logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra entender como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.21 Rows
- Número de acepcións atopadas: 21.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (2), CANCIONEIRO DA AJUDA (1), CONCELLO DE NOIA (1), CRÓNICA XERAL (1), CRÓNICA TROIANA (4), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), HISTORIA TROIANA (3), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (5), Nunes2 (1).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
entender
v. tr. v. tr. CXVI, 15, namorar, ser amante de alguém1; entender en (alguem), CCCXXXIX, 22, fazer declaração d' amor (a alguém); entender + Inf. CCCXL, 10, hoje com prep. de. (Cantigas d' amigo).
____ 1. Na pág. 67 da 1? das Michaëlis Randglossen explica D. Carolina Michaëlis o verbo entender dêste modo: ou 'ter vistas sôbre alguém' ou 'compreendê-lo, conhecê-lo', isto é, 'ter relações íntimas com essa pessoa' (tal qual como conhocer) e apresenta estes exemplos, colhidos em C. V. Fernam Rodrigues de Calheiros entendia em hũa donzela, 938, D. Fernam Paes de Tamalancos fez estas cantigas a ũa abadessa, sa coirmaã, em que entendia, 943. No antigo provençal entender-se en (alguma molher) significava também amar, mas, segundo Crescini Studi Provenzali (Manuale per l' avviamento agli Studi Provenzali, glossário) no sentido e modo cavalheiresco. Hoje ainda se diz: Fulano entende-se com fulana, quando nos referimos a ligações intimas, entre os dois sexos.

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
entender
(ĭntĕndĕre): compreender, perceber 394, 673, 809, 3024 e 25; 6150 (entenda); 8832, 8835 (entendedes); reparar em alg. c. 4281, 4367; entender ũa cousa a alg. notar nele alg. c. 6995; {Pero da Ponte} entender en alguma coisa cuidar dela 10353; {Pero da Ponte} entender de alguma coisa, ter conhecimento dela 10225; 2) ser amante, pretendente de alg.; na epígrafe da Cantiga 359 ( entender en alguem)

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
[entender]
{[entẽder]}
v. v. 'crer, supoñer, coidar, xulgar'. IPres. P1 Entendo, 13.36 (1395) "dóuvoslo et dou en pura et justa doacõ para senpre (...) por moyta ajuda et boa obra que de vós rresçebí et entendo de rreçeber"; 34.15 (1422) "esta dita doaçón vos faço porque me pras et he así mjña voontade et por moyta ajuda et boa obra que de vós rresçebị et entendo rreçeber aadeante". P4 Entẽdemos, 10.17 (1390) "por quanto entẽdemos et somos çertos que esto a (...) do dito moesteyro".

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
entender
Sust. 'comprender, darse cuenta, saber, oír' 'cortejarse' 'entendimiento' , de ĬNTĔNDĔRE (REW 4483). Formas: entender 133.20 "et fazerllj - todo o meu coracõ", 188.35, 190.8, 201.68, 261.27, 396.21 "deu a - que nõ daua por ende nẽhũa cousa", 463.48, 521.25, 547.3 "fezerõmj - que", 550.34, 586.28 "dade a - que nõ dades nada", 624.27-28, 630.10 "por que mj fezerõ - que foy consellador", 643.28 "fezeronllj - que llo fazia por onra", 645.74, 696.4, 697.3, 702.25 "que llj fezerã - que", 778.12, 801.42 "dando a - que", 861.4 "fezerõ - al rrey dõ F. en qual guisa se poderiã del guardar", 888.47, entẽder 193.46 "dauã a - que", 837.11; entendo 321.30, 547.6, 630.17, entenda 586.30, entẽda 134.51, entendemos 59.4, 575.13, 678.27, entendedes 380.17, entẽdedes 108.91, entendẽ 148.34, 177.57; entendia 85.17, 338.15, 645.78, 825.10, entẽdia 839.7 "o mellor cõsello que el - era este", entendiã 334.9, 348.22, 507.27, 841.21, 842.25, 868.4, entendiam 520.15 "que sse nõ - hũus outros", entendiano 518.19; entendeu 109.26, 152.56, 157.12, 158.29, 234.22, 374.4, 380.36, 418.7, 454.26, 473.24, 483.23, 486.25, 487.9, 490.24, 491.3, 492.2, 493.33-34, 502.7-8, 507.19, 532.15,16, 537.9, 643.20, 645.81, 647.31, 652.16, 668.14, 693.29, 725.26, 732.22,25, 764.2, 781.25, 825.80, 829.15, 871.12, 876.20 "ouueo a saber... mays nõ llo - nẽhũu", 895.8, entẽdeu 127.42, 198.88, 231.23, 540.20, entendeo 333.41, 356.18, 380.19, 386.24, entẽdeo 331.47, entẽdeulho 588.9, entendoullo 789.17 "mays elle - muy mellor", entenderõ 165.9, 191.36, 195.80, 206.71, 254.74-75, 320.18, 380.11, 389.28, 455.18, 519.9, 587.24, 600.6, 629.4-5, 672.44, 679.25, 686.19, 728.39, 740.12, 750.15, 857.12, entẽderõ 499.4, entenderon 863.26,27 "os mouros quando o virõ - suas parauoas et coydarõ que era mouro", entenderõno 620.10; entenderemos 181.44,45, entenderedes 360.12; entenderia 632-633; entendede 26.43; entendas 495.9, entendades 778.15, entendã 585.7, 626.9,10, 658.41,46 "por que os mouros nõ - mjna morte... que o nõ - os mouros", 812.196; entendesse 158.32, 507.16, entendese 395.3, entendesẽ 393.7, entendessem 435.12, 516.5, entendesse(e)n 817.77; entender 148.32 "o que - que he dereyto", 317.18 "et a quẽ - que sera mays seu seruiço", entenderdes 360.19 "se uos - que", entenderẽ 629.55 "asi com̃o - que e dereyto"; entendendo 454.32, 683.31, 844.13, entendẽdo 239.13, entendendoo 880.14; entendudo 152.58 "nẽ falou por que... nõ fosse - pela uoz", 799.15 "ouue osmado et - ". Tiene la acepción 'cortejarse' en entender 186.93 "ouuerõ d' - en sy et amarẽsse". Sust. en entender 107.76 "segũdo meu - ". Se documenta desde el s. XIII: CSM B.6,7 "per que entenda e sabia dizer / o que entend'e de dizer lle praz", 45.61 "o que vos dig'entendede", etc. Tuvo la acepción 'pretender, amar, cortejar' : CSM 130.2,4,5 "quen entender quiser, entendedor / seja da madre de N. S. / ca ela faz todo ben entender / e entendendo nos faz connocer / nostro senhor". La acepción 'oír' puede confundirse con 'comprender' : Miragres "o que vos diziades entẽdiao eu moy bẽ" (p. 199); Cr. Troyana "os rreys, poys que entenderon a messagen, rresponderonlle" (I, 116.27), etc. Como sust. en CSM 100.8 "veer fazelos errados / que perder foran per pecados / entender de que mui culpados / son"; Corte Imperial "esta sabedoria ha em sy esençialmente entendente e entendido e entender" (Textos Port. Med. 652); F. Lopes Cr. D. Pedro "aquelles que de chaão e simprez entender eram... outros mais sotiis d'entender, leterados" (p. 215.5,8), "porque o entender he desposto sempre pera obedeecer aa rrazom" (p. 219.100); Oficios "envolto conhecimento do seu entender" (184.27). Véase C. Michaëlis Gloss. CA p. 34, Magne Demanda Graal III, s.v. y Morais. En cast. desde el Cid (cfr. Corominas DCELC IV, 418 n. 5).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
entender
tr. tr. oír; to hear: Os rreys poys que entenderon a messagen rresponderonlle en tal maneyra, I 116.27, I 114.11, I 106.13.
entender
tr. tr. juzgar; to judge: escollamos de nossa gente tanta quanta entendermos que para esto auondara, I 121.19.
entender
tr. tr. comprender; to understand: quen mays de aquesto entende rogolle eu que o diga, I 96.21, I 100.23, I 283.17.
entender
tr. tr. notar, darse cuenta; to perceive, notice: trauoulle ẽna mão et tomoulle hũa luua. tan encubertament que o non entendeu nehun nen o ssoubo, I 311.24.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
entender
entendudo
v. tr v. tr.: compreender, perceber: 8.43 Poi-lo monge perfiado aqueste miragre vyu, / entendeu que muit'errara; 15.153, 38.13, 63.88, 164.42 per esto s'entendeu / quanto ll'o feito pesara || B.6 Porque trobar é cousa en que jaz / entendimento, poren queno faz / á-o d'aver e de razon assaz, / per que entenda e sábia dizer / o que entend'e de dizer lle praz; 69.21 Aqueste non falava nen oya, / mais per sinas todo ben entendia / o que lle mandavan; 427.20 saberlles faria todas las cousas entender / mellor que nunca sage en todo o mund'aprendeu || chegar a saber, ver, ouvir, sentir: 6.60 ta madre, que ja sa mort'entende; 7.22 As monjas, pois entender / foron esto e saber; 11.72, 212.49 || 130.2 Quen entender quiser, entendedor / seja da Madre de Nostro Sennor. / Ca ela faz todo ben entender, / e entendendo nos faz connocer / Nostro Sennor (o poeta joga com os dois sentidos de entender: compreender e cortejar; Cf. prov. entendre) || per quant'entendo : tanto quanto sei; na minha opinião: 20.33, 65.42, 75.65 || s. m.: 100.8 veer fazelos errados / que perder foran per pecados / entender de que mui culpados / son || part. perf. entendudo: sisudo, inteligente: 95.55 o amiral dos mouros era entendudo, / que nom'Arrendaff'avia, e ome sisudo.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
entender
= pensar, ter opinião: {Afonso X} direi-vos de min o que i entendo 1.6; 6.2; 298.3; 373.1. || Compreender, perceber: {Afonso X} entendi / ben que non era de Deus aquel son 14.8; 42.7. || Ver, sentir: {Gonçal' Eanes do Vinhal} se deitan, con medo, na sota, / sol que entenden tormenta do mar 172.14. || Considerar, julgar: {Pero da Ponte} en pedir algo non digu' eu de non / a quen entendo que faço razon 53.27. || Chegar a uma conclusão, deduzir: {Afons' Eanes do Coton} direi-vos en que vo-l' entendi 45.4; 298.5. || Praticar, exercitar a arte: {Lourenço} que non sabia' n trobar entender 222.11.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
dar a entender
expr. dejar saber; to let one know: o dizia por palauras encubertas. Et deu a entender myñas chagas et meu dolor, 34.21.
entender
tr. tr. entender; to understand: defendeo lle que nada nõ disese nẽ dese [a] entender, 358.2, 23.8, 26.40.
entender
tr. tr. sentir; to sense, perceive: arrebatou lle hũa luba da maão tã encubertamente que o nõ vio nẽ entẽdeu nẽgũ, 184.29, 90.21, 285.17.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
entender
v., .- v., 'entender, comprender, darse cuenta'. Del latín ĬNTĔNDĔRE. Formas: entendia, IImperf., a. 1257 "e essa Maor Rodriguiz respondeu e disso que entendia e sabia que" (23.23).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
entẽder
{[entender]}
{ẽtender}
v. .- v. 1.- " entender, comprender, darse cuenta, saber". Inf.: ENTẼDER, 24.2 "-Rogamosche que tornes o poboo que erra coydando por Ihesus que he Deus et que asi o preeges et faças entẽder ao poboo que aqui seera en dia de Pascoa"; 55.18 "por la grrãça de Deus ou por algũu cristião en que Deus avia parte, que llo fez entẽder ao enperador"; 123.11 "Esto nõ poso entẽder [...] en qual gisa podese el naçer [...]sen semẽte de outro ome"; 132.11 "Et se algũus juyzos de Deus ou dos homes forẽ maos de entẽder [...] de dereito en estas tres igleias se deuẽ de rrazoar et defiinçer". IPres. P1: ENTẼDO, 123.1,2 "-Ora entẽdo que pode seer tres pesoas en hũu Deus; mais com̃o o Padre ouve Fillo, esto nõ entẽdo"; 233.4 "et com̃o eu coydo et entẽdo que nõ he a creẽça de Ihesucristo arreigada en ti". P2: ENTENDES, 203.8 "-Ay neyçio que pouquo entendes do que che cõple para soude da tua alma!". P4: ENTẼDEMOS, 109.1 "onde diso, que entẽdemos que foy Sam Paulo: [...] que quer dizer: 'Nõ seerã coroados ẽnos çeos'". IPret. P3: ENTẼDEU, 12.7 "Et porque entẽdeu que se chegaua o dia da sua morte"; 40.14 "despois que aquelo oeu, entẽdeu que lle viera cõ grã prazer que tomara"; 50.5 "et Pilatus fui a ynsoa, et entẽdeu bẽ o por que o enviauã"; 62.8 "et entẽdeu bẽ que era miragre de Deus"; 93.10; 116.11; 171.8; 179.11; 198.2. ENTẼDEO, 111.8 "Et entẽdeo Calrros que por los pobres que vio Aigolando seer mal pẽsados se leixara de baptizar"; 127.1 "Et rrei Calrros entẽdeo"; 232.3 "Et quando San Tome vio aquelo entẽdeo que Santa Maria pasaua d' este mũdo". P6: ENTẼDERÕ, 171.5 "Et o bispo et os outros que y estauã, que esto virõ marauillarõse et entẽderõ bẽ que era miragre de Santiago"; 231.5 "Et en esta gisa fez leuar aos angeos o corpo de Santa Maria do moymẽto, que nũca os apostolos o entẽderõ". IImperf. P3: ENTẼDIA, 121.2 "Et el falaua o lyngoajeẽ de Espana en gisa que o entẽdia moy bẽ Rrulan". IFut. P6: ENTẼDERÃ, 230.12 "-Pom esta palma sobre los ollos d' aqueles que esto creerẽ et veerã et entẽderã que he Deus". SFut. P3: ENTẼDER, 65.9 "Et o ospede quando esto entẽder, yra aa rrayna et diralle...".
____IPret. 2.- " pensar, juzgar, creer". IPret. P3: ENTẼDEU, 59.13 "Et el fezo y moy boo moesteiro et çelas [...] et todas las outras cousas que entẽdeu que era mester para mõjes"; 104.5 "Et Aigolando entẽdeu que o nõ podia defender a vila, quisose ante sayr da vila a lidar cõ el". ENTENDEU, 59.15 "et cõprou casas et erdades et outras moytas posisoes, quantas entendeu que podia abondar a el et a outros mõjes". IImperf. P3: ENTẼDIA, 6.9 "Eu tina o castelo de mão de seu sogro, et porque entẽdia que era mayor dereito do fillo varõ erdar o castelo et aquel outro que o queria enxerdar, defendi o castelo o mais que eu pude".
____IImperf. 3.- " oír". IImperf. P1: ENTẼDIAO, 199.3 "et o que vos diziades entẽdiao eu moy bẽ, mais nõ podia rresponder nemigalla, ca os demoes [...] me ap[e]rtauã a lingoa...".
____Inf. 4.- " deducir, inferir". Inf.: ẼTENDER, 88.3 "Et d' esto deuẽ a ẽtender os que an o auer en si dos finados [...]: seerã perdudos para sempre"; 115.7 "Et en esto deuemos a ẽtender que asi com̃o aqueles desque vençerõ os seus imigos et os matarõ [...] voluerã por lo aver deles et forã por ende mortos [...] asi o cristião que maenfesta os seus pecados [...] nõ deue depois tornar a eles"; 207.17 "Et en esto podemos entẽder que deboamente oe el et rreçebe o rrogo dereito dos que o demãdan".
________ 5.- DAR A ENTẼDER " mostrar, insinuar". Inf.: ENTẼDER, 108.10 "Et esto da a entẽder aos cristiãos [...] que por nĩhũa gisa nõ deuẽ a uoluer rrostro"; 111.6 "Et a tua lee que tu dizias que era boa, ora das a entẽder que he maa"; 171.13 "Et este miragre [...] da a entẽder que todo home que vier en verdadeyra penitẽçia buscar o corpo de Santiago [...] seera quito de todo los pecados".

Nunes2
entender
Entendudo, CXVII, 10, entendido. (Cantigas d' amor).




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL