M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
custume costume	subst.	subst. 1.- De vso et de custume, 'hábito, práctica habitual, modo de proceder establecido por un longo uso'. Custume, 24.6 (1407) "posestes et fesestes poer em leilães et publicada almoeda a vender, segundo custume da dita villa de Noya"; 24.54 "et os pregões feitos segũdo custume"; 50.29 (1462) "deuedes et avedes de dar et pagar a mỉ (...) por cada hũu día de San Mjgell de setenbre, segundo custume da dita villa". De bso et de custume, de vso et de custume 10.8 (1390) "seendo juntados em noso cabíjdoo dentro na igleia do dito moesteiro per tangemẽto de canpãa, segundo que abemos de bso et de custume"; 30.9 (1415) "sendo jũtados en noso cabíjdon, dentro ẽno dito moesteiro, per tanjemento de canpãa, segundo que avemos de vso et de custume". Costume, 22.6 (1403) "per tangemento de canpãa, segundo que auemos d' uso et de costume"; 44.67.
____		2.- vso et custume, 'uso reiterado, xeralmente observado como regra xurídica. Fonte de dereito integrada polos usos seguidos na vida xurídica, constitutivos dun dereito non escrito, dereito consuetudinario. Do mesmo modo determina unha interpretación constante dunha norma escrita, e como uso reiterado pode dar lugar ó nacemento, modificación ou extinción de relacións xurídicas' (Cfr. Gutiérrez-Alviz DDR, s.v. consuetudo). Vso et custume, 10.109 (1390) "Et a esto rrenũçiamos tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos (...) et a tódaslas outra leys et foros et dereitos, así canónjcos como çeuiịs et monjçipaes et doutra qualquer guisa que seiã et a todo foro et vso et custume et priujlegios et cartas de noso señor o papa"; 25.43 (1409) "rrenũçio tódaslas leys et dereitos que en cõtrario desto sejan (...) et a tódaslas outras leys et foros et dereitos así canõicos como çeuijs et monyçipaes (...) et a todo foro et vso et custume et priuelegios et cartas de rrey". Custumes, 34.36 (1422) "foros et vsos et custumes escriptos et nõ escriptos"; 36.32 (1425). Costumes, 31.56 (1417) "E sobre esto et sobre parte delo rrenũçiamos en gẽeral et en espeçial a toda eyxepçón et ley et dereitos et foros et vsos et costumes en que dis que as leys deuẽ de seer declaradas ẽnos jnstromẽtos".

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
costume {custume}	m.	s. m. Costume, estatuto xurídico que regulaba a estructura e funcionamento da constitución política e administrativa do municipio e que era a expresión escrita ou non do dereito local, é dicir, das normas consuetudinarias polas que se rexía a localidade: "segundo as ditas aviinças e costume antigoo non eramos nen somos tiudos nen obligados de enbiar os ditos cobres" (6928, 1960, 6940, 7770). Outras formas: custume (2951, 3029, 5428, 5738, 5744, 6911, 6989, 7021), custumes (1079, 2963). Destes casos, as ocorrencias 2951, 3029 e 6911 aparecen con xénero feminino. // 2. Chamarse a uso e a costume, véxase CHAMAR. // 3. Estar en uso e costume, axeitarse ó dereito, actuar dentro das marxes do dereito consuetudinario: "e que estavan en uso e custume de levar as taes voses e moravedis" (8111). // 4. Aver de costume / seer de costume, acostumar, ter por costume (difícil sinalar neste caso se se mantén o significado xurídico do termo): "Sabean todos que seendo o conçello, justiças et regidores, jurados da çidade de Santiago juntados por crida de anafil enno sobrado da notaria de min Ruy Martines, notario da dita çidade, segundo que he de costume" (67...9235). Outras formas: custume (418...9201).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
costume custume	m.	m. costumbre; custom, practice: dayres contou as feyturas et os custumes dos que cercaron troya, I 148.12, I 115.3, II 159.20 (custume), II 144.16 (custume).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
custume costume custume costume	sust. masc.	'costumbre ' sust. masc. del lat. CONSUETŪDO, -DĬNIS, sobre una forma *CO(N)SUETŪMĬNE (REW 2176). Formas: custume 56.29 "despreçou o - dos francesses" 164.12,22, 200.18, 209.45, 237.13 "o seu mao - da traiçõ", 371.3-4, 453.7 "este - ", 547.31, 645.83,84, 671.8, 878.3; costume 272.17, 539.25, 590.10; custumes 78.8 "todos bõos - ", 62.15, 176.9-10, 212.7 (c. 126), 223.26 "cõnas suzias - da sua ley" (aquí fem. ), 308.29,3, 462.19 "tomarõ algũus - das oras dos monges", 471.20, 476.7 (c. 316), 477.9 (c. 316), 506.12 (c. 340), 816.61,62,69, 817.5, 818.19,23,25 "et a - dos rreys feytas suas uodas... et tẽperada en bõos - ... nos seus bõos - "; costumes 257.10, 270.11, 542.22, 551.16, 579.83. La forma custume desde el XIII: a. 1262 "foros e custumes da cidade" (Portel 139); a. 1248-79 "eno custume que sse começa quando quysser" (Desc. Portug. I, 12); a. 1273 "foros et usus et custumes" (Port. meridional, 248); Cr. Troyana "os custumes dos que cercaron troya" (I, 148.12); Gal. Estoria "dos custumes de Caym et de Abel" (10.19); a. 1342 "como he uso e custume" (Duro p. 184) (id. 186); a. 1351 "como he custume da terra" (id. 196); a. 1364 "como he usu e custume" (id. 210); a. 1364 "que custume era ena dita vjla" (Machado Voc. XIV 252); a. 1387 "segundo he husso e custume" (Duro p. 218); a. 1395 "segundo husso e custume" (id. 226); a. 1399 "segundo huso e custume dos outros foreiros" (id. 227); Fragm. Tristán "ca tal he meu custume" (53); Miragres "segundo seu custume" (33), "ca aviã tal custume" (120); Cr. 1344 "avyam por custume" (II, 455); a. 1416 "outros quaes quer husus et custumes" (Salazar 131.18); a. 1432 "segundo que era uso e custume en tenpo antigoo" (Ferro2 p. 15); a. 1434 "e estaua en uso et custume" (id. 22) (id. p. 25, 32, 38, 46, 48, etc.); Corónica Iria "segun custume da Santa Egllegia" (p. 79); Oficios "e os custumes" (35.146); Biblia "non era de custume de dar a bever... non era custume" (p. 52); F. Lopes Cr. D. Pedro "seus bõos custumes" (p. 278.89), etc. Se usa aún en el s. XVI (véase Gloss. Sá Mir. ) y, por otra parte, la pronunciación port. es con -u-. La grafía costume desde el s. XIII: a. 1254 "damos a uos foro e costume d' euora" (Desc. Portug. I, Suplem. 375); a. 1276 "como he costume" (Sponer 123.28); Pero da Ponte (1189, 1655) "oymays maos costumes / outro senhor catade" (11); CSM 23.7 "en que muito bon costum' e muita bõa manna / Deus posera", 36.31 "com' er é de costume", etc. (Mettmann Gloss. CSM 79-80); a. 1282 "assi come uso e costume dessa uila" (Desc. Portug. I, 13); Gal. Estoria "nõ se cõcordauã a aver hũus costumes" (10.21); Cr. 1344 "por guardar seu costume" (III, 117); a. 1346 (en 1350) "sigundo he uso e costume de terra d' Aguiar" (Duro p. 189); a. 1347 "e pagen loitosa como he usso e costume da terra" (id. 194); a. 1374 "como he de costume deses outros que y moran" (id. 213); a. 1434 "et os boos usos et costumes da dita çidade" (Ferro2 p. 27); a. 1434 "et boos usos et costumes que avya" (id. 29); a. 1435 "seus boos usos et costumes" (id. 33), etc.; Biblia "que he de costume" (p. 56); F. Lopes Cr. D. Pedro "como era costume quando os rreis viinham aas cidades" (p. 123.5-6), etc.; Corónica Iria "por lo costume da egllesia romana" (p. 35). Es la grafía mod. desde el s. XVI véase Morais ).

R. Lorenzo (1968): Sobre cronologia do vocabulário galego-português. Vigo: Galaxia.
{custume}		.- COSTUME (690a: 1152 sem ex. -confusão de Machado, pois é a. 1248): cfr. 1262 "foros e custumes da cidade d' evora" (Portel 139.5).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
custume	subst.	.- subst. " costumbre". 33.2 "a fazer ofiçio segundo seu custume"; 78.2-3 "a çidade Bugia que de custume an seu rrei"; 173.9 "fezerõ grãde chanto por el segũdo custume de sua terra". // AVER CUSTUME , " tener costumbre, acostumbrar". 35.4 "Et avia [y] tal custume que..."; 120.10 "ca aviã tal custume...". // AVER DE CUSTUME , 126.12 "Et aviã ontre si de custume...". // SEER CUSTUME , 93.15 "ca era en aquel tenpo custume dos que yan a mãdado"; 147.7 "Et era en aquel tenpo custume". // SEER DE CUSTUME , 206.9 "porque era de custume en aquel tenpo...".

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
custume	m.	m. "Costume, práctica repetida regularmente dunha acción, por un individuo ou unha colectividade".
____		custume (5): "dar as outras lauores que a vjnas se deuẽ dar, segundo custume / da freigresja" 1154, 2403, "darle de comer, segundo custume da terra" 2406, 2560, "vijndo / por eles a súas casas donde senpre foy custume" 2584.
____	____	Do lat. consuetūdo, -dĭnis, der. de suescere "acostumar", sobre unha forma *co(n)suetūmĭne. Esta forma custume atéstase desde o XIII, tanto en textos portugueses (1262, 1273), coma galegos (Cr. Troyana, Gal. Estoria, 1342, 1364); costume tamén desde o XIII, 1254 en textos portugueses, 1276 nos galegos, e tamén nos Cancioneiros e nas CSM. É esta última a grafía moderna desde o XVI (Lorenzo Crónica s.v.). Unha atestación anterior en textos gal. de custume en 1275 (Martínez Montederramo s.v.) e 1287 (CDOseira II p. 1136), custome en 1262 (Martínez Montederramo s.v.).