M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
agoa	subst.	.-subst. auga. 1.- 'chuvia', 'inundación'. 38.48 (1435) "e rreçebo em mỉ o dito foro a toda mỉa avẽtura de fogo et d' ágoa et de gera et de todo outro caso fortetuýto".
____		2.- rrego da ágoa. 'regato, pequeno caudal de auga corrente'. 26.104 (1412) "et topã ẽno rrego da ágoa que deçẽ de Ameixieira".
____	____	3.- tomar as ágoas. fr. arq. 'poñe-lo tellado dunha casa para protexela da chuvia'. 57.23 (1478) "et tomar as ágoas de medio a medio a vosa custa"; 57.37 "rreparar as ditas caãles et tomar as djtas ágoas segundo et ẽna maneira que dita he".
____	____	4.- Ágoas vertes, Ágoas uertes, Ágoas vertentes, Ágoas uertentes, 'augas vertentes'. Ten tres acepcións principais.
____	____	a) as que verten os tellados. b) as que baixan das montañas ou cordas. c) punto cara a onde baixan as augas desde os terreos elevados. Das nove ocorrencias de ágoas vertentes que aparecen nos documentos, sete delas están referidas ó termo casa, outra a lagar e outra a casal. Todas teñen en común que están dentro dunha vila. Por estaren (estas casas, lagar e casal) dentro dun núcleo urbano, pódenos facer sospeitar que as augas vertentes son as que verten os tellados, pero se temos en conta como era a organización destas edificacións na Idade Media, é doado pensar que son as 'augas que baixan dos terreos máis elevados e que serían aproveitadas para os labores agrícolas', por iso lle dan tanta importancia nos documentos, aínda que nestes casos se trate de unidades de explotacións pequenas e individuais.
____	____	O que me leva a inclinarme por esta acepción son algúns dos termos que acompañan este vocablo: os pousos, que fan referencia a lugares axeitados para soltar cargas ou descansar (s.v. pouso); os eixidos, que son terreos adicados ó cultivo de legumes, hortalizas, árbores froiteiras, xeralmente moi próximo á casa (s.v. eixido); plaças, terreos adicados á construcción ou ó cultivo, segundo a acepción que nos interese para este termo (s.v. plaça2); e por último, nun documento aparecen xustapostos os termos ágoas vertentes, estantes e correntes. Pero o que non hai que esquecer é que estes termos están dentro dun contexto específico, en documentos notariais de compras, doazóns, aforamentos, vendas, etc., onde se aprecia o carácter formulario das enumeracións de termos que, á parte do significado propio, o que indican realmente é 'tódolos beneficios que se poden percibir polos dereitos que se teñen sobre a totalidade da propiedade'. ágoas vertes, "vẽdemos (...) nossa cassa (...) et cõ todos sseus pouços et ágoas vertes" 3.11 (1342); "Uẽdemos a uós a meatade da dita casa cõ todos seus yxidos et entrados (...) cõ seus pousos et ágoas uertes" 5.12 (1345); "damos en aforamento a vós (...) hũu lagar (...) cõ todas súas pertescas et dereituras, entradas et seídos, eixidos et ágoas uertentes" 30.18 (1415); "aforamos (...) todo o noso casal (...) cõ todos seus pousos et plaças et ágoas vertes et emtradas e saýdas" 38.23 ( 1435); 40.16 (1440); 41.20 (1443); 51.27 (1463); 58.27 (1480); "cõ todas súas entradas e saýdas, perteesças e dereyturas, ágoas vertentes, estantes e correntes" 67.20 (1499).

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
agoa	f.	s. f. Agua, líquido transparente, insípido, e incoloro: "dusentos moravedis (...) para ajuda de trager a agoa aa pia do Canpo" (2210...6262).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
agoa	f.	f. agua; water: lauaron lle o rrostro con agoa fria, I 359.7, I 138.11.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
agua agoa agoa auga augua augoa aguua aguoa aguaa aga		'agua, lluvia ' , del lat. AQUA (REW 570): agua 498.5 "deytaronllj da - pela cara", 530.23, 659.35 "cõ - caente", 678.8, 679.18, 728.38, 743.11 "a - de Aguadiana", 743.31, 784.8, 792.15, 813.226, 856.16 "per terra et per - ", 857.6 "o contrallamento da - ", 857.29, 862.10 (c. 598), 862.4 "quando per terra quando per - " (id. 862.7), 863.29, 871.17, 873.14, 880.5 (c. 620), 882.12 "nẽ ualia terra nẽ - ", 885.14 "andauã correndo - todo o dia da grã sudor que fazia", agoa 18.5, 222.12 (c. 132), 381.8 " - de Doyro", 397.12 (c. 245), 420.5, 421.23, 424.10,15, 437.23, 439.7, 519.10 (c. 352), 529.10, 672.34, 679.25, 800.21, agoa bẽeyta 815.20, agua rosada 657.24, 658.35, 659.35, aguas 391.18 "reto as - que corrẽ pelos rrios", 742.6, 744.8 "acharedes bõas - " (id. 744.17, 783.15,16, 836.27, 840.22), agoas 222.12 (c. 133) "nẽ aueriã - as gentes", 346.8 "os rrios nẽ as - nõ seyam das madres enpero fazia muy grãdes chuuyas". En algunos casos equivale a 'lluvia, tormenta de agua ' : agua 519.8 "deu muy grande - aquela noyte", agoa 267.38 "nõ dauã nada por - nẽ por jnuerno", aguas 521.18 "porlas grandes - que fazia", 809.95,98, 839.17,18, agoas 102.58 "das - muytas que auja ffeyctas", 209.54. La expresión leuar a agoa equivale a 'llevar a abrevar ' : 669.12,14 "do caualo... elle o leuaua a agoa... leuauãno pela redea a agoa". La palabra se documenta desde el s. X: a. 973 "et cum sua agua" (PMH Diplom. 69); a. 995 (?) "per media uena de agua de duiro" (id. 108); a. 1043 "pumares sautus aguas aguarum" (id. 198), etc. Ejs. del XIII: CSM 11.86 "ao sagrado / foron, e á agua ffria", 39.37 "mui lavada / fora ben toda con agua rosada", 128.55 "nen agua rosada", 343.25 "fillou agua bẽeita e foi ala", etc.; a. 1267 "sobela fonte d' agua" (Sponer 150.9); a. 1267 "e dessa foz per essa agua de Pedro Oliua a enfesto e atrauessa essa agua de mão destra" (Portel p. 43). En el XIV: Graal "uũ dia aveo que estavamos a cabo de ũa agua" (32a,98); Cr. 1344 "e que nũca fame sairia de sua terra nem averyã agua" (III, 191), etc. Es la forma hoy en uso en el port. normativo y una de las que se oyen en Galicia. La variante agoa se documenta desde el s. XIII: a. 1282 "por u core a agoa da ffonte" (Salazar 82.27), "hu entra a agoa deste rrego no rio" (id. 83.10); Miragres "avia tã grã sede que mayor nõ podia et nõ podia auer agoa" (p. 146), "et despois que era ẽna agoa fazia en ela moy grãde aluoroço" (p. 57); Cr. Troyana "lauaronlle o rrostro con agoa fria" (I, 359.7); Gal. Estoria "o segundo dia fezo o firmamẽto et partyo cõ el as agoas de suso das de juso" (4.13), "pera que moramos aqui em estas serras onde nõ avemos agoas nẽ froytas" (57.13); a. 1347 "agoa vertente ao muro vello" (Duro 194); Virgeu de Consolaçon "todo passou assi como a onda da agoa" (p. 119); Soliloquio "ẽ tal guysa que naçam e sayam delles fontes de agoas" (5.7); a. 1437 "o cano... que se descobrese pera a dita agoa yr por el... por mingoa da dita agoa... que a dita agoa fose liuremente", etc. (Ferro2 p. 121); a. 1459 "junto con agoa do ryo do Miño" (id. 442). Es variante de uso aún en zonas gallegas. Otra forma es auga: Fuero Real "per força de lhuuyos e d' augas tãto crescer o Ryo... como ante que fossẽ cobertas d' auga" (p. 90.303, 307); Graal "leixou-o na riba da auga" (119d, 358), "deulhe pã e auga" (132d, 394); Cr. 1344 "yria esta auga tynta" (III, 99). Hay también ejs. del XV. Hoy día es la variante posiblemente con más extensión en el gallego. De gran uso en el XIV-XV fue la variante augua, aunque ya se documenta en el s. XIII: Pero Meogo (V 793, B 1188) "o ceruo do monte / uoluya a augua" (26), "o ceruo do monte / a augua uoluya" (20), (797, 1192) "tardei, mha madre, na fontana fria, / ceruos do monte a augua uoluian" (8), "ceruos do monte uoluian a augua" (11); Cr. 1344 "na augua" (III, 100, 190); a. 1329 " Joham Steuez pã e augua" (Desc. Portug. I, Suplem., p. 29); a. 1454 "atee Ribeira da seera d' augua" (Desc. Portug. I, 514); a. 1460 "rrecebiam em ello afriçã e pouco conforto por soomente ally nom acharem augua" (id. 578); Vita Chr. "augua da cisterna de Betleem" (II, 39b, 454); Frades Menores "a semelhança de estrella resplamdeçente sobre as muitas auguas" (II, 24); Soliloquio "que me tire dos afundamẽtos das auguas" (83.28); Biblia "eno meogoo das augas... feita d' auguas congeladas" (p. 21), "e o aar e a augua... sobre as auguas... este firmamento departe as auguas" (p. 21), etc. Es variante (hoy de uso en zonas dialectales) creada por cruce de agua + auga. De ninguna manera debe pensarse en una forma *acqua, por aqua, con vocalización de c, como hace G. Viana Rec. Radermacher, 92. De este cruce nacen otras variantes más complicadas: augoa en el a. 1337 " Johãe Estuẽz pam e augoa" (Portel p. 180; también augua ); F. Lopes Cr. D. Fernando "com os pemdoões arrastamdo pella augoa" (II, p. 94); aguua: a. 1266 "dos muynos que estan na Agúúa de Charana" (Salazar 52.8); aguoa: Livros Falcoaria "con hũa pouqua de aguoa fria" (BF I, 216.283); a. 1457 "tomando mais aguoa ou leixando della como acharem que he milhor" (Desc. Portug. I, Suplem., p. 258); a. 1460 "acham conssolacom de mantimentos em abastança e aguoas e outras cousas" (Desc. Portug. I, p. 586); aguaa: a. 1460 "nem hisso mesmo d' aguaa quassy nada tendo" (id. id.). En Fuero Real la variante aga: "que cobertas seyã d' aga" (p. 90.306). Para variantes y acepciones véase Magne Demanda Graal, DMC s.v. agua; Gloss. Graal 64; Machado (DELP1 118b-119a; DELP2 154a; Gloss. CBN, 95a-96a); Elucidário (ed. Fiúza) p. 264b-268b y Morais s.v. agua. Para formas dialectales ports. puede verse Leite Ling. fronteiriças, 144; Esopo (RL IX, 11, 50); Michaëlis Giraldo, 351-6; Pratt Notas NDLP (RL XVI, 209-211; RL XVII, 341-343); Silveira Toponymia (RL XVII, 117); Leite de Vasc. Phil. Mir. I, 61-2; Opúsc. IV, p. 690. En cast. desde el s. X (cfr. DHLE I, 1047-1067).

R. Lorenzo (1968): Sobre cronologia do vocabulário galego-português. Vigo: Galaxia.
{auga aga aguua agoa augua augoa}		.- ÁGUA (118b-119a: 973; auga XIV; augua 1329): Fuero Real "e d' augas", "cobertas d' auga", "como quer que cobertas seyã d' aga" (90.303, 307, 306); 1266 "na aguua" (Salazar 52.8); 1282 "a agoa... hu entra a agoa" (id. 82.27, 83.10); Pero Meogo (793, 1188) "a augua" (20, 26); 1337 "pam e augoa" (Portel 180).

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
agoa	f.	f. agua; water: baruas cãas et carcauas et mãdou as todas encher de agoa todo en rredor, 368.29, 41.25, 24.16.
agoa	f.	f. agua; body of water: bem diserõ que outras agoas moytas et moytos rrios grandes avia y, 291.13, 84.10, 292.9.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo. ["Índice onomástico"].
Agoa d' Alfaiar		247.7, 413.12, Agoa d' Alfaiara 419,7 Agua d' Alfaiar 791.39, Aguas d' Alfaiar 330.21; D. Rodrigo 127a Guadalfaiariam, 276a Guadalfaiara; PCG 460a34 Guadalfaiara; Cr. 1344 III, 216.15 Auga d' Alfajara, 318.3 Guadalfajara, 418.5 Augua d' Alffajara, 425.2 Augua d' Alfajara: Guadalajara.
Agoa d' Alquiuir		219.37-38, Agoa d' Alquiuyr 242.23, Agoa d' Elquiuir 66.12, Aguadalquiuir 859.3, Agua d' Aqueuir 787.23, Agua do Alquiuir 846.8-9; PCG 449b42, 458a40 Guadalquiuir; Cr. 1344 II, 465.14, Augua d' Alquevyr, III, 188.18 ribeira d' Alquyvyr, 212.8 ribeira d' Alquyvir: Guadalquivir.
Agoa Deeixa		253.55, Gradios 252.41-42; D. Rodrigo 278a y b Guadix; PCG 462a33,b5 Guadiex; Cr. 1344 III, 221.5 Guaudiex, 221.18 Guadies: Guadix (prov. de Granada).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
agoa	subst.	.- subst. " agua". 57.4 "et despois que era ẽna agoa fazia en ela moy gr[ã]de aluoroço"; 146.12 "avia tã grã sede que mayor nõ podia, et nõ podia auer agoa"; 146.13 "Et entõ chegara ja Baldouĩ et el fezera sinal que lle buscase agoa". AGOAS, 186.8 "et eles aperigoados sobre las agoas do mar, chamarõ Santiago que lles acorrese". D' AGOAS, 228.7 "-Do que tornou da pedra fonte pelagos d' agoas".