M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
yrmão yrmao yrmãao yrmãa	subst.	subst. 'irmán, persoa nada dos mesmos pais'. Yrmão, " Gómez Aras, fillo de Aras Ferrnandes, meu yrmão" 21.22 (1403); "que faço por mỉ et en nome de meu yrmão, Ares de Giande, et por mỉas vozes et súas" 29.6 (1415); "por mỉ et porlo dito meu yrmão" 29.21 (1415); "et valo de Ares Gonçalues, yrmão de vós, o dito Rroy Soneira" 31.12 (1417). Hai 10 ocorrencias con esta grafía vid. listado s.v. yrmão. Yrmao, "perteesçe por Gonçaluo Villela, meu yrmao que foy" 18.13 (1397). Yrmãao, " Gomes Ares, fillo de Ares Ferrnandes, meu yrmãao" 20.22 (1403); "mỉas vozes et súas e do qual meu yrmãao me obligo de dar outorgamento a todo" 29.8 (1415); " Afonso Vidal por sy et porlo dito seu yrmãao" 37.13 (1434). Yrmãos, " Pero Gonçalues Bieytez et de seus yrmãos, et da outra vanda per costãa de taboado" 58.21 (1480). Yrmãaos, "a metade de tres castineyros cõ seus yrmãaos, hũu enteyro et hũa figeyra rregal" 27.25 (1412); "a metade de dous castineyros cõ seus yrmãaos, et dúas pereyras enteyras" 27.26 (1412); "a metade de hũu castineyro cõ seus yrmãaos" 27.29 (1412); 27.32 (1412); 27.33 (1412). Yrmãa, " Gomes Aras, et Ynés Fernandes, mỉa yrmãa, que presentes somos" 17.3 (1397); "que presente estades, et yrmãa de Joana Peres, vosa madre" 43.12 (1447); " Moor Vaasques, súa moller, yrmãa de mỉ, o dito Pero Vaasques" 51.24 (1463).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
yrmão	m.	m. hermano; brother: chegaron aly de parte dos gregos dous rreys que eran anbos yrmãos. et anbos foran de hũa madre naçidos, I 282.19, I 92.12, I 101.8.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
yrmão yrmao yrmaom yrmaao yrmãno yrmano irmão hermão hermao jrmão jrrmão jrmaao yrmaa yrmãa yrmana jrmaa hermãna iermano irmano hermão ermão	masc.	' hermano, hermana' , del lat. GĔRMĀNUS, GĔRMĀNA, forma abreviada de FRĀTER GĔRMĀNUS, SŎROR GĔRMĀNA ' hermano, hermana de padre y madre'. No está clara la evolución, pero el cambio inicial, teniendo en cuenta la documentación, debe ser muy antiguo. Véase espec. Cunha Codax 129-136; Malkiel Iguaria, 110-130; Nascentes p. 435; también Alarcos G+e,i para los resultados de ge-, gi-. Para la historia de GĔRMĀNUS véase Aebischer Germano. Formas: yrmão 9.23,25, 10.7,8, 18.13,31, 25.1, 26.38, 45.69, 51.33, 56.34,46, 57.53, 63.24, 65.6 (c. 44), 75.3,7 (c. 52), 81.10, 85.1, 119.20, 120.10, 123.1,5, 125.1, 127.53, 177.50, 181.39, 195.79, 224.22, 227.26,28, 252.24,27, 254.81,6 (2 v.), 259.32,33, 279.51, 282.30,33,37, 285.3 (c. 168), 286.24, 288.6,1, 290.35, 293.25,28,32, 301.25,33, 302,37,39,55,58, 304.26,35, 312.8,9,11, 313.23, 319.5, 320.12, 321.50, 322.54, 355.15,22, 356.14,21, 357.3,12,16, 358.17,21,22,24,27,3, 360.2,4, 361.25,14, 362.33,39, 363.57,1, 364.5 (c. 219), 367.2, 376.30,35, 377.40,42,47,5, 378.17,21, 379.44, 382.11,16, 383.20,22,13, 384.21, 389.22-23. 392.4, 396.9, 402.9,11 (c. 250), 403.8,9, 406.16, 411.7, 415.13, 440.13, 441.4, 445.13, 448.17, 467.18, 488.22, 489.23, 579.85, 584.150, 588.16, 589.39, 606.54, 609.43, 610.17, 611.17, 616.23, 625.2, 626.25, 653.32, 676.5, 692.36,3, 695.27, 700.36, 701.6, 702.14,24,28, 703.40, 705.13,15, 706.30, 710.17, 711.3,8,13, 719.22, 720.28,31, 723.12, 739.45, 746.26, 760.14,27, 761.33, 763.5,6,9,12, 764.15,17, 765.6, 766.29,30, 767.43, 773.4,9,10, 775.14,20, 793.10 (c. 541), 804.90, 807.21,30, 809.122, 833.24,4, 834.23,27,29,30,32,33, 836.5 (c. 566), 836.1, 837.14, 843.17,27, 894.50, 899.38,40-41, 900.42,43, yrmão(m) 476.12, yrmao 47.6, 48.28, 81.9, 302.41, 320.11, 765.7, yrmaao 902.51, yrmaom 701.2, yrmãno 439.3, yrmano 354.10, 358.18, 465.24, 674.12, irmão 582.4 (c. 400), 832.19, jrmão 25.12,14,19, 26.34, 51.34, 56.42, 65.2 (c. 43), 79.10, 81.2, 82.2,4,11,15 (c. 58), 83.3, 85.6,18,19, 571.20, 692.38, jrrmão 56.26, hermão 76.4, hermao 76.12 (c. 52), yrmãos 7.9, 58.19, 62.19, 113.62, 177.43 (2 v.), 178.71, 181.32,34,40, 186.95, 194.67, 195.15, 198.87,88, 207.21, 213.14, 214.50, 275.14, 283.68, 284.75, 345.36, 346.14, 350.1 (c. 208), 354.14, 359.10 (2 v.), 365.17 (2 v.), 368.5 (c. 223), 374.3 (c. 229), 377.8, 378.22, 389.15,18,19, 400.4, 402.7 (c. 251), 434.9, 594.13, 705.24, 706.14, 739.46, 747.36,39, 762.3,13, 767.38,52,3, 771.42, 873-874, 894.47, yrmaos 286.19, 449.13,1,5, 705.26, 706.8, yrmanos 351.12, yrmãnos 352.8, jrmaaos 608.25, jrmãos 47.1,7,10, 85.13, 195.77, jrrmãos 26.26, hermaos 62.9, yrmaa 45.67, 117.8, 120.12, 155.7, 176.9, 185.62,64,67, 224.20, 226.7 (c. 137), 270.10, 271.14, 277.5, 279.55, 293.29, 303.12,20, 304.24, 355.15,23, 356.22, 357.10, 367.13, 375.10 (c. 231), 377.9, 379.4, 389.28,37, 402.3 (c. 250), 450.6, 467.16, 604.30, 716.14 (c. 490), 720.47, 723.11,16, 724.23, 764.31,12,16, 766.27,37, 769.8, 901.40, yrmãa 117.2, 226.1, 290.37, 295.23, 300.2, 301.12, 308.28, 354.5, 450.2, 723.15, 737.27, 766.32, 903.100, yrmaã 301.25, jrmaa 257.20, 723.17, yrmana 350.32, hermãna 658.40, yrmaas 716.16 (c. 490), 797.3, 894.50-51, yrmanas 206.4, 342.7. La grafía iermano en los ss. IX-X: a. 897 "Erm. iermana de domna G." (PMH Diplom. p. 7); a. 910 "qui fuit filio de mea jermana" (CDGH 392), "filio de meo jermano" (id. 394); a. 947 "iermanos aut coniermanos" (Ferreiro II, Apénd. 128), etc. En el XII irmano: a. 1101 "una pariter con irmano meo P. O. et con irmanas meas" (Doc. Med. Port. III, 29); a. 1272 "sous hyrmanos" (Sponer 132.3). La forma ant. hermão, ermão en textos galls. de los ss. XIII-XV: a. 1267 "a uosso ermao" (Sponer 148.4); a. 1309 "por meus hermaos" (id. 139.4); a. 1454 "meu hermano... meu hermao... irmaos... meu ermao" (CDGH 461, 463, copia del XVI). La forma gall.-port. desde el XIII: CSM 5.24 "leyxou seu irmão"; a. 1259 "sou irmaao" (Salazar 45.5); 1242-1252 "sous yrmaos" (id. 7.19); a. 1259 "seus irmaaos... seu irmaao" (Ferro1 p. 20); a. 1260 "a uossas hirmáás... sua hirmáá" (Salazar 29,6,16); a. 1265 "uossa jrmaa" (id. 51.2); a. 126... "teu irmau" (Sponer 163.10), etc. La grafía irmaão es muy usada en el XV. Las formas ports. modernas son irmão, irmã; en gall. hay varias formas regionales: más general es el masc. irmán, pero también irmao, irmau; el fem. irmá y la variante irmán; por ej. en la zona de Santiago, Amaía, parte de Pontevedra el masc. y fem. es irmán. En cast. se encuentra la grafía ermano en el XII.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
irmão yrmão hyrmao yrmaa jrmaa hirmaa	subst.,	.- subst., 'hermano'. Del latín GERMĀNUM, -AM; a. 1271 "sou irmão Fernan Perez" (60.8); a. 1259 "Garcia Meendez clerigo sou irmaao" (45.5); a. 1265 "e por nossa jrmaa" (51.2), 51.22; a. 1269 "et meu yrmão" (36.12); a. 1266, 53.5; a. 1272, 62.12; a. 1274, 66.16; a. 1275, 69.16; a. 1269 "eu un cũ meus yrmaos" (55.4), 55.18, 56.2; a. 1275 "et por meos yrmaos" (70.7); a. 1269 "et yrmaas" (55.4); a. 1260 "et de Maria Martiz sua hirmaa" (29.16) ; a. 1260 "et a uossas hirmaas" (29.6).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
yrmão {yrmaão} yrmãa	subst.	.- subst. " hermano". YRMÃO, 48.16 "ouve cõ eles cõsello que faria a Pilatus por la treyçõ que fezera cõtra o seu yrmão"; 60.6 " Santiago Zebedeu, yrmão de San Johã"; 101.8 " Baldouĩ yrmão de Rrulã"; 130.4,6. YRMÃOS, 130.10 "que d' estes dous yrmãos". YRMAÃO, 6.9 "et quisera enxerdar o outro yrmaão"; 29.12 "lle chama a escriptura yrmaão de Nostro Señor"; 49.9; 72.3; 206.5. YRMÃA, 29.11 "fillo da yrmãa da madre de Nostro Señor"; 100.11 "yrmãa de rrei Calrros". // En sentido figurado. YRMÃO, 182.1 "-Yrmão, nõ me conoçes?". YRMÃOS, 223.19 "meus yrmãos os apostolos"; 231.3 "-Paz seja vosco yrmãos". YRMAÃO, 22.11 "-Yrmaão, come ca o fillo de Deus rresurgio"; 224.6. YRMAÃOS, 184.9 "pezcoche que me liures cõ todos estes yrmaãos que [...] se a ti encomẽdan"; 224.3,9,21; 232.9.

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
yrmão yrmao	s.	s. 1. "Irmán, con respecto a unha persoa, outra que é filla dos mesmos pais, ou ten en común con ela o pai ou a nai".
____		yrmão (10): "Partiçón entre Rroý Mariño e Johán / Chacõ, seu yrmão" 99, "el ha súa parte, / como yrmão e herdeiro ẽnas ditas herdades" 537, 538, 1103, 1445, 2523, 2651, 2922; yrmãos (4): "que rrecudise cõ ela a seus yrmãos e parẽtes máis proprincos" 1353, 2563, 2604, 2607; yrmaos (4): "quedẽ para mỉ e para meus yrmaos" 1279, "por mỉ e por meus yrmaos, do[s] que / me obrigo dar conprida rretefyquaçõ" 2606, 2612, 2613; yrmãa (1): "teẽdo desõrrado a súa / yrmãa" 2082; yrmãas (1): "Costança Falcoa e María Falcoa, súas yrmãas, / a que(e)n ela deixaua por súas yrees vnjversaas" 1587.
____	adx.	adx. 2. "Irmán, aplícase a cousas que teñen a mesma orixe ou son moi semellantes".
____		yrmão (2): "jas da hũa parte Sueyro Gomes escontra o Castro, / e da outra parte Ferrnand Seco, que foy yrmão deste tallo" 2268, 2310.
____	____	Do lat. gĕrmānus, abreviación de frāter gĕrmānus "irmán de pai e nai", locución onde germanus ten o seu sentido propio e habitual "verdadeiro, auténtico". Nos séc. IX-X atéstase a grafía iermano; no XII, irmano; no XIII, irmão, irmaao, yrmao, etc. En textos gal. dos séc. XIII-XV, hermao, ermao. Tamén hai unha atestación no XIII de irmau. No XV é moi usada a grafía irmaão (Lorenzo Crónica s.v.). Unha var. latinizada irmanus nun texto galego de 1230 (CDOseira I p. 316). Outros exemplos do XIII en Montederramo (Martínez Montederramo s.v.).
____	____	O resultado mod. en gal. de -anum é diferente segundo as zonas; os maioritarios son -án e -ao (ou a var. fonética -au), a primeira nunha franxa costeira no occidente de Galicia, e a segunda no resto. No feminino, -án en case a metade occidental de Galicia, e -á no resto (vid. Fdez. Rei Dialectoloxía pp. 59-64, mapa 24, onde se inclúe tamén abundante bibliografía). É difícil interpreta-las grafías medievais para ve-los antecedentes das formas modernas: as formas sen nasalidade, como xa dixemos, atéstanse desde o XIII, especialmente en documentos de Lugo e Ourense, correspondendo en xeral á actual distribución xeográfica deste fenómeno. En todo caso, non se documentaron ata o momento grafías que reflictan o resultado moderno -án, nesta zona (vid. Maia pp. 589-593). A este respecto, sorprenden as atestacións de Souto Caracterización dialectal, coas que pretende revisa-los datos de Maia e Lorenzo Crónica; para este fenómeno concreto, os seus exemplos de -an non teñen validez ningunha, pois son desenvolvemento dos editores.