logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra gardar como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.25 Rows
- Número de acepcións atopadas: 24.
- Distribución por dicionarios: CONCELLO DE NOIA (1), CONCELLO DE SANTIAGO (1), CRÓNICA XERAL (1), CRÓNICA TROIANA (4), HISTORIA TROIANA (8), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (3), LIBRO DE NOTAS (5).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
gardar
guardar
v. v. 'protexer, preservar, conservar, manter'. Inf.: Gardar, "esto se deue de teer et conprjr et gardar ontre nós partes aabofé, sen maao engano" 31.77 (1417); "porla qual nos obligamos tẽer et gardar et conprir esto adeante contĩjúdo" 44.7 (1448); "soo tyúda et obligada de gardar et conprir et pagar" 48.21 (1455). Guardar, "et de vos guardar, teer et cũprir este contrabto" 43.57 (1447); "dito foro en cada vn ano e conprir e guardar as outras condiçõos sobredjtas obligo" 56.56 (1477); SPres. P3 Guarde, "et teña, cunpla et guarde o contyúdo en este contrabto de çenso" 65.35 (1494). SImperf. P6 Gardassen, "aas ditas partes que touessen et gardassen todo o contijúdo en esta partiçón" 37.38 (1434). SFut. P3 Gardar "pague por pena a parte que o nõ teuer et conprir et gardar aa parte que o teuer et conprir et gardar" 31.79, 80 (1417); Guardar "a outra parte que o tever, conprir e guardar tres mjll morauidís vellos" 56.62 (1477); "ou pasar et o así nõ touer, guardar et cunplir, peyte et pague por pena" 65.57 (1494); "outra parte que o tover, cunplir et guardar tres mjll morauidijs de moeda vella" 65.59 (1494); "pasar e o así nõ tever et conpljr e guardar, peyte et page por pena á outra parte" 66.77 (1497); "por pena á outra parte que o teber, guardar et conpljr vynte mjll morauidís vellos" 66.78 (1497).

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
agardar
gardar
[guardar]
v. tr. v. tr. Gardar, observar e cumpri-lo que un debe por obriga: "por ende que eles en agardando as custumes antigoas et aviinças et conposiçoes" (2963). Formas: P6 IImperf.: guardavan (4560); P5 IFut.: gardaredes (30); P3 ICond.: gardaria (5506); P6: gardarian (1128...7150), guardarian (3064, 3067); P3 SPres.: agarde (4940); P6: garden (6941); P3 SPret.: agardase (8250), gardase (3386); P6: agardasen (3393); Inf.: agardar (363...4501), gardar (790...8819); Xer.: agardando (2963), gardando (23, 3037). // 2. Velar, custodiar, vixiar: "que tevese a cadea e gardase os presos" (5489). Formas: P3 SPret. (5489,6451); Inf.: gardar (6458). // 3. Conservar, reter: "e feso pleito e omenajee en maaos de Fernan Ares Xarpa para que tevese e gardase a dita tavoa" (8648). Formas: P6 IPlusc.: gardaran (8649); P3 SPres.: garde (548); P3 SPret.: gardase (8648); Inf.: gardar (3214). // 4. Preservar unha persoa ou cousa do dano ou mal que lle poida sobrevir: "e o dito Rui Sanches diso que asi o rreçebia e prometeu de ajudar e defender e gardar en quanto seu poder fose ao dito conçello, alcalles e rregidores e jurados e comunidade e vesinnos e moradores da dita çidade" (8816). Formas: Inf.: gardar (8816); Xer.: gardandoo (7050). // 5. Gardar proveyto, procura-lo beneficio, actuar a prol de algo ou alguén: "feso juramento (...) de gardar proveyto do dito conçello e vezinnos e moradores del" (8787). {Cfr. [AGARDADO]}.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
guardar
gardar
gardar
guardar
goardar
'guardar, proteger, cuidar, guardarse, protegerse, cuidarse, preocuparse, evitar, abstenerse, librarse de' , del germ. *WARDÔN, que pasó ya al lat. vulg. (REW 9502). Formas: guardar 107.82, 148.38, 164.22,32, 203.12, 240.46, 244.55, 249.5, 252.38, 282.11, 313.24, 323.14, 332.28, 341.61,62, 388.12 (c. 239), 390.44, 393.10, 470.13, 488.17, 510.20, 518.22,24-25 "et - as torres... por sse - mellor", 536.5 "por sse - das seetas", 543.10, 549.14, 600.15, 633.17, 638.13 "per u sse aujã a - ", 644.17, 692.36, 703.38, 705.16-17,24, 707.24, 709.17, 714.34, 731.17, 743.21, 748.71, 754.13, 811.181,183 "en - mellor vossa oste... que se possa - ", 813.233, 850.6 "nẽ se podessem - de seu dano", 851.3, 853.65, 858.3 (c. 593), 861.5 (c. 597), 863.4, 874.15 (c. 612) "et en se - ", 878.1,3,6, 879.2 (c. 617), 881.2 (c. 621), 885.8 (c. 628), 895.64, gardar 38.14, 42.98, 65.7 (c. 44), 101.30, 247.20, 261.30-31, 533.8 (c. 365), 682.18, guardalo 242.13, 364.14, 388.15, 504.34, 506.6 (c. 340), gardalla 89.13; guarda 811.181 "en guardar mellor vossa oste de quanto sse - ", guardã 231.28; guardaua 383.16, 391.6, 504.6,7 (c. 338), 614.11, 701.55, 737.43, 760.22, 806.17 "nẽ se - por medo que ouuesse", gardaua 28.24 "nẽ se - nẽ cataua de tal coussa", guardauao 448.7 (c. 292), 760.14, 764.3, guardauase 502.7 (c. 337), 521.26, guardauã 173.36, 302.49 "nẽ se - del que desta guisa os cometeria", 313.25, 362.35, 376.22, 504.36, 506.4 (c. 340), 533.8 (c. 365), 534.17, 545.20 "os que sse - de comer", 583.23, 661.26,29, 710.24, 780.25,26, gardauã 64.13, 533.12 (c. 365), 682.10, guardauano 583.7, guardauãsse 774.16; guardara 683.37; guardeyuos 361.16, guardou 606.52, 692.37-38, 708.28, 797.30, gardou 817.71, guardousse 144.14, gardoa 681.8, guardamos 371.19 "nõ nos - de Afonso... et oyo todo", guardarõ 390.45, 461.14 (2 v.),15, gardarõ 89.12, 90.17, guardarõnas 295.32, 669.17, guardarõno 254.80, 285.10, gardaronse 89.14; guardarey 456.28, guardaruos ey 547.33, 604.26, guardaruolos a 135.27, guardaremos 587.27, guardaredes 658.40-41, guardarnola edes 587.22; guardaria 628.29, 632.11,12; guarda 680.22 "et - os teus altares", guardate 677.13, guardade 616.8-9, 707.33, gardade 291.58, guardadea 187.8, 675.51-52, guardademe 724.18, guardadeuos 385.11; guarde 201.73, 817.84, garde 59.7,9, guardedes 148.44,46, gardem 41.72; guardasse 204.40-41 "que sse - do touro", 230.22, 231.26 "com̃o sse - daquel mal", 298.40, 489.4, 500.21, 633.14, 761.44, 825.12, 894.53, guardase 186.90, 325.9, 726.19, gardasse 384.1 "que se - de Velido", gardase 7.9, guardassem 183.27 "por tal que sse nõ - del", 584.44, 618.31, 635.18, 699.16, 743.20, 776.21, 875.19-20 "por muyto que se - ", guardassẽ 242.8, 246-247, 416.4, 506.7 (c. 340), 881.13 (c. 621), gardassem 49.55, gardassẽ 170.99, 416.3, gardasem 18.30, guardasem 396.13; guardando 28.32-33 "nõ sse - ... ena pressa do reçebemento", 158.27 "nẽ sse - da trayçõ", 584.37-38, 613.19, 616.8, guardãdo 289.10 "nõ sse - nẽ parãdo mentes", gardando 587.19 "eles nõ se - ouyo Monyo G.", gardandoo 90.28; guardada 129.92 y 700.30 "bem - ", 892.68 "que uerdade et lealdade deuese seer - ", garda(n)d(o)a 682.9 "que a tijnã aly - ", guardadas 307.20 "fossem - ", 560.30-31 "que uaã - et onrradas", guardado 130.6-7 "era muy bem - " (id. 453.5, 475.2, 514.24), 426.8 "que terria o castello para sy - ", 459.18 "fosse rreçebudo et - " (id. 761.54), 694.38 "leixou o castelo muy bem - ", 763.20 "que nõ andaua - com̃o deuia", 778.11 "sodes agora - ", 851.10 (c. 585) "et seer - ", gardado 461.1 "foy - ", guardados 430.10 y 522.6 "os tijna muy bem - ", 654.24 "sempre fostes onrrados et - ", 744.34 "tijnã todos os passos - ". La forma gall. es gardar, que aparece también en textos ports. hasta el s. XV: a. 1208 "uadant gardare suos ganatos" (PMH Leges 538); a. 1254 o 1255 "proad se ut melius gardent uias et portus" (id. 254); a. 1268 "d' enparar et de gardar quanto... an" (Sponer 122.16); Miragres "para que te gardei... et a outra meatade gardou" (p. 42); Graal "com el polo gardarem" (159d, 478); Vita Chr. "ataa este tempo nos gardou" (1, 7B, a, 65); Frades Menores "tu nom gardastes as cousas" (I, 65); Corónica Iria "et os que a gardaren ajan paz" (p. 72); a. 1447 "gardando serviço de noso señor el rey" (Ferro2 p. 48); a. 1458 "Deus que o quyso gardar" (id. 338); a. 1467 "e gardou as chaues" (id. 377). La forma port. es guardar desde el s. XIII: a. 1214 "a tercia dezima fazer guardar en mia reposte" (Test. Afonso II, 260); CSM 4.1 "como Santa Maria guardou ao fillo do judeu que non ardesse", etc. Véase Morais s.v. guardar, E. Rodríguez s.v. gardar, Cunha Codax 120-123, Nunes Amor y Amigo s.v., C. Michaëlis Gloss. CA p. 43, Magne Demanda Graal III, s.v., Mettmann Gloss. CSM 158 y Machado DELP1 1137b-1138a, DELP2 1180-1181. Cfr. la forma goardar en 1451 "que goardase ao conçello suas liberdades" (Ferro2 p. 55); a. 1494 "de o conprir et goardar" (Sponer 182.26). Es un vulgarismo, formado ya sobre la forma cast. guardar. Véase AGUARDAR, verbo con el que alterna en el texto. En cast. desde el Cid.

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
gardar
tr. tr. guardar; to defend, protect, guard: conuen que uos gardedes delles et que uos non fiedes en elles, I 120.13, I 111.14, I 217.14.
gardar
tr. tr. guardar, retener; to keep, retain: nunca vj mellor dona. et poys ma deron todos los rreys por galardon... quero gardar meu galardon en tal gisa que nunca a de mjn possan auer home que ẽno mundo seia, I 116.4, I 253.10, II 122.30.
gardar
tr. tr. determinar, prescribir; to destine: que uentura tan dura et tan forte esta gardada para uos, I 251.15.
gardar
pron. pron. evitar, excusarse; to keep from, avoid: nos deuemos gardar de fazer nosso abaixamento, I 164.23, I 116.9.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
gardar
tr. tr. observar, cumplir; observe, comply with: eu serey amyga moy leal et moller verdadeyra en quanto eu viua se me tu gardares esto, 63.13.
gardar
tr. tr. cuidar; to take care, pay attention to: quando se asañaua, nõ gardaria cousa que nõ disese, 95.13, 183.15, 197.18.
gardar
pron. pron. defenderse; to defend oneself: eu ben creo que se nõ pode esta frota tãto gardar que nõ rreçeba dãno, 344.28, 195.7.
gardar
pron. pron. defenderse, protegerse; to guard against, protect oneself from: mays el -quando veu viỉr a lança- gardou se d' ela, 282.13, 344.28, 354.40.
gardar
tr. tr. cuidar, custodiar; to keep guard, take care of: nõ ficou por cousa de quanto el ouvese mester para seer mãteudo et gardado o carneyro, 17.7, 21.38, 141.8 (agardauã IImperf. P6), 288.4.
gardar
tr. tr. custodiar; to guard, watch: mãdo o gardar a aqueles que mays amaua et em que mays fiaua, 368.13, 368.34.
gardar
tr. tr. guardar, preservar; to keep from, preserve from: dou a el Rrey Ydomenes que o criase et o gardase de mal, 346.38, 41.31, 297.11.
gardar
tr. tr. impedir, estorbar; to prevent, impede: quantos estauã ẽna camara... gardados seriã de fazer erro nẽ vilanya, 197.23, 184.1.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
guardar
gardar
v., .- v., 'guardar, proteger'. Del germánico WARDÔN que ya pasó al latín vulgar. Formas: gardar, Inf., a. 1258-61 "et les façades gardar et tener seus priuilegios" (34.2); guardar, SFut., a. 1262 "peyte quingentos morabetinos a outra parte que o plazo guardar" (48.22).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
gardar
v. .- v. 1.- " guardar, conservar, reservar". IPret. P1: GARDEI, 43.3 "-Vedes ende aqui moy grã parte del que uos eu gardei". P3: GARDOU, 42.19 "Et desque esto diso, degolou o fillo et cozeu et comeu a metade del, et a outra meatade gardou"; 221.19 "Et despois foyse para sua casa et gardou a palma cõ grãde onrra".
____Inf. 2.- " proteger, defender, custodiar, velar". Inf.: GARDAR, 137.17 "Et por cõsello de Galarõ mãdou [...] que ficasen en Rroçauales a gardar a çaga"; 183.8 "era verdadeiro angeo [...], que envia Nostro Señor aos seus amigos [...] para os gardar de mal". IPres. P3: GARDA, 8.2 "-Tormento que me faças nõ me pode enpeeçer ca o señor Santiago me garda de ty"; 227.16 "et garda o seu corpo a sua morte com̃o eu [mandey] que fose gardado en sua vida". P6: GARDAM, 166.2 "Et ẽna cubertura ençima seẽ quatro angeos que gardam o altar". IPret. P1: GARDEI, 42.15 "-Desaventurada madre et mais desaventurado fillo! en tã grã fame et en tã grã traballo et en tã grã perigoo para que te gardei?". P3: GARDOU, 212.6 "volueu a põta da espada et doulle cõ ela por lo vẽtre, et asi o gardou Santiago que sol a firida nõ na senteu nẽ lle enpeeçeu". GARDOO, 196.2 "Et por lo seu defendemẽto gardoo deles en seys legoas". GARDOUTE, 229-230.20-1 "-Uerdadeiramẽte tu cõ Ihesus Nazareno eras, et gardoute el entõ". P6: GARDARÕ, 150.9 "todos aqueles que a gardarõ do poder dos mouros aver[ã] galardon do Rrey Çelestial". IImperf. P6: GARDAUÃ, 133.2 "com̃o o gardauã de noyte et de dya os vasalos"; 137.23 "et Rrulan et Oliueiros gardauã a çaga de Rroçauales"; 227.18. SPres. P2: GARDES, 223.9 "et ves por que che digo que me gardes, porque oy dizer que diziã os judeus: 'soframosnos ata que moyra et tomaremos o corpo dela et queymarlo emos". P5: GARDEDES, 223.7 "-Quero que me gardedes et metades o meu corpo no moymẽto". Part.: GARDADO, 39.7 "-Tu mereçias morte se nõ foses gardado por lo rrogo d' este meu vasalo"; 196.6 "Et nĩhũu nõ diga que esto foy por bondade do caualo [...] mais foy por la grraça et por lo defendemento do apostolo Santiago gardado"; 227.17. GARDADOS, 207.21 "rrogamos [...] que sejamos gardados dos enganos do demo ẽna vida d' este mũdo".
________ 3.- " observar, cumplir". Inf.: GARDAR, 176.10 "Et outorgado este pleito ontre eles para esto gardar, fezerõ juramẽto aos santos Auãgeos"; 176.17 "Os cõpaneiros quando esto virõ, por gardar seu juramento, leuarõno d' ali cõ grã traballo".

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
gardar
aguardar
v. tr. v. tr. 1. "Gardar, conservar, non deixar que desapareza, se perda ou altere certa cousa".
____Inf. Inf. gardar (5): "Obligouse o dito Vasco Chico e Andreu d' Insua / de gardar os ditos bees en que forõ apreçi[a]dos" 259, "nõ sería maraujlla labrar en mjña casa propia (...) por la / mellor poder gardar para serujço de meu señor el rrey" 1830, 1838, "se obligarõ de gardar os ditos bees" 2186, 2225.
____ 2. "Gardar, cumprir, obedecer, aterse alguén na súa conducta ás leis, ás súas promesas, etc.".
____SPret. SPret. P3 gardase (1): "Diso que lle gardase desto secreto" 2970; SFut. P3 gardar (1): "que caya e jncurra en pena o que o así nõ gardar / e conprir ou contra ello ou parte dello for" 816; aguardar (1): "e dé e pague en pena á outra parte que o aguardar e teuer e pagar mjll / morauidís vellos" 2571; Inf. gardar (16): "oblígome (...) de o así conprir, mãtener / e gardar" 1161, 1198, 1201, 1231, 1260, 1262, "oblígome cõ todos os outros ditos meus bees / a o mãter, gardar e o nõ rreuocar" 1299, 1399, 1995, 2062, 2341, 2408, 2413, 2457, 2570; Part. gardado (1): "o hordem do / dereyto gardado ou nõ" 2616.
____ Der. de guardar, do xerm. wardôn "montar garda", "gardar", der. de warda "acto de buscar coa vista", "garda", "atalaia", "garita". A variante aguardar alterna con guardar desde o séc. XIII, tanto en textos gal. coma port., hai bastantes exemplos no XIV e debe chegar ata o XVI. O sentido "esperar" de aguardar está xa no séc. XIII, nas CSM; a forma gal. considerada hoxe estándar, agardar, testemúñase en textos galegos desde o séc. XIII: agardedes en 1267 (Lorenzo Crónica s.v. aguardar). Con respecto a gardar, aparece desde o XIII, tanto en textos portugueses (gardare en 1208), coma gal. (gardar en 1268); guardar é a forma port. desde o séc XIII, documentada tamén nas CSM (Lorenzo Crónica s.v. guardar). Outros exemplos da convivencia de formas con wau e sen el en Ferreira Fuero Real (s.v. guardar) e Tato Santiago (s.v.). Hoxe a nivel dialectal consérvanse os grupos cua-, gua- no gal. oriental, gran parte de Ourense e falares do Baixo Miño pontevedrés (vid. Fdez. Rei Dialectoloxía p. 51, mapa 18), se ben cónstanos que a nivel esporádico se rexistra aguardar na beira coruñesa da ría de Arousa.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL