logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra igreja como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.10 Rows
- Número de acepcións atopadas: 9.
- Distribución por dicionarios: CONCELLO DE NOIA (3), CRÓNICA XERAL (1), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (5).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
igleia
iglleia
igreja
subst. subst. 1.- 'igrexa, edificio destinado ó culto, capela'. Igleia, "juntados em noso cabíjdoo dentro na igleia do dito moesteiro" 10.7 (1390); "se parten da banda de çima contra a iglleia de Sant Martino por costaan con casas" 67.17 (1499).
____ 2.- igrexa como 'grande propiedade que xunto coa edificación eclesiástica, unía abundantes dereitos patrimoniais en plena propiedade'. Neste sentido poderíase considerar como sinónimo de igrexario. Iglleia, "castineyro de Rrendo sóbrela herdade da iglleia tres márgẽes" 26.110 (1412); "Jten hũa leira con as cortijñas (...) de que a iglleia ha a meedade" 28.97 (1412). Igleia, "et a ley et dereito que diz que igleia nẽ moesteiro nõ deue seer enganado" 10.108 (1390).
________ 3.- 'Igrexa metropolitana de Santiago, onde tiña a sé un arcebispo'. Nestes documentos datados na Baixa Idade Media a Igrexa de Santiago, e por conseguinte o arcebispo, tiña, entre outras, potestade para nomear e tomar xuramento ós notarios da cidade, dos municipios e dos seus alfoces que estaban baixo a súa xurisdicción, é dicir, era un señorío eclesiástico onde o Señor era o arcebispo. Iglleia, "notario público da çidade de Santiago, jurado porla iglleia de Santiago" 30.56 (1415); "notario público jurado do concello da villa de Noya et seu julgado porla iglleia de Santiago" 31.96 (1417); 50.97 (1462); 52.89 (1469); 53.81 (1469); 55.83 (1476); "notario públiquo jurado da vila de Noya porla iglleia de Santiago" 56.70 (1477); 58.71 (1480); "porla iglleia et arçobispo de Santiago" 60.117 (1484); "notario público jurado da vila de Noya porla iglleia et arçobispo de Santiago" 64.69 (1493). Igreja, "porlo señor arçobispo et igreja de Santiago" 39.247 (1439).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
jgleia
igreia
eigleia
eigreja
igreja
egreja
egreija
eclesia
ecclesia
eglesia
egresia
egleia
egreja
eigreja
igleja
igreja
iglesia
'iglesia' , del lat. vulg. ECLĒSĬA, clás. ECCLĒSĬA. Para e- > i- se le ocurrió a Leite (Leite Condens. ditongos; Leite Ei- > i- ) pensar en una geminación de la c: ekclesia > eigreja > igreja. Lo mismo se dice en G. Viana Apostilas II, 3-4; Lapa Rec. Huber, 305 y Machado DELP1 1207b-1208b; DELP2 1254-1255. Pero esto es totalmente imposible: desde época temprana se registra la grafía ECLESIA en textos e inscripciones latinas y además, aún conservándose -ccl-, nunca se llegaría a esa evolución tan extraña. Comparando con el cast. es posible que haya habido dos posibilidades: egreja, etc. pudo salir de egreija, con reducción del diptongo, pero al mismo tiempo el uso frecuente tras a pudo llevar a la cerrazón de la e inicial: a egreia > a igreja (Cfr. Corominas DCELC II, 986 y Cunha Codax p. 125-128). Formas: jgleia 9.10,14, 11.3,5 (c. 6), 15.2,3, 16.5 (c. 10), 24.12 (c. 17), 30.27,1, 31.14, 51.12, 54.14,17,20,24, 55.16, 58.15,28 "tu es Pero et sobre esta pedra começarey eu a mỉa - ... aa - d' Ovedo", 59.5,10 "aa nossa sancta - ... a - de Sanctiago", 60.2,9, 61.6, 64.17, 70.18,20,28, 75.12, 86.29 "por mal que fezo ẽna - ", 91.11, 92.50, 105.20, 107.73, 119.14, 129.86,98, 157.23 "conprirõsse entõçe cõ el en aquela - Cxxviijto apostoligos", 158.39, 161.15, 164.13,23,26,32, 165.39,45, 203.15, 204.23,24,31, 205.64,66, 206.69,72, 207.22, 210.60,65, 215.4, 216.12 "logo a - foy despreçada", 217.7,15, 222.15, 223.24,32, 257.13,17,19, 275.95, 280.79, 295.18, 297.14, 299.11, 300.21,23,26, 307.8, 318.42, 326.30, 329.13,19, 331.44, 332.17, 333.42, 337.47,48, 338.17 "veendo o muy grã poder da - ", 342.2,9, 343.10,13,15, 349.24, 366.5, 403.4,21, 429.12, 449.13,22, 450.14 "que he agora - catedral", 452.21,22, 453.28, 456.44, 457.6,9, 458.22,29, 461.3, 462.5,11,17,18,22, 463.38, 464.17, 465.20,25,40, 467.11,18, 564.32, 649.5, 655.20, 657.3, 660.37, 671.10 (2 v.),15, 672.28,29, 674.17, 678.1,7,14 "que he a - cathedral" 679.16,23, 681.11,12,25 "temendo sempre que a - os mandaria partir... de sancta - ... sancta - ", 688.9,14,20, 689.12,13, 691.24, 699.19, 700.35, 704.38, 719.6, 723.24, 725.22, 758.21, 772.15,32, 797.29, 814.2,4,5, 815.11,21,25,35, 816.44 (2 v.), 841.8, 885.12 (c. 627), 889.17, 892.73 "muyto se pagaua da - ", 895.4, 896.17,18, 900.46, jgleja 902.71, igreia 568.47,3, 581.9,19 "estabeleçudo per Sancta - ... leuarõnos aa - ", 612.44, eigleia 60.15, jgleias 31.13,15, 54.19, 61.7,10 " - arçebispales", 292.88, 324.8, 343.2,9, 455.38, 458.19, 460.6, 461.16,4,7, 466.41,42, 496.20, 514.20, 635.15, 680.42, 684.22, 687.46, 688.12, 689.9,10,15, 762.7 (2 v.), 787.9, 792.15, 892.61, igreias 263.11 "as - de Cristo", 558.18 (2 v.). Se documentan numerosas variantes. La forma eclesia (o ecclesia ) en documentos latinos desde el s. IX: a. 882 "ipsa baselica... ipsa uilla ubi ipsa eclesia fumdamus" (PMH Diplom. 6); a. 972 "id est ecclesia nostra propria quos habemus" (id. 66), etc. (cfr. Lange 241 y PMH Leges 952). Aún en textos romances: a. 1267 "como ffer toda ena de Ecclesia" (Sponer 148.34); a. 1276 "saluo o dizemo que este da ecclesia de Sancto Andre" (id. 123.14). La forma eglesia se documenta desde el s. X al XV: a 908 "quomodo diuide cum dextros de eglesie sancte marie" (PMH Diplom. 11); a. 1267 "et fer na de Egllesia" (Sponer 148.29); a. 1281 "a dita eglesia" (id. 126.21); a. 1296 "non vos damus y a eglesia que y esta" (Duro p. 165); a. 1385 "da Santa Eglesia de Roma" (Ferro2 p. 243); Santo Aleixo "em na eglesia de Santo Bonifacio... em a dicta eglesia... ao sancristam daquela eglesia" (Nunes Florilégio 76, 78); Corónica Iria "hua egllesia a servicio de Deus... por lo costume da egllesia romana et feita asi a dita egllesia... ena qual egllesia" (p. 35). La variante egresia en 1267 "en que fazan una egresya" (Sponer 150.8). Otras variantes en 1255 "et deuemos aueer yn eglisa... da eglisa de Fuminaa" (Sponer 119.4,15); a. 1281 "da egrilisa de San Jurgio" (id. 125.9); a. 1261 "a mea da eglesa de Sancta Colonba" (id. 144.13); a. 1281 "una duyzema dessa minjsma eglessa" (id. 125.12); a. 1296 "ho meu quinon da egresa de San Juriu" (id. 127.6). La variante egleia en 1262 "quen en Concello ou en mercado ou en Egleia ferir" (Portel p. 139); a. 1265 "jaz cabo a da egleia" (Sponer 130.5); a. 1267 "que vay pra Eglleia" (id. 148.30). Mucho más uso tuvo egreja: a. 1259 "que jaz sobrela egreia de Uillanoua" (Salazar 44.7); CSM 65.125 "en hũa egreja vedra", 69.86 "foyo ena egreja metendo", 76.22 "a hũa egreja foi", etc.; Afonso X (72, 489) "nen entrar na egreia non uos conselh' eu" (22); Orden. Afonso II "prelado de egreia... as egreias" (Crest. Arc. 5); "os moesteyros nem as egreias... en grande dano das egreias" (PMH Leges 169); Estevan da Guarda (931, 1325) "e per Saturno cobrou tal egreia" (6); a. 1364 "ena egreia de Juromenha" (Machado Voc. XIV 248); Virgeu de Consolaçon I, 301; F. Lopes Cr. D. Pedro "junto com a egreja cathedrall" (p. 93.63), "e nom lhe valesse nẽhũua egreja" (p. 125.53), "a sua Sancta Egreja" (p. 100.38). Cfr. Orto Esposo "egreya" (17.32,34), "greya" (104.9, en B egreia ). También fue bastante corriente eigreja: CSM 4.28 "foi entrar / na eygreja", 8.14 "en todalas eigrejas da Virgen", 9.112 "na nossa eigreja", etc.; Orden. Afonso II "dano das eigreias" (Crest. Arc. 5); a. 1261 "ao moesteiro nen aa eigreia... nem aa eigreia... nom uaa aa eigreia... nem aa eigreia... em na eigreia" (PMH Leges 203); a. 1272 "no moesteiro ou na eigreia" (id. 222); D. Pedro de Portugal (1042, 1432) "ca auya d' auer eigreia de mil libras" (epígr.); Aves "na Eigreia de Deus" (p. 40.12-13), "sõ menbros da Eigreja" (p. 41.19); Nunes Contr. "entrou ena eigreja", "soterrarono na eigreja de sã Cassiã", etc. (RL XXVII, 31); Graal "seeria bem de o levarmos aa eigreja" (I, 360). Otras formas con el diptongo: Fuero Real "todallas cousas que forẽ dadas as eygreyas... a sancta eygreya... as cousas das eygreyas" (p. 33.215,219,225; también 34.227,228,230,234,241,246, etc.); a. 1192 "dous padruadigos das eygreygas que forum de nossu padre... do padroadigo dessa eygreyga... dessa eygreyga... do padroadigo dessa eygreyga eno padroadigo da eygreyga..." (Voc. 1192-1193, 329, 330); a. 1193 "do padroadigo dessa eygleyga" (Voc. 1192-1193, 330); a. 1257 "ena eyglega" (Sponer 128.6-7); a. 1259 "padron da eygreygya de Sancta Oufemia... ena deuandita eygregya... da deuandita egregya... da deuandita eygregya... en quanto essa eygregya teuer... dessa deuandita eygregya... non teendo essa eygregya... ena deuandita eygregya... ena deuandita egregya... mentre teuer esta eygregia" (Sponer 140.4,7-8,11,14,18,19,20-21,22,28-29,30); a. 1296 "con quantos herdamentos a eygresa ia dicta perteeçem" (id. 127.8). También a. 1258 "padroadigos d'egregias... o abade da egregia" (Textos Port. Med. 418). Formas ya con i inicial: a. 1272 "na yglisa de Vilarmõẽsteyro" (Sponer 153.7); a. 1275 "por meo a ygriga de San Ioane" (Salazar 70.10); a. 1428 "ẽnas ditas iglijas ... ẽnas outras iglijas do dito bispado... ẽna dita iglija... as ditas iglijas... as ditas yglijas... que non paguen as ditas yglijas cousa algũa saluo cõ as outras iglijas" (Salazar 139.17,18,20,22,26,28,29); F. Lopes Cr. João I "a Samta Igreija" (II, 224) (esta forma aún en el XVI, según Machado DELP ). La forma igleja en CSM 383.63 "teve na vella ygleja noveas"; Miragres "que o leuasen aa igleia d' y ca seeria proueyto da igleia" (p. 12); Frades Menores "obeedeçeo aos mandamentos da igleja" (I, 231). La forma mod. port. es igreja (gall. igrexa ), desde el s. XIII: CSM 35.16 "u avia mui grand'igreja", 45.13 "e as igrejas britava", 53.63 "que esta igreja façades mui ben obrar", etc., cfr. 74.35,48 "na ygrega entrou... fogir da ygrega", 75.39,83 "dad' a nossa ygrega sequer çen marcos d' arento... da ygrega"; Martin Codax (886, 1280) "a la igreia de Uigo" (3,8,11,16); D. Pedro de Portugal (1042, 1432) "que aueria igreia / grande... d' auer igreia mui grande / ca non igreia mejrela... igreia de mui gran renda" (5,10,11,17), etc., etc. Cfr. Fuero Real "titulo da guarda das cousas de sancta ygreia" (p. 33.207/208), "e nõ seya teuda a ygreya de pagar" (p. 34.240), "a ygreya ou mosteyro" (p. 37.340), Orto Esposo "igreya" (37.6,9,13). En textos galls. hay otras variantes: a. 1254 "a la yglisia de Sanctiago" (Sponer 116.2); a. 1302 "por rrason de padroadigo desta igresia... desta igresia... da dita igresia... cada ano da dita igresia... curador da dita igresia" (Sponer 183.12,13,19,20, 184.35). Muy corriente es iglesia desde el s. XIV (se sigue usando en territorio gall.): a. 1302 "prellado da iglesia de Santo Esteuoo... por nome desta iglesia... da dita iglesia... curador desta iglesia... en nome da dita iglesia... desta iglesia..." (Sponer 183.6,7,11,23,24,25, etc.); a. 1305 "da yglesia de Sã Mamede... polla uoz da dita yglesia" (Salazar 103.17,18); a. 1326 "prelado da iglesia de Bolmente... pola iglesia de Santiago" (Duro p. 176); Gal. Estoria "que matariam os saçerdotes ẽnas iglesias" (202.18); a. 1423 "eña iglesia et obispado de Lugo" (Sponer 158.3); a. 1432 "ena iglesia d' Ourense... da dita iglesia... eno Paraiso da iglesia de San Martiño" (Ferro2 p. 13, 16); a. 1433 "ena iglesia de San Martiño" (id. 19); a. 1434 "ena iglesia d' Ourense... abade de iglesia da Triindade... da iglesia catredal" (id. 24, 25), etc.; Corónica Iria "a santa See e Igllesia" (p. 50); a. 1470 "chantre da iglesia... obispo desta dita igllesia" (Sponer 160.2,3). La forma gall. es igrexa, pudiendo aparecer dialectalmente algunas variantes. Puede oírse el castellanismo iglesia y es muy frecuente popularmente ilesia. La forma eirexa, empleada literariamente, me es desconocida. Los diccionarios galls. presentan bastante confusión, siendo el más comedido el de Carré, que registra solamente igrexa y eirexa. E. Rodríguez da como forma principal igrexa y como secundaria eirexa y los disparates irexa y eigrexa. Franco Grande añade a estas formas ilesia (ya registrada por Valladares ) y los disparates elesia, iglexa. Formas casts. en Corominas DCELC II, 986.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
egreja
eigreja
igleja
igrega
igreja
(65.125, 69.86, 76.22, 91.1, 398.2) V. eigreja, {igleja, igrega, igreja}.
eigreja
egreja
igleja
igrega
igreja
s. f. : s. f.: igreja: 4.28 foi entrar / na eygreja; 8.14, 9.112, 12.22, 15.82 || Santa Eigreja : 280.3 Santa Maria bẽeita seja, / ca espell'é de Santa Eigreja; 409.22, 410.14 Santa Egreja ordinnou / çinque festas. Cf. egreja, igleja, igrega, igreja.
igleja
ygleja
eigreja
egreja
igrega
igreja
(ygleja 383.63) V. eigreja, {egreja, igrega, igreja}.
igrega
ygrega
eigreja
egreja
igleja
igreja
(ygrega 74.35 E, 74.48 E, 75.39 E, 75.83 E) V. eigreja, {egreja, igleja, igreja}.
igreja
eigreja
egreja
igleja
igrega
(35.16, 45.13, 52.11, 53.63, 59.40) V. eigreja, {egreja, igleja, igrega}.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL