logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra tirar como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.28 Rows
- Número de acepcións atopadas: 27.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (1), CONCELLO DE NOIA (2), CRÓNICA TROIANA (9), CRÓNICA XERAL (2), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), HISTORIA TROIANA (9), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (1).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
tirar
v. tr. v. tr. DVI, II, etc., atirar. (Cantigas d' amigo).

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
tirar
tjrar
tyrar
v. v. 1.- 'quitar, despoxar, privar, renunciar'. Inf.: Tirar, "et eu nõ vos deuo de tirar nẽ toller este dito foro en nỉhũu tenpo" 25.32 (1409); "nõ voslo deuemos de toller nẽ tirar por máys nẽ por menos nẽ por al tanto qu" 31.47 (1417); "pagando o dito foro, que vosla posamos tirar et toller et que nos fique libre" 31.52 (1417); "nós nẽ nosas voses nõ vos deuemos tirar nẽ quitar este dito aforamẽto et çenso" 51.57 (1463); 54.35 (1472); 56.45(1477); 66.53 (1497). Tjrar, "et nõ uoslo deuemos toller nẽ tjrar por máys nẽ por menos" 10.100 (1390). Tyrar, "endiãte eu et mỉas vozes toller nẽ tyrar este dito foro en nẽhũu tenpo" 36.27 (1425); "nós nẽ nosas vozes nõ bos deuemos de tyrar nẽ toller o dito foro do dito casal" 38.36 (1435); "prometemos de vos nõ tyrar njn qujtar este dito çenso por máys rrenta" 65.37 (1494). IPres. P1 Tiro, "de mỉ et de toda mỉa voz o tiro et tollo et en vós, o dito Juã da Estiuada (...) o pono et rremouo et traspaso por esta presente carta de venda" 13.40 (1395); "de mỉ et da mỉña moller et de todas nosas voses o tiro et tullo et en vós (...) o pono et rremouo et traspaso per esta presente carta de venda" 15.36 (1395); "de mỉ et de todas mỉas vozes o tiro et tollo" 16.29 (1397); "uos así uendo de mỉ et de todas mỉas vozes o tiro et tollo" 20.47 (1403); "vendo de mỉ et de todas mỉas vozes o tiro et tollo" 21.47 (1403); "de mỉ et de mỉa voz o tiro et tollo et en vós, o dito Garçía Baasques (...) o poño" 24.123 (1407). Con esta grafía hai 20 ocorrencias vid. listado s.v. tiro. Tyro, "o tyro et tollo" 8.38 (1381); "vendo de mỉ et de todas mỉas voses o tyro et tollo et em vós, o dito Johán da Estyuada" 19.28 (1398); "de mỉ et de mjñas voses et herdeiros o tyro et tollo et parto et qyto et priuo" 42.23 (1445). Tjro, "a quall herdades tjro de meu jur et poder et métoa eno voso" 6.18 (1373); "de mỉ et de mjñas vosess o tjro et tollo et em vós, o dito Iohán da Estiuada (...) o poño et traspaso" 18.27 (1397). P4 Tiramos, "de nós et de todas nosas voses o tiramos et tollemos et em vós (...) o põemos" 9.24 (1385); "herdades et chantados et vyna et cousas sobreditas que uos vendemos, de nós et de nosas vozes o tiramos et tollemos et en bós (...) o poẽmos" 17.31 (1397); "et de todas nosas uozes et súas o tiramos et tollemos e en vós (...) o poemos et traspasamos" 29.43 (1415); "de nós et de nosos herdeiros o tiramos, quitamos et amovemos et en vós (...) o çedemos e traspasamos por esta presente carta de venda" 67.54 (1499). Tyramos, "a cassa de nós et de nossas voçes o tyramos et en vós et en vossas vosses o tornamos" 3.19 (1342). SImperf. P3 Tirase, "que nỉhũa persona nõ tirase nẽ desapoderase ao dito Pero de Traua" 47.40 (1450). Part.: Tirado, "ẽno dito tenpo nõ vos deue de seer tirado nẽ toljdo este foro por máis nẽ por menos" 30.30 (1415); "et outrosí lle pagedes tódalas déuedas de dineiros et outras cousas que lle deuades et sejades tirado en qualquer maneira et por qualquer rrazón" 32.44 (1419).
____Xer. 2.- 'lanzar, arrebolar'. Este feito significa 'a toma de posesión corporal e real dunha propiedade'. Xer.: Tirando, "andou por algúas das ditas herdades apeegándoas et outrosí tirando pedras et poendo ẽna parede de hũa eyra da dita casa en lugar de posisón" 45.24 (1448).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
tirar a rredea
tr. tr. tirar de las riendas; to rein in: yam ia fogindo a Redea solta en maneyra que daquela uez nõ fuj rredea tirada, II 85.3.
tirar
tr. tr. sacar, extraer un objeto; to pull out, extract: tirarõ lle o pedaço da lança, II 46.2.
tirar
intr. intr. tirar; to pull: os huus tirauã por cordas et os outros yam de tras puxando, II 180.23, II 180.24.
tirar
tr. tr. remar; to pull for, put out for: começaron a tirar suas naos para alto mar, I 138.13.
tirar
tr. tr. desenvainar; to draw out, unsheathe: cada hun tirou sua espada moy toste, I 136.24, I 221.17.
tirar
tr. tr. disparar; to shoot, let fly: os deytaron mao seu grado do canpo quanto hun arco poderia tirar, I 98.23, II 223.9.
tirar
tr. tr. derrotar, expulsar; to rout, drive out: eran tirados afora. et aujan ja o canpo leixado por força, I 230.4.
tirar
tr. tr. quitar; to remove: todo esto acabaremos nos. se ouuermos de entre nos tirado hun enbargo grande, I 262.10, I 262.17.
tirar
pron. pron. derretirse, desaparecer; to melt, disappear: des que o ssol se foy leuantando foysse tirando a neue, I 293.16.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
afora
tirar afora
adv. adv. 'lejos de ' (tirar afora 'salir de la presencia '); prep. 'a excepción de ' , del latín AFFŎRAS (REW 265). Acepciones: 'lejos de ' : 709.17 "fezo guardar el rrey bem - da vila"; 'salir de la presencia, de la postura ' (tirar afora ): 6.39 "forõ logo tornãdo as espadoas pouco et pouco et tirandose - ", 381.11,12 "que os mãdase tirar - ... que a mandase tirar - ", 548.12 "que mj nõ falescades nẽ uos tiredes - ", 873.19 "mandou a gente tirar - ". También tornar afora: 109.16 "que quando oyssem a sua bozina que sse tornassem - ". En otros textos: CSM 194.36 "tiraron-sse log' afora", 57.86 "dentro nen afora"; Cr. Troyana "por força os moueron de aly et os fezeron tirar afora" (I, 192.12); Miragres "asi os cristiãos deuẽ a lidar fortemente cõtra os pecados, se se tirarẽ afora morrerã en eles desonrradamente" (p. 108). Se une a otros verbos: Graal "fezerom-se afora os mais daqueles que se queriam provar pera sacar a espada" (3d, 11), "era cousa que o fazia fazer afora da demanda" (32c, 99); CSM 233.43 "e afastaron-s' afora, ca foron muit' espantados", 313.48 "chamemos... a Virgen Santa Maria... e non / se faça end' om' afora"; Miragres "et os mouros fastarõse ja quanto a afora, et os cristiãos ficarõ ali suas azes et maserõ ali" (126) (siempre 'salir de la presencia, echarse hacia atrás, retirarse '). No existe hoy esta expresión, pero aún la usa en el XIX Herculano con afastar-se. Como prep. 'a excepción de, excepto ' : 622.20 "mays de uos afora nõ a rrey cristião que se nõ teuesse por bem entrego de casar con cada hũa das mjnas fillas"; a. 1287 "doaçam das cousas que entrarem pollo porto de selir a Rainha dona Ysabel afora certas cousas" (Desc. Portug. I, 20); a. 1364 "a qual prata toda de çjma pessarom affora a que ia era pesada e acharom hj dez e nove aRataes" (Machado Voc. XIV 237). Más ejs. en Machado (Gloss. CBN, 82b-83a; Notas RP V, 259); Magne (DMC s.v.; Gloss. Graal 56-57). En cast. se encuentra afuera desde el Cid (cfr. DHLE I, 939-942).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
tirar
' tirar, sacar, quitar' ' arrojar' ' apartarse, separarse, salir de la presencia de' , de etimología desconocida. Ya Diez Etymol. pensó en el gót. TAIRAN ' desgarrar' ; Serra Ceneri, 437-444) propuso un *MARTỶRĀRE ' martirizar' , aceptado por Wartburg en Bloch-Wartburg. Puede verse una exposición de estas y otras teorías en Corominas DCELC IV, 459-461, 1084-1085; cfr. REW 8755; G. de Diego Dicc. 6717, que piensa, como siempre, en cruces raros; Nascentes p. 770; Wartburg FEW VI s.v. martyrium, espec. ps. 418b-420a insiste absurdamente en derivar del fr. ant. martirier, martirer. Formas: tirar 381.11 ("et que os mãdase - afora" ), 12, 441.14 "a - cõ pedras", 454.34 "de - o offiçio toledão", 487.9 "auia cada ãno a - sua oste", 567.12 "mãdouhas ende - que o nõ uissem", 614.10, 636.28 "que mandasse - da lide as espadas", 662.7 "de - d' arco torqui", 668.11 "a - d' ontre ambalas tauoas", 677.17 "mandoo d' ante si", 872.42 "nõ quedauã de llis - ", 873.19 "mandou a gente - afora", 874.15 (c. 613) "começarõ de - outrosi aos engenos", 887.26 "ouuerõ a - as portas", 894.33 "fezo - de si os panos reaes"; tiraua 372.15 "tãto que ende - a mão", tirauã 325.21 "os engenos - cada dia", 536.6, 793.5, 808.77, 847.14, 873.15, 874.16 (c. 613), 875.22, 876.32, tirauam 741.23 "as seetas que - "; tirou 191.29 " - ... a espada da beyna", 171.113 " - dontre sy et elles estrãeza", 317.24 " - a espada contra si", 349.11 " - a corõa da cabeça", 619.58 "que uos - de suas mãos", 672.25 "et - a mão dereyta... et trauou da crus da espada", 834.31 "et - a rreyna ende et leuoa", tiroas 835.10 (c. 567) "et - et astragoas todas", tiroo 169.71 " - pela corda", tirouse 95.15 " - Ab. da pustura", tiroulle 386.18 " - cõno veablo", tirarõ 262.10 "llj - hũa seeta"; tiraria 567.26 "que outro dia o - "; tirademe uos 355.30 "conde - de deante", tiradeuos 626.34 " - meus sobrinos, leixade estar o Çide", 629.42; tire 84.35 "que se - a tua sana de sobre nos", tiredes 548.12 "nõ uos - afora mais que obedeescades"; tirasse 314.12 "que o - ende por amor de Deus", 621.44 "que llis - algũu plazo a que o pagassem", tirase 391.9 "que lle - do arco", tirasem 376.22-23 "que lle nõ - de seeta"; tirandollj 862.10 (c. 599) " - seetas", tirandolles 745.33 " - seetas", tirandollis 878.12 " - seus tragazeytes", tirandose 6.39 "et - afora"; tirados 895.6 "et ouue - de si os panos reaes". Ejs. desde el s. XIII: a. 1242-1252 "de que tirey as calças do prior" (Salazar 11.24); F. Caldelas "qui arma tirar de casa contra seu uiçino" (id. 17.15); a. 1283 "se... morrer ante que tyre a erdade" (id. 90.12); D. Denis (B 1536) "que non sey oi' ome que a tirasse / fora da uila" (10); Pero Garcia d' Ambroa (B 1574) "os beesteyros daquesta fronteyra / pero que cuydam que tiran muy ben / ... que non tiran con Maria B. / ca todos quantos ali tiraron / todos sse dela com mal partiron... tirou ela cuũ beesteyro" (2, 4, 5, 8); CSM 28.54 "e os arqueiros tirar", 31.64 "boi nen almallo / que tan ben tirar podesse o carro"; Estevan da Guarda (917, 1312) "ca de maldizer non tirades prol" (9); Cr. 1344 "despois mãdoulhe tirar a lingua" (III, 251); Miragres "tiremos o justo dontre nos" (p. 28), "et tiroas do poder dos mouros" (p. 71); Gal. Estoria "pera tyrar alguũs de dubda" (5.13), "que tiraua do arco moy bem" (20.16); Cr. Troyana "tirarõlle o pedaço da lança" (II, 46.2 ' extraer' ), etc. En port. continúa con la amplitud de acepciones medievales; en gall. ha perdido algún terreno en beneficio de sacar o quitar, pero menos que el cast. Véase Morais, E. Rodríguez y cfr. Corominas DCELC y F. Aragón p. 593-594.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
tirar
tirar-se
v. tr v. tr.: 7.44 Santa Maria tirarlle fez o fill'e criar-llo mandou en Sanssonna ; 15.41 o sant'ome tirou de seu sẽo / pan d'orjo; 31.64 non ouv'y boi nen almallo / que tan ben tirar podesse o carr'; 69.4 os sãos tira de via vãa; 69.85 o tirou contra ssi; 73.38 aquel vinn'era de vermella coor... e u caya nono podiam tirar; 75.165 o tirou pelo dedo; 138.2 tiraron-ll'os ollos || 9.161 Deus tirarianos desta balança; 18 4 Por nos de dulta tirar; 23.12 a tirou de vergonna || atirar, disparar: 28.54 fez... os arqueiros tirar; 35.81 fez tirar... saetas; 215.37 muitas pedras trouxeron / e tiraron-lle de preto || tirar-se: precipitar-se, escapar-se. 194.36 tiraron-sse log'afora.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
tirar
= puxar: {Johan Servando} quando s' erger non podian en, / tirar[on] mui ben as pernas cara si 226.16; 91.10. || Atirar com arma: {Pero Garcia d' Ambroa} Os beesteiros daquesta fronteira / ... cuidan que tiran mui ben 331.2. || Libertar, livrar: {Estevan da Guarda} se a quer desta sanha tirar, / ... lhe conven a jurar / que a non leixe 102.12.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
tirar
tr. tr. quitar; to take off: tirou o elmo da cabeça, 25.3, 31.32.
tirar
tr. tr. echar, sacar; to draw out, cast out, take out: logo en esa ora foy em ella o ardor que lle era ja tirado do amor, 22.33, 85.15, 90.39.
tirar
tr. tr. sacar; to take out, remove: depois que lle tirarõ a saeta enpoçoada, logo a esa ora foy morto, 287.21, 31.11.
tirar
tr. tr. lanzar; to throw, cast: tiro çertamente de balesta, 52.10, 107.16, 287.2.
tirar
pron. pron. retirarse; to withdraw, go away: mãdou a Jaason et a seus seruẽtes que se tirasem d' aly, 31.29, 31.32, 137.21.
tirar
tr. tr. tirar, atraer; to pull, draw, attract: mays agora ben vejo et entendo que me tira o amor para vos, 183.1.
tirar
tr. tr. arrojar, lanzar; to throw, cast: tragiã dardos moyto agudos cõ que tirauã moy bem, 119.2, 72.33, 287.2.
tirar
tr. tr. crear; to create; to create, show: tiraua aquela ymagẽe hũas serpentes moy feas, 195.42.
tirar
tr. tr. subir, levantar; to lift, raise: nos anbos tirar lo emos a çima, 343.22.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
tirar
v., .- v., 'sacar, apartar, exceptuar'. De etimología desconocida (cfr. Corominas DCELC IV, 459-61, 1084-85)- Formas: tirar, SFut., a. 1228 "qui arma tirar de casa" (17.15); tirado, Part., a. 1268 "et uno bãdo, tirado ende o Bispo de Lugo" (48.18).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
tirar
v. .- v. " tirar, retirar, quitar, sacar". Inf.: TIRAR, 9.3 "-Nõ chores, mais pensa de me tirar d' aqui agina"; 57.8 "os rromãos mãdarõ tirar o corpo del do rrio"; 148.4. IPret. P1: TIREY, 28.6 "Eu tirey ende o erro, et mostrey aquelo que he uerdade". P3: TIROU, 4.8 "ca o tirou da forqua onde sia enforquado"; 44.16 "quando Nostro Señor rresurgio [...] o tirou da prigon"; 61.6 "tirou deles juramento que [...] aquelo por que yã que o acabasen"; 135.16. TIROA, 59.9 "cõprou [...] toda a sua parte et tiroa do poder dos leigos"; 142.22 "entõ tiroa Rrulam da bayna et catoa". TIROAS, 71.8 "cõquereu [...] moytas partes do mũdo [...] et tiroas do poder dos mouros". P6: TIRARÕ, 55.19 "mãdoo espir d' aquela saya; et pois que lla tirarõ o enperador tornouse en sua saña". TIRARÕNO, 58.3 "porque nõ podiã y folgar cõ os demoes tirarõno d' y". SImperf. P2: TIRASES, 28.4 "Nos [te] rrogamos que tirases o erro que o poboo tomaua de Ihesucristo". SFut. P2: TIRARES, 195.13 "se a tua merçed for d' este perigoo tã grãde me tirares". P6: TIRARẼ, 108.13 "deuẽ a lidar [...] cõtra os pecados, se se tirarẽ afora morrerã en eles"; 161.8 "asi que se tirarẽ a taboa da prata [...] poderlo an moy bẽ veer". Imperat. P4: TIREMOS, 28.2 "Tiremos o Justo d' onde nos ca nõ he proueytoso". Part.: TIRADO, 161.4 "nũca pode seer destroyd[o] nẽ tirado d' ali". TIRADA, 3.5 "por uertude de Santiago a ouve tirada da cabeça". // TIRAR A ESPADA , " desenvainar". IPret. P3: TIROU, 90.8 "el ficou de pee [...] ẽno meo da batalla, et tirou a espada [...] et daua cõ ela grãdes golpes...".




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL