logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra nós como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.11 Rows
- Número de acepcións atopadas: 11.
- Distribución por dicionarios: CONCELLO DE NOIA (1), CRÓNICA XERAL (2), LIBRO DE NOTAS (8).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
nós
pers. pron. pers. tónico de 1ª persoa plural; emprégase como suxeito ou complemento con preposición 'nós'. Ás veces, aparece tamén referido á primeira persoa de singular, é o plural maxestático. Nós, "ffazemos por nós et por todas nosas uozes, uẽdemos para senpre" 2.4 (1341); "nós, Domĩgo Lobeyra, et mỉa moller concãbeamos" 2.9 (1341); "jur et posisóm et proopiadade que nós tĩjñamos do dito herdamento de nós o tollemos et em uós llo põemos" 2.24, 25 (1341); "ou uos em ella feser demãda per nós et per nosos bẽes móuelles et rreýs" 2.27 (1341); "por nós et por todas nossas voçes" 3.4 (1342); "a nossa cassa de Ssardineyro en que nós moramos" 3.9 (1342); "a qual cassa nós cõpramos a ffyllos que fforõ de Martín" 3.13 (1342); "que vós destes a nós por ella sseseenta et dúas libras de brãqas" 3.14 (1342); "per nós et per todas nossas boas" 3.18 (1342); "de nós et de nossas voçes o tyramos" 3.19 (1342); "façemos por nós et por todas nosas uozes, de grado" 5.4 (1345); "ẽna qual casa nós oora moramos" 5.9 (1345); "de que nós outorgamos que somos vẽ pagados" 5.18 (1345); "Et nós proometemos et outorgamos de uolla fazer" 5.23 (1345); "per nós et per todos nosos bẽes" 5.25 (1345); 6.17 (1373); "fasemos por nós et por todas nosas voses" 9.5 (1385). Hai 205 ocorrencias vid. listado s.v. nós.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
nos
nos outros
nós
'nosotros' , suj. o complem. (forma tónica), del lat. NŌS (REW 5960). Formas: nos 43.7, 46.96, 59.3,11,16, 60.17, 84.34, 89.30,32,10,12, 90.34, 93.25, 98.36,37,51, 100.12,16 "elle et - ", 101.20,23,35, 107.68, 111,15,19, 124.43, 127.50, 130.123,126,127, 135.25 (" - todos tres" ),27, 136.13,16,20,23, 147.20,22, 187.11, 188.36,40,48, 190.19, 194.71, 197.65, 198.69, 207.8, 208.18, 235.58,60, 236.62,68, 237.16, 255.24, 272.42, 378.13,31,32, 382.18,10, 386.8, 390.9, 420.27 ("para mãteer uos et - todos" ),10, 422.11, 424.15 (c. 273), 425.23, 434.17, 435.6, 440.14, 456.40, 481.20, 482.23, 495.13, 496.18, 550.31, 551.15, 568.41, 573.10, 575.12, 576.18, 585.6, 586.26, 587.26, 598.34,50, 600.19 "pois que - aqui acaesçemos", 602.32, 608.20, 616.5, 624.14, 634.7, 678.27, 754.6, 820.20 (impreso por error nõs ), 823.43, 828.31, 851.7, 855.3 (c. 589), ca nos 98.48 "son muytos mays - ", que nos 422.10 "ante - ", a nos 58.20,24, 90.27 "deue - a vĩjnr en mente", 115.120 (2 v.), 136.20, 138.55, 141.21, 197.62 "dizes que matẽ elles - ", 213.22, 361.26, 390.8, 429.24, 435.10, 481.11, 495.11, 496.20 "morto ou preso o que tu feziste - ", 632.8, 634.25, 897.42, ante nos 136.12, contra nos 42.77, 197.63, 616.7, de nos 100.13, 106.46, 108.87, 111.18, 139.19, 181.43, 188.35, 191.42, 435.6,9, 495.5, 585.12, 594.21, 595.7, 600.15, 631.13, 675.53, 823.31,34,35, 824.51, 869.12 (c. 609), 876.46, en nos 627.38, ontre nos 496.14, 807.44, por nos 114.93, 429.20, 456.37, 679.2, 893.22, per nos 139.28, 481.20 (2 v.), 629.44, sobre nos 84.35, 420.7, 567.30. Una vez nos outros 587.22 "uos fillos ficaredes... et - que somos doitos... yremos". Esta forma también en Cr. 1344 "ao tercer dia verra hy o apostollo S. e nos outros cõ elle" (III, 49); a. 1457 "nos outros todoslos judios" (Ferro2 p. 231); Soliloquio "fazes ricos nos outros das tuas cousas" (34.33), "e faças salvos nos outros que somos teus filhos" (39.30); Imitação Cristo "e nos outros nos occupamos muito nas proprias paixõoes" (22.12). Se usaba aún en la época clás. (cfr. Gloss. Sá Mir. y un ej. en Morais ). Hoy se conserva nosoutros en algunas zonas gallegas. Cfr. para el cast. Corominas DCELC III, 523; IV 1055 y Gili Gaya Nos-otros. La forma nós aparece desde fines del XII: a. 1192 "que fazemos antre nos" (Voc. 1192-1193, 329); CSM 5.86 "que seja contra nos leal", etc.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
ambos
anbos
ãbos
ambolos
ambas
anbas
ãbas
ambalas
anballas
ãbaslar
dambas
dambalas
danbalas
Ambos
nós amos
ambos e dous
ambos de dous
'ambos, ambas ' , del lat. AMBO, AMBAE, AMBO. Varias formas en el ms.: ambos 112.43 "forõsse ferir - hũu por outro", 120.15, 127.29, 128.59, 144.49, 151.42, " - en hũu", 155.9, 169.62-63, 183.19, 184.39, 214.51, 231.27, 237.10, 252.41, 304.26-27, 316.10, 317.27,28, 357.29, 365.13 (c. 219), 376.34, 386.3,10, 401.22, 408.9, 409.4, 410.31, 434.9, 438.36, 450.19, 454.17, 470.11, 518.18 " - os arrauaes", 674.11, 683.38, 703.41, 724.7, 725.8, 741.44, 757.25 " - os rreys", 758.12 "d' - os rreynos", 772.30, 804.108; anbos 69.22 " - os cabedees", 101.39, 260.5,6, 275.8 "et a - seus fillos", 276.22 "cõ - seus fillos", 356.19 " - os rreys", 584.50, 585.2, 594.13 " - yrmãos"; ãbos 169.67, 233.12 (c. 141); ambolos 370.2 "- rreys", 454.37; ambas 759.26 "as rreynas - ", 778.22 "conas rreynas - ", 787.7 "as rreynas - ", 822.5 (c. 555) "essas - rreynas", 863.39, anbas 440.22,23, "de - as partes" 565.19 "suas filhas - ", 604.23; ambalas 401.28 "cõ - mãos", 576.34, 624.34, 668.11, 686.21-22, 895.20, anbalas 634.18, anballas 87.13-14 " - ostes", ãbaslas 400.16 "cõ - mãos"; dambas o d' ambas 381.7, 388.7, 423.9-10, 427.40, 787.16 " - as partes", d' anbas 33.15 " - aquellas partes", dambalas 304.29 "as ostes - partes", 628.29, 638.4, 640.5 (c. 437), 651.19, 684.7,11, 732.16, 768.15, danbalas 321.36, 440.23, 444.20, 544.6, 590.27, 596.27, 608.11-12, dãbalas 313.10, 353.19, 362.28-29, 365.15 (c. 219), danballas 71.7, 618.31-32, d' ãballas 25.16. Es corriente la expresión ambos et dous 135.38, 169.72, 183.9, 185.73, 350.36, 824.69, anbos e dous 102.72. También a ambos et a dous 135.10 "que uos nõ de maas mortes - ", a ãbos et a dous 314.19. La unión de ambos y dos ha sido siempre muy usual. En la época clás. se dijo también ambos de dous (ej. de Camões en Morais ) y hoy se conocen ambos os dois (ej. de Herculano en Morais ), ambos dois, ambos a dois (Moreira Estudos I, p. 6), al lado de las formas ya arcaicas, en el lenguaje familiar y popular (véase Nunes Gram. Hist. p. 213 y Morais s.v. ambos de dois ). En gall. perdura la forma tradicional ambos e dous (véase E. Rodríguez ). En cast. fue muy conocida la expresión ambos a dos, amos a dos, entrambos a dos (véase Corominas 187b-188a). Ambos se conoce desde el s. X (ej. de 936 en Machado DELP1 183b, DELP2 227a). Algunos ejs. del XIII: a. 1203 "que dividet ambos Lalones" (CDGH 455); a. 1234-1236 "a placere de ambas partes" (Salazar p. 2.11); a. 1242-1252 "por ambalas carreyras" (id. 9.4); CSM 5.54 "quando foron ambos a hũa parte", 135.2 "que casassen ambos en uno"; Pero Velho de Taveiros (B 142) "anbas eram nas melhores / que omen pode cousir" (13); Johan Airas (V 603, B 1013) "mays querouos ora ben consselhar / fazed' i anbos o que eu mandar" (6) (otros ejs. de los Cancioneros en Machado, Gloss. CBN, 120b); a. 1290 "dous vosos filos que ambos ayades" (Duro 162); a. 1296 "que anbos ouverdes... que o tennamus nos anbos... a nosa morte danbos" (id. 165), etc.; a. 1299 "e topam anbas no rio" (id. 166). En el XIV: Miragres "a batalla outorgada d' ambalas partes en outro dia armarõse todos para lidar" (página 112); a. 1364 "it. dous domingaes de leenda e de canto anbos velhos" (Machado Voc. XIV 244); a. 1342 "et anbas las ditas partes" (Duro 185); Cr. Troyana "el et çesar eran veziños en troya et senpre anbos viueran de consun" (I, 100.19); Gal. Estoria "et Adam et Eva eram ambos desnũus" (7.21); Graal "e prendeu ambolos braços" (I, 339), "e das outras de ambalas penas" (I, 289). Más ejs. en Elucidário (ed. Fiúza) p. 464 s.v. amos; Viterbo cita nós amos sin indicación de fuente. Debe tratarse de un error, pues en port. no existe la asimilación -mb- > -m-, ni nadie documenta esa forma. La expresión ambos e dous en el XIII: CSM 218.13 "mas dũa 'nfermedade foi atan mal parado/ per que ficou tolleito d' anbos e dous los lados", 328.20 "ontr' ambos e dous os mares". La expresión clásica ambos de dous en el XV: Hist. Vespasiano "e, quando o emperador entendeo as pallavras dãbos de dous, respõdeo" (en Crest. Arc. p. 163). Más documentación en Magne Gloss. Graal 102-103.

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
nós
pers. 1. pron. pers. tónico de primeira persoa de plural "Nós"; funciona como suxeito ou termo preposicional.
____ nós (29): "por rrasõ que entre nós erã ou esperauã ser pleitos" 793, "qualque(e)r de nós que leuare algũa / demahesỉa" 809, "cada hũu de nós, partes sobreditas" 810, 813, "faser çerto e sao o hũu de nós / ao outro" 814, 833, 1054, 1056, 1164, "do qual / nós, ditas partes, outorgamos dúas cartas" 1164, 1165, "obligamos / a ello a nós mjsmos" 1198, "Nós, amas ditas partes" 1233, 1234, 1262, 1264, 1623, 1708, 1708, 2340, 2342, 2413, "nós, los ditos Pereyreyros" 2447, 2570, 2606, 2607, 2608, 2614, 2617.
________ 1.1. Nosoutros, plural exclusivo en concorrencia co indefinido outros.
________ nós outros (5): "nõ vijr nẽ yr nỉgũu de nós outros nẽ / outro por nós contra elo" 813, "para cada hũu de nós outros" 818, 828, 1058, "quedem para nós outros os bẽes / reízes" 2451.
________ 1.2. Aparece tamén referido á primeira persoa de singular, no chamado "plural de maxestade".
________ nós (5): "Como nós, dõ frey Lopo de / Mõtouto, abade de Sã Justo" 1357, 1360, 1366, 2393, "Sábeã todos como nós, Lopo d[e] / Vilar, por mỉ e por meus yrmãos" 2604.
________ Do lat. nōs. A forma nós aparece desde finais do XII, en 1192 nun texto port. e nas CSM. A combinación nós outros rexístrase tamén na Cr. Gal. e na Cr. 1344, amais de en textos galegos do XV, en 1457; hoxe consérvase nosoutros a nivel dialectal en Galicia (Lorenzo Crónica s.v.). Maia, ó atestar estas combinacións en textos do XV e XVI, pensa que "é muito provável que devam ser interpretadas como castelhanismos", aínda que afirma a seguir que en escritores portugueses do XVI se atestan as mesmas formas (Maia p. 664). Lorenzo nega a consideración destas formas como castelanismos, e apostila: "Tanto en Galicia coma en Portugal, ó lado das formas simples vós e nós, xorden en determinados contextos as formas compostas (...), o mesmo que ocorreu en francés e en castelán. Non esquezamos que nesta lingua as formas primitivas son nós e vós e que as compostas só se usan primitivamente nos mesmos contextos en que aparecen nos textos galegos e portugueses" (Lorenzo Maia p. 470).
________ En gal. mod. a formas nós é a forma exclusiva da provincia de Ourense, a metade sur de Lugo e a metade oriental de Pontevedra, con ['n¡s] como pronuncia maioritaria, posiblemente por analoxía co posesivo noso (véxase ó respecto Dyen Nosso), e ['nos] no extremo oriental. Por outro lado, nosoutros, nosoutras son as únicas que se rexistran na metade norte de Lugo, no extremo norte da Coruña e no gal. de Asturias, e no resto de Galicia conviven, aínda que en situación desvantaxosa para a forma composta, que está a desaparecer da fala da xente nova; nos sitios onde conviven pode haber unha diferencia de significado; nós (con o aberto) é plural inclusivo, e nosoutros é plural exclusivo, isto é, presenta un grupo pechado no que está incluído eu, pero oponse a outras persoas que non teñen cabida nese plural (Álvarez Pronome pp. 17-23, mapa 4, Fdez. Rei Dialectoloxía p. 75).




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL