logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra toller como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.13 Rows
- Número de acepcións atopadas: 12.
- Distribución por dicionarios: CONCELLO DE NOIA (1), CRÓNICA TROIANA (5), CRÓNICA XERAL (1), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), HISTORIA TROIANA (2), MIRAGRES DE SANTIAGO (2).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
toller
{[toler]}
v. v. 'quitar, impedir, tirar, obstaculizar, afastar'. Inf.: Toller, "et se paresçer que nõ valla et nõ uoslo deuemos toller nẽ tjrar por máys nẽ por menos" 10.97 (1390); "et eu nõ vos deuo de tirar nẽ toller este dito foro en nỉhũu tenpo que seja per mỉ nẽ per outro" 25.32 (1409); "o qual dito foro que vos así fasemos nõ voslo deuemos de toller nẽ tirar por máys nẽ por menos" 31.47 (1417); "que vosla posamos tirar et toller et que nos fique libre e quita et desenbargada de vós" 31.52 (1417); 36.27 (1425); 38.36 (1435); 50.55 (1462); 54.35 (1472). IPres. P1 Tollo, "de mỉ (...) et do dito meu marido, Johán Fallaquo, et súas uoses o tyro et tollo et en uós, Pero Dominges, et uosa moller et uosas uoses o pono et traspaso per esta presente carta de uenda" 8.38 (1381); "de mỉ et de toda mỉa voz o tiro et tollo et en vós, o dito Juã da Estiuada (...) o pono et rremouo et traspaso por esta presente carta de venda" 13.40 (1395); "de mỉ et de todas mỉas vozes o tiro et tollo" 16.29 (1397); "de mỉ et de mjñas vosess o tjro et tollo et em vós, o dito Iohán da Estiuada, et uosa moller (...) o poño et traspaso" 18.27 (1397); 19.28 (1398); 20.48 (1403); 21.47 (1403); 24.124 (1407); 34.20 (1422); "de mỉ et de mỉas vozes et herdeiros o tiro et tollo et parto et quito et priuo et despojo et en vós, os ditos conprantes, (...) o pono, çedo, traspaso et rremouo por esta presente carta de venda" 40.35 (1440); "de mỉas voses et herdeiros o tiro et tollo et parto et quito et priuo et despojo" 41.39 (1443). Hai 20 ocorrencias desta forma véxase o listado s.v. tollo. Tullo, "et de todas nosas voses o tiro et tullo et en vós, o dito Juã da Estiuada, (...) o pono" 15.36 (1395). P4 Tollemos, "et todo jur et posisóm et propiedade que nós tĩjñamos do dito herdamento de nós o tollemos et em uós llo põemos per esta carta" 2.25 (1341); "de nós et de todas nosas voses o tiramos et tollemos et em vós, o dito Aras Fernandes (...) o põemos et traspassamos et rremouemos per esta presente carta" 9.24 (1385); "de nós et de nosas vozes o tiramos et tollemos" 17.31 (1397); 29.43 (1415). Part.: Toljdo, "e ẽno dito tenpo nõ vos deue de seer tirado nẽ toljdo este foro por máis nẽ por menos" 30.31 (1415).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
toller
pron. pron. salir; to leave, depart: a terra ficara liure et o ayre mao tollersse a, I 296.23, I 212.2. Cid. toller.
toller
tr. tr. quitar; to take from, deprive of: ujngemos nossos anteçessores que gaanaron estas terras que nos auemos. et que nos estes queren toller, I 236.28.
toller
tr. tr. quitar; to deprive, dispossess: todo aquel a que tollen sua terra, I 145.18, I 144.21.
toller
tr. tr. prohibir, vedar; to prohibit, forbid: por seu mal lles tollera o porto, I 91.8, I 299.12. Cortesão. tolher.
toller
tr. tr. impedir, estorbar; to hinder, stop: cõmo llelo ouueran a toller os que seyan do castelo, I 142.30.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
toller
tolher
tolleito
part. ' quitar, tomar' , de TŎLLĔRE (REW 8769). No está clara la aparición de la -ll-: C. Michaëlis (Gloss. CA p. 89) y Magne Demanda Graal s.v. piensan en influencia de coller; Leite (Leite Notícias fil., 134; Opúsc. I, 568) supone que el cambio de conjug. dio lugar a *TOLLEO, *TOLLEAM, de donde tolho, tolha y analógicamente el inf. tolher. Le siguen Nunes Gram. Hist. p. 142; Machado DELP1 2091a, DELP2 2224b; G. Viana Apostilas II, 485, etc. Ninguna de estas dos suposiciones es convincente, pues cabe preguntarse por qué entonces el cast. no ha evolucionado a *tojo, *toja y *tojer. No puede descartarse la posibilidad de que haya intervenido el cast. toller. Formas: toller 27.21, 62.10 "de lle - o rreyno", 109.33, 173.45, 232.40, 355.19,24, 358.17, 369.15, 435.5, 567.30, 654.29, 679.13 "teu he o - poder de dar et de - ", 680.17, 709.13 (2 v.), 723.17, 767.39, 836.1, 874.14 (c. 612), toler 27.16, tollerlle 138.8; tolle 109.31, 133.25; tollianllj 523.20-21; tollera 20.24, 701.6, 729.66, 767.39; tolly 357.10, tolliste 132.43, tollischemo 369.17, tolleu 19.5 (c. 14), 25.12, 67.23, 329.19, 682.3, 697.4, 763.4,5, 764.14, 893.76, tolleulle 461.4, tolleule 19.4 (c. 14), tolleullj 125.15, 829.5 (c. 560), 833.8, tolleulles 447.15, 701.4, tolleules 25.5, tolleusse 463.43 " - aquel nume et fezesse chamar M.", tolleuselle 327.47 " - de deante", tollerõ 260.2,18, 486.27, tollerõlle 260.11, 784.8; tolleria 252.30, tolleriã 252.40-41, 514.13; tolleruos ey 366.18 (c. 221), tollerma a 546.20-21, tollernos a 585.9; tolledeuos 149.60; tollesse 300.19, 471.5, 761.44, 871.12, tollessẽ 296.6 (ms. teuesse ); tollendo 838.19, tollendomj 361.14, tollẽdolles 31.7; tollida 232.42 "esta palaura que fica - ende mj que lli chamassem por ende a aquel moesteyro Onna", 461.5 "aa ora que lle foy - ", tollido 125.7 "o rreyno que llj auja - ", 424.14 (c. 273) "nos an - a agoa", 709.30 "ca lealdade dos castelãos uolo am - ", tolleyto 403.17 "pero que mj auya - o reyno". Se documenta ya el v. desde el s. XII: a. 1112 "et uos illa tolerdes a nos sine nostra culpa" (Doc. Med. Port. III, 360); a. 1152 (copia) "qui toller pignos in casa pectet" (PMH Leges 380); CSM 21.37 "en dar-m' este fill' e logo mio toller" etc. (Mettmann Gloss. CSM 303); Afonso X (B 467) "saluete Deus, ca tolhisti / de nos gram tristura" (41); Afons' Eanes do Coton (1119, 1587) "ca Deus me tolha o corp' e quant' ey" (17); Cr. 1344 "e que lhes tolherõ a augua" (III, 447); a. 1326 "todo o tollo de min" (Duro p. 176); a. 1333 "todo o tollo e renunçio de min" (id. 180); Miragres "porque me tolles a mĩa casa" (p. 16); Gal. Estoria "que bõas seeriam pera toller tristeza aos seus pastores" (16.30); Cr. Troyana "estas terras... que nos estes queren toller" (I, 236.28), etc. (cfr. C. Michaëlis Gloss. CA p. 89; Magne Demanda Graal s.v.; Nunes Amigo III, 693). En port. continúa con varios significados ' impedir, estorbar, embargar, embarazar' , etc. (cfr. Morais ). En gall. se ha perdido la idea de ' quitar, impedir' , etc., y queda la de ' tullir' , en realidad casi reducido al part. tullido. Carré, E. Rodríguez y Franco Grande dan una idea falsa del verbo, presentando acepciones inexistentes. En gall. tiene una evolución parecida al cast. Aquí es corriente desde las Glosas hasta el XIV toller ' quitar' quedando en el XV reducido a tollido > tullido, de donde el nuevo inf. tullir (Corominas DCELC IV, 627). Para el gall. citan además E. Rodríguez y Franco Grande, sin sentido alguno, el derivado tollecer, dado como ant. por Cuveiro. El part. irregular analógico tolleito se documenta desde el s. XIII y con la acepción mod. ' tullido, privado de movimiento' : CSM 57.1 "fez guareçer os ladrões que foran tolleitos", 59.83 "desta guisa come morta / jouve tolleita sen sen", 77.7 "hũa moller que avia tolleito / o mais do corpo" (también 117.2,37, 179.15, etc.); Fuero Real "se alguu quiser toller o pessueyro... e aquel seu persueyro algua cousa fezer en seu preyto ualla assy come se nõ ouuesse tolleyto" (46.660); D. Denis (197, 594) "o voss' amigo... huha... volo tem louqu' e tolheyto" (5 ' privado de la razón' ; cfr. C. Michaëlis Gloss. CA p. 89); a. 1319 "e quando o mayor filho fosse tolheyto do corpo ou dos nembros que nõ fosse pera seruir" (Desc. Portug. I, 36); Cr. 1344 "e feriades melhor d' espada ca outro nẽhũu cavalleiro, ca nunca nẽhũu acertastes a dereito golpe que nõ fosse morto ou tolheito" (III, 147); Miragres "et virõme asi tolleito o corpo" (p. 10); Cr. Troyana "foron y moytas cabeças quebrantadas et moytos nenbros tolleytos" (I, 170.18), "fuj fora de siso et tornou sandia et tolleyta" (II, 194.1 ' loca' ); Graal "e a donzela, que era toda como tolheita..." (I, 160 ' loca' ), "e dirribou-o tam bravamente que el cuidou em pera sempre seer tolheito" (II, 181); Virgeu de Consolaçon "o bevedo quando cuida que muito beve fica tolheito" (p. 19); Orto Esposo "tolheyto" (166.9, 186.31, 347.14 ' paralítico' ); D. Eduarte Ensinança "a cada hũu que nom souber mais de hũa maneira que, como se acertar em outra sella, sera meo tolheito" (20.21). Morais cita aún un ej. del XVI. Hoy se conserva en el Miño port. y en zonas galls.; no es general en gall., pues en parte del territorio se usa tullido.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
toller
toller-se
v. tr v. tr.: prender, tomar, tirar, largar: 5.114 Tol / tas mãos dela; A.13 tolleu / a mouros Nevl'e Xerez ; 8.24 foi-lla da mão toller; 10.7 toller coitas e doores; 11.1, 185.28 che mandarei a cabeça d'antr'os teus ombros toller; 407.27 o poder do corpo si ll'ar tolleu, / e con mui gran coita en terra caeu / que se non pod'end'erger || 142.31 en el (rio) sse meteu / con sas osas, que sol nonas tolleu || paralisar: 216.48 te tollo que non possas ja mais fazer-lle pesar || toller-se: afastar-se, desaparecer: 47.40 Tol-t', astroso, e logo te desfaz; 82.54 tolleu-xe-lle d'ant'a faz; 138.53 a Virgen d'ant'ele se tolleu; 149.30 tolleu-xe-lle de vista; 419.125 Tol-t'alá. Formas verbais: IPres. P3 tol 331.6; Imperat. P2 tolle 16.64, tol 5.114, 63.59, 135.113, 213.54, 265.110

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
toller
tr. tr. quitar; to take away: tolleu me moyto, et leyxou me pouco, 355.31, 53.11, 141.26.
toller
tr. tr. estorbar, vedar, impedir; to obstruct, impede, prevent: eu bem sey quen vos dou tal tormẽta et nos tolle nosa pasagee, 106.14.

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
toller
v. .- v. 1.- " quitar, tomar". Inf.: TOLLER, 117.1 "nĩhũu nõ pode toller o juyzo de Deus nẽ os seus feictos". IPres. P2: TOLLES, 16.7 "- Oudon, por que me tolles a mĩa casa en que morey por grã tenpo?". IPret. P3: TOLLEU, 150.1 "ca hũu tolleu o lume et d' outro fez pedra muda, ca Santiago tolleu o lume dos ollos". IFut. P2: TOLLERAS, 185.3 "eu te amei et porque me ameaças que me tolleras a mĩa presa?".
____IPret. 2.- TOLLERSE, " tullirse, paralizarse". IPret. P3: TOLLEOSELLE, 40.9 "ouve tã grãde alegria que lle vẽo a door de fryura [...] et tolleoselle hũa perna".




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL