), CONCELLO DE SANTIAGO (1), CRÓNICA XERAL (1), CRÓNICA TROIANA (2), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), HISTORIA TROIANA (6), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (5).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
dizer
v. tr. v. tr.: IImperf. dezia, I, 12, IPret. P1 dixi ou dixe, III, 6, etc., LXXXVI, 2, etc., XCIX, 8, CII, 14, etc., Imperat. di, II, 26; dizer CXVI, 3, preguntar; dizer de non, CLXXVIII, 8, dizer que não ou negar1; seer dito, CCCXXXVI, 13, ser conhecido, sabido, repetido2. (Cantigas d' amigo).
____ 1. A locução dizer de non ocorre também em Berceo Milagros: cf. 181, d, 627, de 689 c.
________ 2. Cf. C. V. 1179 14, seer mui cantado (o cantar).

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
ar-dizer
: 1707 {Nuno Fernandez Torneol} mais ar dizede me vos al; 5133 {Johan Garcia de Guilhade} meu amig, ar direi que non; 1277 {Martin Soarez} al vus ar direi ên.
diré
dizer
927 e 2107. Provavelmente lapso de pena, ou hespanholismo, e não condensação dialectal de ei em e, visto que não ocorre senão uma vez, ou duas vezes.
dizer
P1 IPres. (dīcĕre): 1) proferir palavras, falar: 37, 154, 165, 196, 912, 1611, 1616, 3819, 7363, 8486, 9236; 2) em oposição a cantar 7207, 8922; 3) chamar 2676 ({Pero Garcia Burgales} dizer senhor). P1 IPres. digo 181, 3742, 7359, P3 diz 5483, 7358. Epígr. de nº 394, P5 dizedes 5513, P6 dizen 5414, 5509, 8681; P1 SPres. diga 9997, P2 digas 7366, 7367, 7378, 7379, P3 diga 8940, P5 digades 1165, 8723; P5 Imperat. dizede 256, P1 IImperf. dezia Epígr. da Cant. nº 395, dizia 3724, P6 dezian 6889; P1 IFut. direi 30, 65, 107, 204, 223, 577, 5420, 5653, 5673, 5916, 6464, 8616, 8629, etc, P3 dirá 1619, 7873, P5 diredes 5329, 5335, P6 diran 8942; P1 ICond. diria 3757, P3 5539; P1 IPret. dixi 2510 v., 2518 v., 2543 v., 3071, 7866, 7891, dixe 47, 2512, 2518, 2543, 5310, 5443, dix' eu 2510, 3791, 3800, 5445, P3 disso 5654, 5656, disse 3029, 7889, 9648. Em lugar de {Rodrigu' Eanes de Vasconcelos} Et diss' end' ela leia-se E disse m' ela, P5 dissestes 5505; P1 SFut. disser' 1480, 1619, 3600, 3890, 7174, 8470, 8598, 8653, 8670, 8941, 9814, P3 disser' 1406, 2768, dixer' 3029 v. (variante que não registei no devido lugar); P1 SPret. dissesse 5543, 6638, 9913. Locuções 1619, 5329, 10245 dizer de non; 5559 ({Pai Gomez Charinho} dizer que non); 1886, 2352, 2370, 2416 ( dizer de alguem); 8595 ({Nun' Eanes Cerzeo} aver a dizer de alguem); 8690, 8723 ({Nun' Eanes Cerzeo} dizer verdade); 4354, 7481 ( dizer mui gran verdade); 3819 ({Johan Soarez Coelho} non é de dizer). Há além disso uma extensa série de frases-bordões, usadas pelos trovadores, em que entra o futuro direi, disser ou quero dizer: {Johan Soarez Coelho} ainda vus al ren direi 3778; {Pero Garcia Burgales} ainda vus outra cousa direi 2659; {Johan Soairez Somesso} como eu vos direi 8385, 9086; 10214; {Fernan Gonçalvez de Seavra} como vus direi 4772; {Pero Garcia Burgales} e outra cousa vos quero dizer 9236; {Pai Gomez Charinho} direi vus eu qual é 5420, 8407, 10232; {Fernan Paez de Talamancos} e al vus direi 8007, 8066, 8084, 9699; ca ũa cousa vus direi 8228; {Pero Mafaldo} e direi vus eu al 9681; {Fernan Rodriguez de Calheiros} e mais vus direi én 7484; e mais vus én direi 6500, 6869, 9699 (cfr. 9086); {Fernan Rodriguez de Calheiros} e mais vus direi já 7470; {Vasco Praga de Sandin} e mais vus quero dizer 8090; o que vus ar direi 8084; {Fernan Gonçalvez de Seavra} pero direi vus al 4840; polo que vus direi 9808, 10124; {Bonifaz de Genua} qual vus eu direi já 5916; {Afonso Mendez de Besteiros} polo que vus disser 9814; {Pero Garcia Burgales} quanto vus eu direi 9128.
mal-dizer
: amaldiçoar 1791, 4927. CV 481, 917, 937, 941, 957, 958, 968, 1009, 1033.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
dizer
dizir
dezer
diser
djzer
[disser]
[deser]
v. v. 1.- 'dicir, manifestar, asegurar, soster'. Inf.: Dizer, 28.22 (1412) "et declarasen a verdade que soubesen sóbrela dita rrazón (...) et que o non leixasen de dizer por amor nen por dessamor"; 32.31, 48 (1419); 39.16, 19 (1439); 56.47 (1477); 64.74 (1493). Diser, 50.57 (1462) "nẽ por diser et alegar que en elo oube et ha engano"; 51.110, 112 (1463); 66.55 (1497). Djzer, 38.38 (1435). Dizir, 67.39 (1499). Dezer, 36.29 (1425). IPres. P1 Digo, 32.34, 51 (1419). Dis, 31.56 (1417) "rrenũçiamos (...) a toda eyxepçón et ley et dereitos et foros et vsos et costumes en que dis que as leys..."; 51.114 (1463); 67.40, 42 (1499). P3 Diz, 10.104 (1390) "et a ley et dereito que diz que igleia nẽ moesteiro nõ deue seer enganado"; 12.17 (1394); 55.70, 73 (1476); 64.52 (1493). P6 Dizen, 40.24 (1440) "rrenũçio (...) aas leis et dereito que dizen que a paga deue seer feita en presença do notario". IPret. P1 Dixe, 39.21 (1439). P3 Diso, 23.24, 29 (1406); 24.30 (1407) "os quaes çen morauidís da dita moeda diso que le enprestara por le faser amor et graça". Con esta grafía hai 38 ocorrencias vid. listado s.v. diso. P3 Dyso, 14.7 (1395) "estãdo ante a porta de mỉ, notario, (...) dyso...". Disso, 14.21 (1395); 26.7, 26 (1412). Dysso, 14.28 (1395). Dísome, 32.28 (1419). P6 Diseron, 27.8 (1412); 28.7, 30, 118 (1412); 32.75 (1419); 46.92 (1450); 47.28, 37 (1450). Disseron, 37.17 (1434). Deseron, 52.72 (1469). Diserõ, 32.65 (1419); 52.8 (1469). SPres. P3 Diga, 4.22 (1343) "Et rrenũçio a toda eyxiçõ, que nũca ende diga o contrario". Con esta grafía hai 23 ocorrencias vid. listado s.v. diga. Dyga, 8.29 (1381). P4 Digamos, 2.20 (1341); 5.19 (1345) "et rrenũçiamos que nũca ende al digamos"; 9.20 (1385); 10.101 (1390); 17.24 (1397); 29.35 (1415); 31.48 (1417); 51.110); 54.37 (1472); 57.46 (1478); 67.48 (1499). Djgamos, 38.59 (1435). P6 Digã, 10.31 (1390). SImperf. P3 Disese, 32.98 (1419) "que el ben et verdadeiramente conprise a dita carta et disese et declarase os herdamentos, casas, casares et chantados"; 39.24 (1439); 52.25 (1469). Disesse, 26.20 (1412). P6 Disesen, 28.11, 20 (1412); 32.61, 69 (1419). SFut. P3 Diser, 18.23 (1397) "Et rrenũçio a toda escepçõ, que nũca diga o contrario, et se o diser, que me nõ valla"; 34.17, 40 (1422). P4 Disermos, 29.35 (1415) "et se o disermos, que nos nõ valla"; 30.32 (1415). Dizéremos, 65.39 (1494). P5 Diserdes, 10.29 (1390) "et se uós (...) diserdes que esta he pouqua herdade, que o prior...". Xer.: Dizendo, 52.44, 58 (1469).
____Xer. 'Dicir, preguntar'. Xer.: Disendo, 52.28 (1469) "E logo o dito (...) altas vozes, pregoou a dita casa, disendo se avía ende persona algũa que por ela dese".
____SPres. P5 Digades ben, 'falar con verdade'. SPres. P5 Digades 32.46 (1419) "et os que de todo sabedes a verdade que llo digades ben et verdadeiramente et per juramento dos Santos Avangeus".
____IPres. P3 2.- 'dicir, poñer, estar escrito'. IPres. P3 dis, 15.63 (1395) "He a saber que ay escrito sobre et ontre rregoloos onde dis: dito et Domingo de et chantados et que per, et vallã"; 27.51 (1412) "Ha y rraso et hemẽdado hu dis Lodeyrõo, et nõ enpeesca"; 36.68 (1425); 49.36 (1459); 60.119 (1484). Dys, 8.66 (1381) "Et he a saber que aas dez et noue viaas uay sobreposto hũu ueruo que dys uallã et nõ he forsa, et ualla"; 19.49 (1398). Diz, 12.32 (1394); 39.235 (1439); 46.98 (1450); 63.78 (1487).
____IPres. P6 3.- 'chamar'. IPres. P6 Disen, 34.12 (1422); 50.9 (1462) "eu teño ẽna villa de Noya ẽna rrúa que disen de Pero Sardina, en que agora mora...". Disẽ, 41.11 (1443). Dizen, 67.13 (1499). Dizẽ, 10.25 (1390) "aquellas nosas leiras de herdade (...) que estám no lugar que dizẽ Deeyra et Paaços"; 64.12 (1493).
____Part. 4.- 'nomear, aludir, mencionar'. Esta acepción só a atopei no participio, e tendo en conta que hai 1692 ocorrencias, das que 905 pertencen ó masculino entre o singular e o plural, e 787 ó feminino nos dous xéneros, non poñerei nada máis ca tres exemplos, deixando pasar por alto o resto das ocorrencias. Part. Dito, 1.10 (1332) "segũdo que o dito agro uós (...) deuisades"; 1.12, 16, 22, 31; 2.23 (1341); 2.25 "pro(o)piadade que nós tĩjñamos do dito herdamento"; 3.3 (1342); 4.18 (1343) "Vendo a uós o dito tallo et leyras et herdade de suso ditas". Ditos, 6.22 (1373) "peyte por pena os ditos dineiros dobrados"; 7.22 (1376); 8.20 (1381) "que eu por mỉ porllos ditos meus fyllo et fyllas et de cada hũu delles"; 8.36; 10.76 (1390) "ao dito moesteiro et pagarlle os ditos foros et rrendas sem pleito". Dita, 1.6 (1332) "em maneira que a dita mỉa moller nũca uẽña contra esto"; 1.7, 23, 24; 2.13 "uẽderõ et concãbearõ per carta feyta per notario et segũdo se ẽna dita carta contẽ"; 2.21; 3.18, 23 (1342) 3.24 "çento et XX et quatro libras da dita moeda". Ditas, 4.19 (1343) "et leyras et herdades de suso ditas, segũdo sobredito he"; 7.12, 15, 18 (1376); 8.47 (1381) "a todo tẽpo uos fasa de paz as ditas herdades et cousas que uos vendo"; 10.83 (1390) "leixedes este aforamento cõ as ditas condições".

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
diser
{[deser]}
{[disser]}
{dizer}
v. tr. v. tr. Dicir, expresar, manifestar unha cousa con palabras: "logo enton o dito conçello, justiças et jurados diseron que por quanto eles de presente non tiinan moravedis alguus de que se acorresen para seus menesteres" (73). Formas: P1 IPres.: digo (5205); P3 IImperf.: desia (4616, 5222, 7898, 7907, 8108), dezia (824...5496); P6: desian (274...8104); P3 IPret.: diso (1015...9183), disso (3023, 5448); P4: disemos (22); P6: diseron (73... 9215), disseron (398...5542); P3 IPlusc.: disera (2007, 3230); P6: diseran (2016...3201); P1 SPres.: diga (675...9117); P4: digamos (897...8293); P3 SPret.: desese (4885), disese (1013...7523), disesse (870); P6: disesen (100...8634); Xer.: disendo (2003...8109); Inf.: diser (153...8292), dizer (769...8711). // 2. Dicir un escrito, unha lei, etc., rezar: "enno qual regimento et ordenanças por el feitas et mandadas gardar entre las outras cousas en elas contiudas et declaradas se contiina hua clausula que desia asi: outrosi ordena et manda o dito sennor" (3424). Formas: P3 IPres.: dis (709...8287), diz (677), dize (1643); P6: disen (4333...8289); P3 IImperf.: desia (3424...5079), dezia (5079). // 3. Denominar, chamar: "que acordara de mandar faser enno lugar que disen Monteooris huu rollo" P6 IPres. (2075). // 4. Celebrar, con sustantivos referidos a cerimonias ou actos de carácter relixioso: "Iten ordena mais o dito conçello, que qualquer que feser voda ou batisterio ou entrada de casa ou diser misa nova ou Avangeo" (3377). {Cfr. DITO}.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
dizer
diser
dito
dicto
dizer
part. 'decir' , del lat. DĪCĔRE (REW 2628). Formas: dizer 8.45, 11.5, 18.11, 21.4, 23.8,10, 26.41, 36.13, 37.49, 41.68, 42.75, 44.38,43, 48.37, 55.13, 56.28, 58.1, 59.8, 67.12,14, 72.16, 73.12, 74.24, 87.10, 88.6,16, 94.48,50, 97.8,13,18,23,24, 98.30,32,38, 99.4, 108.4, 112.37, 113.50,71, 119,16, 121.3, 124.47, 128.58,59, 130.126, 135.19, 139.27, 142.81 146.25, 147.14,15, 151.30,31,38, 154.6, 172.12,15, 177.52, 178.82, 183.17,28, 186.80,88,98, 187.14,19, 188.41, 189.62, 190.25, 191.2, 208.11,15, 213.24, 214.57, 218.15, 219.40, 234.23, 235.43, 239.4,16, 242.8, 243.39, 244.12, 245.22, 247.6,12, 250.23, 251.1,7,10,12, 253.62,67, 259.23,33, 264.28, 268.4, 273.53, 297.24, 300.28, 316.10, 318.11,12, 320.10, 326.30, 330.23, 333.42,45, 338.25, 339.14, 341,60, 344.6, 345.26, 347.16, 352.18,25,26,28, 353.12, 354.7, 355.15, 358.21, 364.5,7, 367.2, 374.8,10, 375.1, 377.42,45,47, 378.23, 381.37, 385.14,15,19, 386.24, 390.3,9, 391.6, 393.12, 394.34, 395.64, 407.8, 408.11, 411.10, 412.18, 413.2, 414.14, 419.10, 420.28,30, 429.24, 430.6, 437.31, 440.17,20, 444.18, 446.9, 465.36, 469.16,23, 472.5, 477.6,11,14, 484.20, 487.13,17, 488.18,19, 489.8, 491.15, 492.11, 493.30,33, 494.25, 495.30,31,2,6,10, 496.38, 499.6, 500.2,3, 503.12,13,23, 506.10, 507.15,18,20,25, 509.11,15, 513.26, 514.12 (2 v.), 515.8,10, 516.7, 518.12, 522.4, 524.9, 527.21,22, 530.9, 531.6 532.5,11,12,15,17, 534.19, 536.6, 544.8, 546.14, 549.3, 562.29, 570.38, 572.9,10, 573.14, 575.20,29,31 (2 v.), 577.39, 581.18, 582.8, 586.33, 587.29, 588.18,20,22,23, 591.12, 594.7, 599.21, 603.7, 610.18,32 "quen uos poderia - dos muy grandes doos", 613.46, 617.13, 618.35, 619.50, 620.6, 621.56, 624.30, 626.19,20,21, 628.39 "barua messada como pode - mal da que sempre foy onrada", 636.29,35, 640.13,23, 642.3,13,15, 643.23, 645.71, 647.27, 662.9, 664.28, 666.41, 667.19, 669.5, 671.19, 677.33 (2 v.),36,11, 678.28,30, 679.24, 685.30,33, 697.11, 698.10, 706.17, 708.27,28, 711.12 (2 v.),13,15, 712.8, 728.54, 729.8, 732.23,24, 741.43, 750.38, 762.23, 763.26,6,10,13, 764.17,19, 767.46, 769.4, 772.24, 774.23, 776.12, 778.16, 791.6, 793.8,12, 798.22 "torna a - del rrey", 800.24,28, 801.50, 802.47, 807.28, 808.83, 809.93, 812.193,203,213, 816.67, 826.29, 853.71, 854.78, 886.11, 892.56, 896.2, diser 356.18, dizello 273.52, dizerlle 36.21, 142.4, 148.32, 220.42, 717.25, dizerllj 741.36, dizerlles 145.11, 274.62, dizeruos 187.5, digo 7.20, 89.8, 91.33, 108.91, 111.13, 133.16,38,43, 134.45, 136.15, 148.41, 180.19, 181.35, 188.39,47,51, 190.18, 191.41, 213.18, 240.44, 326.43, 385.5,12,23, 391.15,20 (2 v.), 402.11, 420.2, 496.32, 549.16, 622.7, 623.23, 624.5,8, 625.36, 626.10, digoche 7.18, 91.33, 106.47, digote 132.41, 200.23, 227.18, 383.12, digouos 37.51,56, 41.65, 45.68, 98.53, 108.92, 111.17, 116.143, 127.51, 133.35, 148.51, 188.46, 192.20, 193.47, 275.114, 875.7, dizes 50.18, 197.62, 200.22, 326.36, 392.22, 628.40, diz 11.2, 31.10, 38.14, 40.45, 66.26, 68.14, 72.11,15, 74.23,26, 75.13, 76.10,10, 77.20, 82.15, 86.24, 94.49, 96.10, 97.116, 104.23, 106.43, 127.43, 139.12, 141.23, 149.77, 151.41, 157.9,15, 158.19, 176.33, 194.55, 196.24, 197.66, 206.4, 207.16, 208.17 "et que sse - mays apostamente", 219.21, 226.9, 248.24, 261.27, 264.4, 273.47,60,63, 274.94, 279.58, 284.73, 304.33, 327.57, 368.6, 378.25, 390.41, 393.25, 394.35,42, 395.63, 398.21, 453.13, 465.32, 466.6, 507.31, 520.23, 529.17, 532.2, 541.21, 551.42, 552.2, 556.30,4,11, 570.2, 575.11, 576.13, 579.77, 588.5,17, 594.2, 603.3, 620.25, 624.16, 653.2, 654.14, 662.8, 663.2, 669.17, 671.11,16, 674.3, 676.8, 678.5, 681.14, 683.8, 684.8, 688.61, 689.2, 746.7,9, 753.33, 777.2, 796.4, 815.10,37, 816.63, 817.84,6, 819.3, 820.14,16 "se - ", 820.19,7, 847.6, 892.44, 893.4, 895.4, dize 10.11, 156.10, 387.31, 533.11, 644.8, 604.30,32, dizete 588.14, dis 423.11, 589.39, djz 757.2, dizemos 7.6, 10.1, 46.93,96, 101.29, 116.156, 124.44, 208.18, 289.6, 302.54, 324.16, 446.5, 496.15, 538.7, 541.38, 620.26, 681.26, 827.8, 839.25, 856.4, 862.13-14, 863.8, 886.19, dizedes 134.44,46, 149.70, 187.43, 188.45, 201.61, 403.15, 602.31, 614.12,14-15,15, 624.26,29, 625.35, 631.11, 675.46, 691.13, 714.30, dizẽ 12.32 "alj u agora - o Canpo", 20.12, 23.4 ("enfirmidade que - ... podroga" ),7,9, 25,15 "villa que - F." (es muy común este sentido de 'llamar' ), 26.31, 34.10,11, 39.12, 40.30, 44.39, 45.65, 46.76,85, 52.19, 54.21, 72.8, 73.29,9, 74.27, 83.11, 88.13, 101.44, 118.8, 120.29, 147.19, 175.11,19, 200.26, 202.12, 216.76, 217.16, 218.14, 221.5, 231.34, 238.39, 252.28,41, 255.28, 259.38, 265.4, 268.7, 271.6, 284.6, 287.41, 294.13, 297.20,23,25,27, 299.10, 307.17, 309.17, 321.43, 342.10, 364.14, 366.17, 370.9,16, 382.17, 396.9, 397.4, 416.19, 443.11, 450.12, 453.25, 465.33, 471.24, 480.22, 485.8, 493.28, 496.17, 500.15, 501.16, 510.15, 544.11, 546.10, 569.7, 691.1, 593.16, 594.1, 606.40, 618.37, 649.5, 656.43,48, 658.33, 685.30, 801.13,16, 803.54, 806.19, 808.66, 823.29, 825.84, 837.8, 865.5, dizem 23.5, 45.55,58, 63.6, 70.9, 71.5, 117.12, 120.30, 122.6, 159.13, 209.38, 216.3, 219.40, 223.31, 247.7,16, 326.6, 342.9, 419.5, 430.11, 439.19 "terras que - de Buriana", 453.12, 455.22, 460.9,10, 466.10, 469.18, 476.4, 477.18,16, 496.16, 671.20, 673.62, 687.45,48,49,50,52,54, 688.59, 691.8,26, 717.18, 745.21, 756.8, 758.5, 771.40, 772.23, 802.3,5, 804.124, dizen 26.43, 76.3, dizenllj 461.13 "de seu linage et - de J. Royz", 857.11, dizẽlle 385.9, dizẽllj 474.21, 852.21, dizemllj 148.34, dizia ' yo' 853.58, 'él', 77.18, 107.77, 116.151,153, 127.48, 130.116, 150.13, 164.29, 173.32,34, 189.53, 190.7,23,24, 191.47, 219.38, 225.9, 227.21, 236.64, 261.29, 282.27, 283.52, 314.5, 339.6, 351.10, 352.32, 379.3, 384.34, 386.10, 389.28,29 394.46, 398.20, 464.51,52, 481.5, 482.27, 492.15, 496.24, 518.18,20, 523.13,19, 525.2,4, 527.38, 532.13, 533.7, 540.18, 542.8, 548.24,27 (2 v.), 550.22, 553.17, 555.8, 587.11, 588.8, 589.41, 591.21, 593.8, 603.4,8, 612.39, 616.30, 640.16, 643.25, 645.81, 646.17, 665.15, 668.15, 672.39, 675.42, 678.9, 687.54, 696.2, 709.31, 720.33, 736.19, 741.45, 744.12,14, 752.5, 766.13, 809.110, 812.191, 853.48, 869.14, dezia 53.25, 108.97, 282.38, diziallj 803.84, dizialles 100.24, diziamos 840.7, diziades 636.34, diziã 4.29, 6.37,40, 12.32, 18.9,16, 20.13,24,27, 23.11, 27.9, 55.16, 65.7, 70.9, 72.20,22,23, 73.17, 76.11, 88.7, 91.9, 96.12, 99.6, 101.17, 130.120, 191.29, 203.19, 204.40, 205.65, 206.68, 219.24, 220.44, 232.41, 233.2,13, 237.6,19, 238.28, 240.35, 246.53,67, 248.40, 249.8,13, 250.20,21, 254.72, 261.42, 265.8, 270.11, 289.6, 304.28, 308.37,39, 309.24, 325.14, 329.16, 331.40, 334.12, 357.15, 364.111, 372.17, 380.19, 385.21, 411.11, 413.10, 423.4, 432.36, 433.5, 438.7, 453.12, 457.46,4, 463.32, 471.25, 472.3, 473.6, 474.17, 476.8, 479.11, 482.28, 483.26, 485.33, 488.16,20, 489.13, 490.5, 491.14, 495.33,35, 500.1, 501.11, 502.3, 509.15, 511.13, 515.4, 516.6, 517.8,3, 521.24, 523.18, 537.34, 540.9, 542.8,17, 549.34, 552.23, 571.15, 587.10, 594.7, 602.11, 625.5, 641.7, 662.7, 668.24, 683.14, 712.13,23, 764.8, 770.19, 781.23, 782.26, 792.22, 804.108, 808.82, 828.32,33, 875.17, diziam 29.7, 58.10, 308.38, 470.8, 489.14, 502.16, 516.7, 527.27, 674.23, 695.28, 703.9, 755.31, 760.24, 776.4, 778.24, 781.25, 790.26, deziã 77.35, 411.13, 437.24, deziam 682.6, diziãlle 176.8,10, 326.28, 378.28, 390.13, 477.9-10, 495.33, diziãllj 124.36, 235.50, 828.37, 841.21, diziamllj 526.13, deziãlle 77.19-20, dissera 110.37, 115.110, 177.42, 190.23, 214.42, 236.75, 525.6, 589.35,36, 625.49, 639.13, 667.4, 694.6, 732.10, 876.18, disera 89.5, 93.19, 102.54, 105.17, 204.32, 380.34, 381.40, 386.13, 530.24, 549.3,6,8, 596.4, 717.34, 744.17, disserã 204.31, 283.53, diserã 606.44, dixe ' yo' 193.45, 384.29, 620.12, 824.58, 870.30, 877.53, dixi ' yo' 626.17, disesche 394.48, disesti 106.32-33, diseste 626.11, disso 36.25, 43.24, 45.55,65,67,69, 50.14,17, 79.6, 84.28, 88.22, 89.6, 91.13,21, 92.46, 97.22, 100.4, 101.18, 105.21, 106.51, 115.107,117, 119.20, 126.11,24, 128.72, 129.102, 132.11, 133.15,24,39, 134.52, 135.22, 137.39, 150.19, 153.7, 164.18 "a missa primeyra que sse... - ", 167.23, 168.36,42, 169.55, 177.35,53,56, 178.69, 179.92, 180.16, 181.39,51, 184.30, 185.61,67, 186.83,87, 188.38,49, 190.13,20, 191.39,47, 192.17,28, 193.33, 194.85, 200.35, 201.55,60,66,71, 202.60, 205.58,62, 213.15, 214.47,56,66, 231.31, 239.18, 240.45, 242.19, 272.18,29,32,38, 274.70,72,77, 275.13, 276.25, 282.25,33, 283.42,44,46, 291.6,5,77, 310.52, 311.4, 313.7, 319.24, 325.4, 326.32, 327.50, 342.11, 347.3, 348.16,17, 354.9, 357.11, 358.23, 360.3, 362.35,41, 372.20,22, 375.14, 377.41, 380.27, 383.9, 384.23, 388.11, 389.16,30, 394.38,43, 395.62, 396.10, 404.16,19, 414.21,26, 416.19, 426.21, 431.5,7, 432.30, 435.38, 437.18, 478.22, 527.15,17, 622.16, 624.111, 630.14, 631.12, 647.30,42, 653.27, 655.23, 697.14, 702.24, 708.10, 719.27, 720.34, 726.22, 765.5, 772.34, 807.38, 811.173,179, 812.207,209, 852.45, 883.22, diso 36.36, 79.7, 89.7, 152.48, 315.30, 316.15, 344.10, 355.17, 356.3, 362.21,25, 369.14, 377.41, 366.16, 437.33, 708.22, dixo ' él' 36.23, disse 6.1, 36.31, 37.54, 42.96, 43.20, 55.12, 58.15, 91.27, 114.84, 128.73, 129.112, 132.6 145.5, 151.40, 274.91, 289.27, 291.56, 309.30,34, 310.6, 315.28, 348.11, 355.25, 358.20, 359.10, 363.53, 370.8, 371.10,22,27, 372.6,11, 374.6, 377.43,44,45,3, 379.38,40, 380.30, 382.6, 384.19,28, 385.4, 388.9, 389.36, 390.13, 391.9, 392.21,29, 394.30,47, 395.7, 397.11, 399.12, 400.21, 402.3,9 403.14, 404.13, 409.13,17,18, 414.23, 415.12, 416.12, 417.22, 418.13, 419.23, 420.26, 421.15, 423.26, 425.20,29, 426.11, 429.6, 431.19, 434.25, 435.3, 437.26,29, 440.11,15, 441.22, 442.32, 449.10,11, 456.34, 457.46, 459.19, 470.10 (2 v.), 471.25, 478.18,20, 481.2,10,12,16, 488.22, 522.1,3, 523.26, 524.5, 526.10, 539.4, 540.16, 541.35, 543.7, 544.13,14, 547.25, 551.8, 553.11, 554.31, 558.8, 559.8,11, 560.28 (2 v.),32, 561.19, 563.3, 565.12, 566.31, 568.43, 572.31,33, 573.38, 574.17,18,5, 575.14,19,27, 576.17,18, 577.30, 578.53,54,59, 583.13, 584.39, 585.22, 588.9,12,25, 591.18, 593.4, 594.15, 595.6,11, 598.33,56, 600.21 (por error impreso disso ), 602.11,22,30, 603.16, 605.14, 606.35,37,57, 607.68, 608.12,15, 609.10, 612.31,33,40, 614.6,11, 615.24, 616.14,16,20,25,26, 617.1,3,10,16,20, 618.34, 619.59,2, 620.24,31, 621.35, 622.3, 623.33,2,4, 624.12,20,25, 625.1,7, 627.2, 628.41, 629.46,7, 630.19,23, 631.15, 632.26,31,2, 633.12, 634.20,22, 637.4, 640.18, 642.31, 643.29, 645.73,7,5, 647.24,32, 649.6, 655.8,10,12, 657.1, 663.18, 665.11,13,30, 670.17,30, 675.43, 696.18,24, 697.8, 707.35, 708.26, 710.10,12, 712.15, 717.21, 719.6,25, 728.46, 746.14,18, 750.34, 754.6, 760.32, 761.4, 763.3, 766.30, 769.7,13, 772.20,28, 810.148, 811.161, 812.197,200,202, 824.60, 839.7, 850.6, 851.6,8,11, 852.20,38,39,41, 853.50,56,73, 866.20 "se quiserõ... apartar por mostrar seu orgullo et nõ llis - muy bem", 869.8, 875.1,6, 876.47, 877.48,49, 895.12,21, dyse 315.32, dise 94.59, 128.68, 356.24, 357.7, 371.12, 376.22,34, 378.11,29, 383.10, 384.22, 385.14,25, 387.29, 394.36, 398.19, 415.8, 425.28, 437.16, 626.33, 628.30, 710.14, 712.23, 772.37, 870.26, dissome 107.15, 656.46, dissolle 36.29, 68.17, 91.22, 97.12, 98.30, 106.40, 116.139, 131.3334, 134.49, 135.12,16,20, 149.59, 152.51, 163.6, 167.25, 168.48, 169.61, 170.79-80, 180.20, 183.15, 185.77-78, 188.32,44, 195.8, 197.60, 201.47,63, 213.25, 227.17, 231.34, 271.13, 326.35, 353.6, 355.311, 356.2, 384.27, 394.35, 398.7, 409.12, 410.27, 414.16, 417.9, 437.9,12, 488.21, 712.28, 717.24, 752.14, 753.27, dissollj 111.11, 123.20, 126.26, 127.39, 135.35, 145.7, 151.35, 167.15, 195.4, 199.13, 200.28, 213.30, 214.39,40,42, 240.40, 283.54, 309.32, 311.10, 358.26, 381.39, 394.39, 414.19,4, 415.14, 416.16, 417.10, 627.4, 645.81, 646.6,14,16, 647.24, 652.10, 677.10, 682.27, 698.12, 702.27, 712.15,21, 717.27, 764.4, 807.57, 808.89, 810.146, 811.165-166,166,171,177, 812.192, 876.41, 894-895, 895.60, dissolli(s) 236.06, dissolli 415.17, dissole 36.15, 37.49, 43.22, disole 77,12, disolle 131.36, 332.7, 347.25, 363.56, 367.14, 379.2, 385.17, 387.5, 391.7,11, disollj 133.29,42, 320.29, 380.25, 381.10, 353.31, disolli 133.22 "et - que vijnda era aquella", disselle 338.22, 366.17, 367.12, 376.26, 386.2, 400.5,9, 427.41, 429.21, 488.20, 517.8, 526.13, 597.8, 699.8, 713.21, 714.25, 720.29, 723.10, dissellj 319.22, 541.16, 578.69, 631.10, 643.24, 644.69, 647.23, 655.24, 665.27, 694.5, 696.2, 703.16, 712.14, 713.11, 723.10, 746.9, 824.60, disselli 580.13, 604.29, 612.29, 637.49, diselle 36.34, 105.2, 338.26, 355.29, 356.20, 357.26, 367.15, 376.15,29, 383.3, 385.22, 388.9, 395.59, 429.3,7, 436.5, diselli 564.38, disellj 381.37, 440.12, 490.16, dissollo 811.170, disseo 231.26, 587.19, 877.55, dissolles 41.70, 42.92, 98.34, 109.26, 134.8, 136.8 139.17, 140.7, 141.33, 146.111, 181.33, 187.4,12, 188.27, 189.3, 192.11, 195.16, 197.55-56, 204.24, 222.8, 235.55, 261.25, 275.5, 335.14, 336.23, 366.12, 382.15, 418.21, 420.3, 434.16, 902.57, dissollis 380.33-34, 472.15, 498.32, 513.28,32, 574.27, 649.22, 654.22, 657.31, 823.28, dissoles 41.58, disoles 39.13, 41.52, disolles 41.64, 42.74, 53.24, 93.27, 327.49, 352.24, 356.20, 376.20, disolljs 360.14, disollis 360.7, dixeles 17.22, disselles 43.11, 424.13, 456.24, disselljs 566.25, dissellis 498.30 "o Çide - por que o queriam correr", 525.14, 585.14, 586.27, 587.21, 605.19, 615.4, 636.33, diselles 7.29, 744.5, disellis 415.23, 481.28, disellis 549.9, 573.13, 581.15, 628.27, diselljs 537.3, 550.33, diselhis 549.8, 551.16, disemos 5.21, 12.18, 14.27, 21.3, 52.9, 62.11, 68.5, 79.29, 86.22, 312.4, 346.2, 371.19, 454.34, 866.4, desemos 76.6, dissemos 36.12, 45.60, 53-54, 67.9,18, 144.9, 156.4, 159.14, 160.2,12, 176.15, 185.74, 187.4, 195.78, 201.47, 202.79, 203.4, 208.11,21,28, 212.10, 221.16, 222.6, 223.27-28, 225.3,11 (c. 135),6 (c. 136), 226.7, 228.5, 235.41, 237.4,8, 240.30, 242.21, 245.32, 246.46, 250.7, 252.34-35, 253.53-54, 254.6, 255.31, 256.3,5, 257.20, 259.32, 260.3,6, 261.46, 271.8, 273.68, 278.38,39, 280.87, 289.20,23, 295.36, 297.32, 298.53-54,51, 303.13, 362.20, 371.24, 396.4, 458.3-4, 461.2, 552.9, 681.23, 690.37, 716.2-3, 782.35, 798.3, 802.38, 804.92, 807.56 810.131, 816.40, 819.49, 820.21, 831.4, 835.14, 876.22,24,40, 895.6, dissemoslle 207.9, disestes 37.40, 496.37, 637.5, 824.62,63,64, 875.14, desestes 496.37, dissestes 496.26,29, 640.20, 875.13 (por error impreso disestes ), disestesme 37.43, disserõ 32.11, 43.15, 46.83, 75.9-10, 77.27,33,37, 93.22, 117.14, 131.16, 139.22, 141.15,22, 176.11, 181.49, 182.59, 196.35, 197.64, 206.3,10, 213.21, 226.8, 231.15,17, 237.17, 255.23, 260.22, 263.19, 265.21,4, 266.32,34, 267.46, 268.3 (2 v.),12, 269.4, 270.6, 278.32,43, 279.52,56,62,69, 280.71,82,85, 281.104, 283.48, 287.39, 291.53, 295.16, 297.13, 298.58, 308.11,13, 325.18, 335.6, 342.70, 371.25, 397.9, 403.20, 422.7,9, 456.34, 462.11, 472.15, 482.33, 485.38, 486.10, 488.8, 497.11, 498.2, 513.30, 560.25, 561.6, 565.16, 573.37,8, 574.20,23, 575.7,17, 587.17,2, 597.23, 598.48, 600.12,22, 601.26,36, 605.24, 630.30, 639.14, 640.16,21,5, 641.7, 649.19, 650.28, 660.38, 667.14,16, 678.25, 681.15, 690.25,32,35, 692.33, 693.15,16, 695.4, 701.49, 706.20, 707.31, 720.38, 725.9, 743.14, 761.37, 784.9, 785.12,14,17,19,22, 804.107, 807.36, 811.184, 818.26,27,29, 821.6, 837.10, 902.76, 903.98, diserõ 43.6, 46.87,90, 77.28,29,30,31, 78.10, 87.15, 99.57, 100.9, 102.54, 120.28, 204.37, 206.5,13 (2 v.), 317.31, 335.8, 360.13, 361.17, 362.38, 371.20, 390.15, 405.7, 478.31, 496.28, 551.46,47,14, 558.20, 585.2, 586.24, 601.29, 690.33, 708.12, 764.4, 770.28, disserom 39.7, 279.67, 280.78, diseron 77.30, disseronllj 131.15, 280.76, 493.31, 559.5, 572.22, 631.9, 634.6, 636.43, 664.38, 879.7, diseronlhi 550.26, disseronlli 875.9, disseronlle 280.76, 291.63, disserõlle 42.88, 137.52, 141.15,16, 143.45, 182.6, 187.9, 196.39, 243.32, 268.12, 269.12, 334.8-9, 770.24, disserõllj 150.6, 203.17, 233.13, 237.14, 265.14, 336.29, 705.27, disserõlli 586.27, disserõle 243.38, disserõlhi 535.23, diserõli 360.21, diserõlle 43.17, 105.18, 107.62, 366.14, 380.13, 446.5, 770.10,15, diserõle 41.63, 73.28, diserõllj 547.36, 763.29, 861.5, disseronllis 807.53,54, disserõno 196.20; direy 136.9, 192.20, 200.29, 656.54, 658.58, 824.45, direyte 383.10, direyuos 308.9, 406.12, 496.25, dizeruos ey 377.39, 385.8, dizeruolo ey 186.88, dira 141.23, diremos 17.30, 51.36, 53.27, 70.31, 79.28, 84.42, 87.21, 94.51, 103.91, 116.162, 135.41, 144.51, 157.17, 174.67, 175.18, 182.66, 189.67, 191.47, 195.81, 222.12, 227.29, 229.26, 230.7, 231.16,18, 232.38, 250.22, 256.44, 257.27, 262.51, 264.5, 268.4, 269.14, 284.9, 345.31, 542.9, 733.4, 798.34, 802.28, 828.31, dizerll' edes 201.68; diria ' yo' 371.9, 'él' 192.27, 409.13, 613.22, 646.15, 647.24,32, 712.19, diriã 714.36; di 588.26, diga(ll)o 398.13, digamos 854.23, 856.15, digamosle 602.17, digamosuos 704.2-3, 723.3, dizede 319.23, 357.12, 358.24, 367.13, 403.8, 551.10, 591.13, 607.66, dizedemo 213.20, dizedelle 97.26, 131.39-40, 376.14, 379.44, dizedelli 589.29, dizedellj 558.13, 574.19, 811.162,167, dizedelles 382.9, 429.17, diganlla 820.20; diga ' yo' 168.45, 'él' 190.19, 615.25, 616.9, 617.8,12, digamos 100.15, 428.22, 717.3, digades 41.60, 147.26, 188.33,48, 201.64, 375.10, 376.3,5, 429.16, 622.7, 636.35, digã 385.12, 429.10, 610.22; dissesse 97.10, 137.43, 154.13, 167.26, 357.5, 525.12, 527.24, 647.23, 677.6, 719.8, 808.85, 854.77, dissese 36.35, 101.18, 106.4,8, 214.56, 282.34, 377.45, 588.10, 604.4 disesse 397.5, 706.22, 770.21, disese 173.31, 371.11, 537.37, dissesemos 456.35-36, 575.9, dissessem 121.7, 335.12, 456.34, 495.34, 559.20, 563.10-11, 611.3, 698.21, 810.142, dissesem 55.15, 480.26, 497.8, 574.28, 611.6, disessem 698.17, disesem 340.41, 604.35, dissesẽ 235.54; disser 548.12, diser 46.96, disermos 94.51; dizendo 115.106, 164.14, 178.64, 214.68, 220.43, 282.37, 314.12, 349.6, 361.12, 363.44, 365.11, 372.13, 376.19, 389.16, 451.8, 471.17,22, 498.6, 502.4, 545.5, 553.16, 580.3, 596.29, 599.5, 608.17, 609.5, 614.20, 615.23, 616.7, 628.22, 634.19, 659.27, 676.24, 695.6, 706.14,16, 709.15, 712.17, 713.9, 716.12, 728.45, 761.35, 858.8, 870.22,42, 894.28, dizẽdo 102.67, 276.40, 545.11, 553.13, 815.22, dizendollj 110.62-63, 801.41, 842.33, dizendolle 193.44, 326.40, 344.7, 359.14, 399.19, 411.6, dizẽdolle 276.31, dizendollis 509.13, 751.6, 859.16, dizendolhis 546.13, dizendolljs 520.18, dizendolles 113.61, 196.20-21, 750.24,34, 801.5, dizẽdolles 193.38, dizẽdollis 481.5; dita 26.44, 50.21, 101.33, 136.26, 272.25, 273.44, 577.38, 607.5, 699.2, dicta 153.17, 205.53, 303.7, 620.30, 818.18, 827.5, 883.3, 884.16, 885.7, ditas 15.9, 61.22, 62.6, 128.77, 646.21, 897.39, dictas 159.8, 164.13,23, 815.9, 827.10,13, 828.48, 842.4, 884.4, 895.4, dito 7.27, 15.8, 27.7, 35.22, 37.59, 43.5, 47.6, 48.34, 50.6, 55.30, 61.27,9, 69.7, 76.15, 79.2, 82.3, 85.7, 88.5, 101.17, 107.60, 133.21, 136.27, 137.29, 240.24, 242.19, 254.8, 257.16, 227.3, 277.8, 299.3, 302.43, 317.20, 327.47, 349.10, 375.3, 385.13,20, 390.40,8, 391.14, 392.23, 400.10, 421.16, 548.32, 587.26, 612.43, 624.19, 625.48, 627.39, 646.16,17, 655.25,26, 657.14, 659.32, 717.2, 723.2, 785.15, 817.4, 836.3, 850.4, 855.3, 860.8, 877.49, 881.29-30, 895.2, dicto 3.10, 7.11, 112.23, 117.6, 126.3, 132.52, 134.47, 144.4, 153.3, 161.2, 162.19, 163.15,16, 180.20, 181.47, 185.67, 192.26, 193.37,49, 199.96, 200.38, 201.70, 214.51, 223.33, 226.16, 233.5, 256.7, 274.88-89, 278.22, 285.9, 295.25, 336.40, 426.13, 449.8, 523.23, 624.23, 641.13, 675.44, 678.12, 680.26, 803.75, 804.107, 820.12, 821.8, 826.8,10,11-12,13, 827.6-7, 830.5, 835.3, 838.4, 840.3-4,18, 862.3, 867.4, 876.19, 883.17, 884.6, 885.3, 894.31,33, ditos 70.26, dictos 423.7, 797.6, 859.12. Palabra en uso desde los orígenes del idioma (ej. de 950 en Machado DELP ). El part. desde 1214 "assi como suso e dito" (Test. Afonso II, 259). En el ms. equivale muchas vece.s a 'llamar' y también a 'preguntar' . Véase C. Michaëlis Gloss. CA 29-30; Magne Demanda Graal III, s.v., Gloss. Graal 404-405; Mettmann Gloss. CSM, 106-107; Cunha Zorro 73 y Morais. También Chatton 12-15, 30-33. En gall. se ha perdido la forma dizer, siendo la actual decir (dicir es un vulgarismo).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
dizer
tr. tr. llamar, nombrar; to name, call, designate: deo a hun seu donzel. a que dezian daldamidos de pira, I 257.14, I 243.26 (dezian IImperf. P6).
dizer
tr. tr. decir; to say, tell: El Rey foy moyto espantado quando oyo dizer que a uila era tomada, I 102.19, I 93.16 (dizer), I 91.1 (diz IPres. P3).

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
dizer
v. tr. v. tr. / i. {intr.}: B.40 que lle praza do que dela disser / en meus cantares; 1.63, 8.50 o jograr que dit'avemos; 46.36 fillava-ss'a dizer / ontre ssi; 125.79 mais, que vos direy? || 6.21 o cantar que o moço mais aposto dizia; 283.54 u quis descomungaçon / dizer; 156.11 de Santa Maria sempr'ya loor dizer; 2.2, 32.2 non sabia dizer outra missa senon a sua; 54.21 poi-lo convent'as oras dizia; 321.45 dizedes neicidade; 25.161, 318.45 quen verdade quiser / Dizer || 24.54, 170.25 sempre direi / ben dos seus bẽes; 72.3 Quem diz mal / da Reynna Espirital; 75.103 macar teve que lle dizia dereito / a Virgen Santa Maria || significar: 70.2 das çinque leteras que á no seu nome e que queren dizer; 202.32 Esta rima que vos digo e que quer dizer assi || 236.12 dun cossairo que dizian... Pero Bonifaz per nome || 5.5 E desto vos quer'eu ora contar, segund'a letra diz, / un mui gran miragre || impess. {impers.}: 6.24 un cantar en que diz; 292.36 segundo com'aqui diz; 343.5 diz eno Evangeo dun ome que non falava || 46.51 Como dizen que andou / pera o mundo salvar || 30.20 non lle diz de non, mas de si || 75.139 Ven-te ja comigo, ay amiga, / ao reyno de meu Fillo, ca non á ren que che diga / que te log'en el non colla, ca el dereito joyga (não pode ser de outra maneira); 273.38 Per cousa que el fezesse nen dissesse nen rogasse / a todos, non foi en preito que sol ũu fio achasse, / nen aynda enos panos do altar, pero provasse / de secar end'ũu enteiro, nen quen lle dissesse dello (quem o aconselhasse). Formas verbais: IPres. P1 digo 15.50, 26.41, 32.41, 35.26, 45.61; P2 dizes 71.46; P3 diz 5.5, 6.24, 28.124, 35.122, 69.42; P4 dizemos 8.30, 71.48, 180.53, 268.53, 368.22; P5 dizedes 306.35, 321.41, 341.25; P6 dizen 46.51, 97.51, 104.41, 211.12; SPres. P1 diga 75.139, 124.35, 296.28, 343.46; P2 digas 25.161, 67.93, 309.35; P3 diga 25.70, 343.45, 399.6, 401.6; P4 digamos 9.17, 37.8; P5 digades 16.46; IImperf. P2 dizias 6.83, 71.78, 132.101; P3 dizia 4.57, 6.21, 8.15, 9.158, 11.46, dezia 75.103 T, 152.2 E, 238.25, 349.27; P6 dizian 5.106, 6.75, 36.30, 67.73, 73.21; SImperf. P3 dissesse 2.2, 5.180, 20.6, 63.56, 66.2; P6 dissessen 109.36, 215.61; IPret. P1 disse 5.12, dixe 55.17, 125.24, 144.32, 233.26, 238.58, dixi 196.22, dix 148.8 (?), 265.127; P2 dissiste 6.84; P3 disse 1.49, 2.34, 3.38, 5.75, 6.80, disso 5.163, 65.41, 70.23, 75.69, 84.56, diz 9.135, 15.38, 25.35, 63.58, 115.102; P4 dissemos 92.52, 93.33, 135.146; P6 disseron 5.98, 27.55, 35.126, 45.47, 49.49; IPlusc. P3 dissera 78.42, 83.46, 125.84, 156.29, 163.12; P6 disseran 104.36; IFut. P1 direi 5.127, 8.7, 11.9, 15.134, 16.15; P2 dirás 92.35, 245.83; P3 dirá 5.167, 107.9, 138.10; P4 diremos 71.23, 268.23, 315.15, 336.14; P5 diredes 332.58; P6 diran 66.28, 422.28; SFut. P1 disser 296.23, 419.117; P3 disser B.40, 25.151, 123.18, 271.44, 290.14; ICond. P1 diria 26.13, 255.141; P3 diria 25.136, 340.36; P5 diriades 216.36; Imperat. P2 di 6.59, 66.41, 67.91, 71.47, 87.28; P5 dizede 5.76, 64.57, 66.31, 79.55, 115.280; {Xer.} part. pres. dizendo 1.61, 5.28, 6.30, 7.57, 8.25, dezendo 239.16, 58; Part. perf. dito 2.65, 5.96, 8.50, 9.10, 15.113; Inf. dizer B.6, 1.63, 5.36, 11.24, 13.26.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
dizer
IPres. = declarar, manifestar, citar pelo nome: {Abril Peres} eu a diria mui de coraçon 87.25. || Dizer ben = dizer a verdade: {Afonso X} logo tiv' i que non dissera ben 18.5. || Dizer recado = dizer coisa acertada: {Afonso Lopez de Baian} quero-vos logo mostrar razon, / que entendades que digo recado 56.4; 428.4. || {Vasco Gil} Dizer mal = dizer tolice 422.18. || Dizer verdade 397.1; 399.9; 423.7 || Formas verbais: IPres. P1 digo 53.26; 56.9; P3 di ({Airas Nunez} di-lo eleito ) 72.15; IImperf. P3 dezia 251.24; IPret. P1 dixe 9.4; 12.4; 14.12, 19, 25; 16.24; 28.2, 15; 39.5; 43.6, 13; 47.5, 7; 68.9; 94.5, 11, 17; 129.28; 181.3, 9, 15; 195.17; 315.15; 333.3; 418.22; díxi 64.5; 95.5; 104.4, 10, 16; 119.4; 177.6; 206.8, 11; 216.3, 7, 11; 241.30; 311.12; 315.5, 22, 27; 384.8; 419.16; disse 28.9; 99.5, 12; P3 disse 13.9; 14.3; 16.24; 31.16; 43.12, 13; 47.3; 64.6, 14; 68.7; 70.3; 94.4, 10, 16; 95.1, 7; 181.7, 13; 315.7, 17, 25; disso 48.4; 78.28; 99.19; 216.5, 9; 250.4; dixo 225.12; P6 disseron 69.9; 136.4, 10; IPlusc. P3 dissera 18.5; IFut. P1 direi 1.6; 45.4; 104.4; ICond. P1 diria 87.25; SFut. P1 disser 87.32; 99.13; 119.5; P3 disser 248.27; Imperat. P2 di 108.3, 9, 15; 215.5, 22; 254.14; 273.12.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
dizer
tr. tr. contar, narrar; to recount, narrate: renouo lle Media a ydade cõmo adeãt diremos, 27.39, 371.17.
dizer
tr. tr. decir; to say, tell: dizer vos ey ende os feytos que fezerõ, 7.14, 9.20 (dito Part.), 9.26, 10.38 (dicho Part.), 10.40 (diseron IPret. P6), 12.40.
dizer
tr. tr. hablar; to speak: teuerõ por ben de dar a avãtage a Juno de dizer primeyramẽt, 51.23.
dizer
tr. tr. llamar; to call: veẽo a hum lugar a que diziã Frigia por seu nome sinalado, 7.30, 21.15, 46.19.
oyr dizer
expr. oír decir; to hear something said: el rrey foy moy espantado quando oyo dizer que a vila era tomada, 73.42, 47.18, 100.13.
querer dizer
expr. significar; to mean: Marçio tanto quer dizer cõmo cãpo batalloso et cãpo de batalla, 17.20, 16.36, 48.42.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
dizer
v., .- v., 'decir'. Del latín DĪCĔRE. Formas: digo, diz, IPres., a. 1257 "unde uos digo que" (23.13), 23.17; a. 1253-54 "et o abbade diz que" (13.1); dizia, IImperf., a. 1258-61 "assi como dizia o priuilegio" (40.21), 34.8,13, 41.9; dixo, disso, dissemos, dixeron, dixerum, disseron, IPret., a. 1253-54 "ante dixo pola herdat que" (13.8); a. 1257 "e disso que non quiria defender" (23.1), 23.23; a. 1258-61, 40.8, 42.1; a. 1257 "e dissemos le si se quiria quitar" (23.20), 25.24; a. 1253-54 "a plazer dixeron que" (14.8); a. 1234-36 "et illos dixerum qui tornariã" (2.29); a. 1258-61 "et elles disseron que a leuara" (41.28); dissessen, SImperf., a. 1258-61 "que le dissessen que leuara deles a fazendeyra" (41.26); disser, SFut., a. 1228 "Et qui falsa per inquisicion disser" (18.4), 20.11; dizendo, gerundio {Xer.}, a. 1258-61 "et dizendo que era cocto do Moesteyro" (42.21); dicto, dicton, dicta, dictam, dito, dita, Part., a. 1258-61 "Pedro Perez dicto Ualoura" (35.24), 35.25; a. 1260, 29.4, 30.17; a. 1261, 45.17, 46.8,9, 47.5; a. 1265, 49.7; a. 1266, 53.6; a. 1269, 55.17, 56.1,4; a. 1271, 61.7,11,18, 62.1,3; a. 1272, 63.6,20; a. 1273, 64.12; a. 1275, 68.18; a. 1260 "in esse uillar jam dicton" (30.2); a. 1265 "da dicta deueda" (50.2); a. 1268, 54.8; a. 1269, 55.17, 56.5,7,8; a. 1271, 60.2, 61.2,19, 62.8; a. 1272, 62.13; a. 1275, 68.5; a. 1260 "cũ esta herdade jam dictam" (30.12), "essas herdades jam dictas" (30.2); a. 1265, 49.17, 50.2; a. 1257 "assi como de suso dito é" (26.7); a. 1258-61, 42.5,10,14,19,23,27, 43.23,25; a. 1259, 44.10,13, 45.1; a. 1260, 28.7, 29.1; a. 1261, 46.3; a. 1262, 48.27,29; a. 1270, 57.6, 58.5; a. 1272, 62.11, 63.10; a. 1273, 65.4; a. 1274, 65.19; a. 1257 "e nos alcaydes ia ditos" (23.19); a. 1258-61, 34.6, 43.28; a. 1261, 54.16, 47.1; a. 1268, 54.7,14; a. 1269, 56.3; a. 1272, 63.16; a. 1257 "essa Maor Rodriguiz ia dita" (23.14); a. 1259, 45.2; a. 1262, 48.14, a. 1265, 51.24; a. 1268, 54.15; a. 1271, 60.2; a. 1272, 63.7,17; a. 1275, 67.3, 68.6; a. 1261 "e estas herdades ia ditas" (46.20).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
dizer
v. .- v. 1.- " decir, hablar, manifestar". Inf.: DIZER, 5.3 "começou a chamar et dizer asi"; 10.3 "começou a dizer asi"; 16.6 "começou de braadar et dizer"; 23.4; 26.13; 27.2,5,9; 28.11; 29.1; 33.3,7; 39.12; 40.1; 55.9; 139.11; 142.23; 149.12; 174.11; 184.8; 189.5; 193.12; 203.5; 222.5; 223.9,12; 226.13; 230.7; 232.7; 233.20. IPres. P1: DIGO, 64.4 "que esto que che eu digo he uerdade"; 122.5 "digo eu que el he hũu"; 182.7 "Et mais che digo"; 223.9. P2: DIZES, 24.5 "es home boo et santo com̃o tu dizes"; 36.8 "tu tã grãdes cousas dizes?"; 111.2 "et aqueles que que tu dizes que son mãdadeiros de Deus"; 121.18,19; 122.2; 123.7; 124.13; 202.17; 233.8. P3: DIZE, 215.4 "Et por ende dize...". DIZ, 13.9 "Et porque diz o profeta Dauid"; 27.8 "et nõ creã ao que el diz"; 32.4 "Diz Josep que en aquel tẽpo"; 44.5 "et segundo diz Josep"; 44.14; 54.10; 112.6; 214.20; 215.7,12; 216.3,9; 218.3; 219.15; 220.10; 234.1. P4: DIZEMOS, 157.7 "Mais d' estas que uos dizemos as hũas son ja acabadas..."; 161.1 "Sobr' este sepulcro que vos dizemos"; 215.10 "Et nos dizemos a todas estas parauoas"; 220.4,7. P6: DIZẼ, 82.2 "Et dizẽ os mouros"; 83.4 "segundo dizẽ os mouros"; 110.15 "chamãlles coengos rreglãtes que fazẽ vida de santos et dizẽ oras"; 159.13 "et os [ẽ]vegosos, que dizẽ que [su]as rrelicas..."; 219.25; 220.2; 224.18. IPret. P1: DIXE, 40.3 "o dixe por XL dias"; 124.2 "segundo ja dixe"; 232.14 "et que dixe que d' aqui endeante...". DIXELLE, 7.8 "et dixelle..."; 9.2 "eu onde siia rrespondylle et dixelle". P2: DISESTE, 124.6 "-Ven diseste, diso Rrulã". P3: DISO, 2.5 "o rromeu diso que..."; 8.3 "O caualeyro diso"; 15.3 "et diso asi"; 16.9 "Et desque esto diso"; 22.1,5,9; 24.9; 25.13,15,17; 28.1,13; 31.7; 35.9; 36.4,8,11,13; 39.2,6,9,10,11,13; 40.1,3; 42.7,13,18; 43.2,5,14; 44.5,10,12; 45.8; 53.3,6,7; 54.3,7; 56.7; 60.3; 61.2; 66.6,8; 72.2; 73.17; 75.4; 105.5; 106.3,7; 107.10; 109.1,9; 110.8,19; 111.1; 120.15; 121.4,6,10,11,15,18; 122.2,4,9,10; 123.1,3,4,7,8,11,13,17,18; 124.4,7,11,12,15; 132.6; 145.1; 146.6; 147.10; 149.15; 170.9; 173.14; 175.2; 177.7; 178.5; 179.1; 182.1,2; 184.6,12; 185.4; 192.10; 194.11; 198.14,16; 200.1; 201.15; 202.6; 203.1,3; 206.13; 209.10; 218.1,5,8; 219.25; 221.6,10,12,16,21; 223.4,6,18; 224.1,6,7,13,20,24; 226.5,7; 227.13,21,23; 229.20; 230.3,5,8; 232.5; 233.3,8,9,11,12,13,14,17,24; 234.1. DISOLLE, 22.10 "et doo a Santiago et disolle..."; 35.8 "et disolle que era de Iherusalem"; 41.4 "Foyse a Tito et disolle:"; 63.14; 72.1; 86.12; 105.15; 109.6; 137.7; 141.5; 147.5; 177.9; 178.4,8; 181.8; 181-182.15-1; 189.3; 190.16; 191.12; 193.12; 201.13; 202.9; 203.7; 209.14; 212.12; 223.2,13,16; 227.10; 229.18; 230.11; 232.10,18,20. DISOLLES, 28.6 "Entõ disolles Santiago"; 186.11 "Et disolles: -Meus fillos..."; 189.16 "et disolles: -Meus fillos"; 209.5; 214.16; 217.5; 222.5; 225.18; 226.2. DISOME, 225.4 "Et disome que auia cras a finar". DIGO, 225.12 "Et Santa Maria alegrouse [...] et digo". Pensado dice que es una errata por diso ya que no parece probable pensar en una grafía g con valor de x, lo que hace suponer previamente una sonorización de la x, cosa poco probable (cfr. Pensado Miragres , pág. 225 not. 11). DISE, 229.11 "asanouse et dise:..." En López Aydillo Miragres diso, cfr. Pensado Miragres , pág. 229 not. 5. P4: DISEMOS, 102.11 "Estes de que vos disemos, erã moy boos caualeyros"; 142.9 "ficarõ [...] ascondudos com̃o vos disemos"; 227.20 "ao sabor do odor que uos disemos espertarõse"; 233.22 "asi com̃o vos ja de suso disemos". P6: DISERÕ, 12.13 "diserõ ao ospede que..."; 14.14 "diserõ que virã arder de noyte [...] candeas"; 26.7 "dous angeos que nos diserõ asi"; 40.4 "et diserõ a Vespasiano com̃o o fezerã enperador"; 41.2 "et diserõ que avia hũu escudeiro"; 49.8; 50.1; 93.17; 94.1; 98.9; 116.4; 137.2; 205.5; 207.3; 216.9,14; 219.15; 223.23; 225.10; 228.13,15; 229.2. DISERON, 224.4 "et diseron hũus cõtra os outros". DISERÕLLE, 4.5 "et diserõlle asi"; 23.12 "forõ a el et diserõlle"; 24.6; 28.4; 40.11; 198.8; 222.15. DISERÕLLOS, 22.14 "et eles diserõllos ante todo o poboo". IImperf. P2: DIZIAS, 111.5 "a tua lee que tu dizias que era boa". P3: DEZIA, 6.7 "o castelo que dezia que era seu"; 34.1 "a grãdes braados dezia esto"; 61.4; 148.15. DIZIA, 137.13 "que lle dizia Galarõ"; 179.11 "o que lle el dizia"; 194.9 "quando o feriã dizia"; 203.14; 230.9. P5: DEZIADES, 25.3 "os judeus cruçificarõ porque deziades que era encãtador". DIZIADES, 199.3 "et o que vos diziades entẽdiao eu". P6: DIZIÃ, 4.9 "por que eles diziã"; 14.2 "moyta[s] vezes esto diziã"; 116.13; 223.9; 228.6,9. IFut. P1: DIREY, 122.10 "-Eu che direy et mostrarey...". DIREYCHE, 63.15 "ven a mĩ et direyche com̃o faças". DIREYUOS, 233.19 "et direyuos por que et de com̃o me aveo". P3: DIRA, 112.2 "sua voz espãtosa [...] que dira asi". DIRALLE, 65.9 "yra aa rrayna et diralle en com̃o trajedes a cabeça...". P4: DIREMOS, 14.12 "pero que algũus dos que aprẽdemos vos diremos aqui"; 85.9 "Et aqui vos diremos hũu miragre"; 136.3 "pero que vos diremos desque liurou a Espana". P5: DIREDESMO, 217.7 "et dire[des]mo, et eu yrlo ey aorar". IPlusc. P3: DISERA, 34.1 "dezia esto que disera"; 51.8 "a hũu lugar hu lles disera que soberia aos çeos"; 52.6 "o mẽestre que disera que y andaua"; 60.13; 73.12; 179.16; 183.3; 210.14; 220.3; 230.21. P6: DISERÃ, 56.1 "porque lle diserã que aquela uertude...". DISERAM, 229.5 "et fezesen o que diseram". SPres. P2: DIGAS, 39.12 "-Outorgoche que digas o que quiseres"; 105.16 "-Rrogote que me digas..."; 210.1 "que digas d' aqui endeante que soo caualeiro de Deus"; 221.11 "rrogote que me digas o teu nome". P3: DIGA, 196.3 "Et nĩhũu nõ diga que...". P4: DIGAMOS, 18.2 "Por ende digamos en oraçõ...". P5: DIGADES, 224.21 "rrogouos que me digades com̃o...". P6: DIGÃ, 225.6 "por que digã que estes omẽs temẽ morte". SImperf. P3: DISESE, 22.3 "que disese misa ontre eles primeiramẽte en Iherusalem"; 52.6 "et lle disese que, o mẽestre..."; 179.1 "et disese aos coengos que fosem todos a soter[r]ar [...] o corpo". Imperat. P2: DI, 230.9 "et di a todos los judeus". DILLES 179.7 "et dilles asi: -O apostollo santo vos envia dizer por mĩ..."; 232.13 "mais tu dilles com̃o me viste sobir aos çeos". DYME, 202.18 "dyme que he o que che praz". DINOS, 24.7 "dinos que che semella do poboo que er[r]a". P5: DIZEDE, 94.8 "-Pois ydeuos et dizede a Calrros que me atẽda". Part.: DITO, 15.9 "Et foylle dito en sonos"; 60.8 "foylle dito de noyte"; 61.1 "et com̃o lle fora dito en sonos"; 62.1; 210.9; 212.21; 213.6; 223.20; 225.16; 226.4,12. Gerund. {Xer.}: DIZẼDO, 24.8 "dizẽdo que he Deus"; 36.12 "Et dizẽdo esto"; 204.14 "dizẽdo et mostrãdo aquel miragre"; 214.1 "et dizẽdo a todos a merçee que lle Santiago fezera". Usado como impers.: 58.5 "hũu monte hu ainda agora dizẽ que apar[e]çẽ os demoes"; 159.7 "Et segundo que dizẽ jaz metudo en hũa arqua"; 161.2 "hũu altar pequeno que os seus diçipolos y fezerõ, segundo que dizẽ"; 168.2 "A alma del rrey [...] que a dou a Santiago, segundo que dizẽ".
____IPres. 2.- fig. " aplícase a los libros por las especies que en ellos se contienen". IPres. P3: DIZ, 131.5 "segundo diz ẽnos Auãgeos"; 176.2 "segundo diz a Escriptura".
____IImperf. 3.- " llamar, nombrar". IImperf. P6: DIZIÃ, 52.5 "hũu seu priuado a que diziã Velosiano".
____IPret. 4.- DIZER ONTRE SI , " pensar". IPret. P1: DIXE, 11.5 "et dixe asi ontre mĩ cõ grã medo et cõ grã sospiro...".
____Inf. 5.- ENVIAR DIZER , Inf.: DIZER, 69.9 "ẽno outro dia enviastesnos dizer a Viana"; 89.1 " Argolando enviou dizer a Calrros..."; 89.11 "et envioulle dizer que en outro dia lidaria cõ el"; 96.7 "et envioulle dizer que lle daria batalla"; 104.3,7; 136.14; 179.7,17. // MÃDAR DIZER , Inf.: DIZER, 94.2 "et mãdache dizer que ven a ti cõ saseenta caualeiros"; 94.3 "segundo lle mãdaste dizer"; 96.6 "et mãdoulle dizer que lle dese aquela çidade"; 98.8 "mãdou dizer a Calrros que o atẽdese". // QUERER DIZER , Inf.: DIZER, 9.12 "que quer dizer"; 13.11 "que quer dizer"; 19.8 "quer dizer com̃o enganador de homẽes"; 21.5,6; 26.1; 27.3; 28.2; 31.9; 34.2; 57.10; 81.9; 109.2; 142.20; 175.9; 188.3; 224.20.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL