logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra al como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.30 Rows
- Número de acepcións atopadas: 30.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (4), CANCIONEIRO DA AJUDA (2), CONCELLO DE SANTIAGO (2), CRÓNICA TROIANA (2), CRÓNICA XERAL (2), CRONOLOXÍA (1), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (2), CANTIGAS DE ESCARNHO (2), HISTORIA TROIANA (2), VOCABULARIO 1275 (2), MIRAGRES DE SANTIAGO (1), Nunes2 (1), LIBRO DE NOTAS (7).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
al
dem. pr. dem. VII, 16, XV, 10, XXVII, 2, XXXIII, 13, LVI, 3, LXXVII, 8, LXXXVI, 8, CVIII, 14, etc., outra cousa (ou pessoa em XXXIX, 3, LXI, 4): cf. ren; al que quer, CIII, 9, al quanto, CXCVI, 18 ou quanto al , CXV, 14, outra cousa qualquer ou qualquer outra cousa que; end' al XXV, 28, LXXXVII, 7, CXXVIII, 19, CCLV, 9, CCLXV, 7, CCLXXVI, 15, CCLXXXVI, 10, CCXC, 10, CCCIII, 5, outra cousa diferente desta, o contrário d' isto; al nada, CXXV, 16, nenhuma outra cousa; non al, CCCCVI, 2, o mesmo ou sòmente, apenas; u non jaz al, CCXVII, 9, CCLXV, 15, CCLXXXIX, 7; i al non á, CLIII, 8, CCLXXVI, 7; u al non á, CIV, 10, CCLXXXIX, 2, CCCXXXVII, 21; u non pode aver al, XXXI, 13, XXXIII, 16, CXLI, 3, certamente, sem duvida; al non aja i, CLIII, 8, sem falta1; o al XXXIII, 20, o mais, o resto. (Cantigas d' amigo).
____ 1. Sentido idêntico deve ter em Fernão Lopez. Cr. João I, a frase nom fezesse hi outra cousa: cf. pag. 130, cap. LXXVI.
al
prep. prep. e art. {det.}, i. é, a lo1, CLVI, 3, CCCXIX, 20 etc., ao. (Cantigas d' amigo).
____ 1. D. Carolina Michaëlis Gloss. CA -cf. Rev. Lus. 23, pag. 3- interpreta por a el e classifica esta expressão de hispanismo.

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
al
contr. (hispanismo) contr. do art. det. f. cast. el, com a prep. a, usado sobretudo na titulatura {Pai Gomez Charinho} al Rei 5672, 5690, dativo de el Rei; mas tambem em algumas locuções adverbiaes como aldemenos.
al
indef. (do lat. pop. ale, por alĭd, aliud) pron. indef. muito usado, ora como substantivo com valor de: a) outra coisa b) outra pessoa; ora como adj. com o valor de mais, diverso 149, 164, 301, 322, 355, 559, 705, 1707, 2785, 2819, 6158. Em orações negativas: {Vasco Praga de Sandin} já me non pode en al prestar 45; {Vasco Praga de Sandin} al do mundo non lh' á mester 114; non á i al 3331, 8624; {Fernan Garcia Esgaravunha} e non por al 2943, 9261; e por al non 3834, 6895, 9743, 9801; ca non por al 1882, 3340; {Fernan Rodriguez de Calheiros} u al non á 7469; {Pero Gomez Barroso} u al non averá 4960; u non á al 8614, 7924; u non jaz al 3705, 5754; {Vasco Praga de Sandin} u al non jaz 8150; ca non al 1433, 8959; {Fernan Fernandez Cogominho} ca vo'-lo non digo por al 9514; {Fernan Rodriguez de Calheiros} ca non foi por al 7824; {Vasco Praga de Sandin} al no mundo 114; {Pai Soarez de Taveiros} al no mundo 934; {Roi Queimado} tod' al 3239; {Vasco Gil} al que-quer 3451; b) outra pessoa 289, 1718, 1777, 1778, 8406, 8433; {Vasco Praga de Sandin} al ... se non vos 143; c) {Johan Soairez Somesso} al ben 520; {Pero da Ponte} al nada 6357; al ren 236, 476, 2734, 3441.

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
al
indef. pron. indef. Outro: "non vos avemos de tyrar este dito foro por mays nen por menos nen por al tanto que outro por elo queira dar" (358).
al
Contr. Contr. de a (prep.) con el (art. {det.}): "foron en gia con os dineiros al rey" (3976).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
al
indef. pron. {indef.} lo demás; everything, the rest, the whole: auja o eixo et o pontil et todo o al de marfil, I 203.22, I 122.20, I 213.14, II 207.1. Cid. al.
al
indef. pron. {indef.} otra cosa; another thing: nehun home non come y al senon aquesta, I 184.8, I 124.8, I 113.8.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
al
'otra cosa, otro, otra persona ' , del lat. ALĬD (lat. arc. y vulg. en vez del clás. ALIUD; ALĬD se halla en Lucrecio), con la pronunciación vulgar ALE. No debemos suponer que el port. y cast. al fuera tomado del prov. al como dice el REW 349; para la forma ALE supone Leite Lições3 (p. 60) analogía con tale y quale; también Nunes Gram. Hist. p. 261. Véase además Machado DELP1 129a; DELP2 164-165; Nascentes p. 21; Corominas DCELC I, 72; Castro Adiciones Meyer-Lübke, 42 n. Las acepciones del ms. son: 'otra cosa ' 28.32, 39.22, 71.11 "nõ achamos - que contar", 84.37, 101.37, 113.57, 135.30, 141.21, 147.16, 157.15, 158.37, 173.25,41, 179.99, 181.35, 191.44, 194.60, 207.24, 208.30, 225.5, 253.57, 275.14, 302.53, 336.41, 339.11, 347.23, 352.25, 360.18, 364.8 (c. 218), 379.5, 385.27, 484.15, 517.9 (c. 351), 518.16, 550.32,39, 552.19, 556.27,31, 562.37, 575.11,23,28, 593.8, 595.26, 608.17, 635.9 (c. 432), 646.19, 653.4, 656.39, 661.4, 697.11, 767.40, 770.27, 793.9 (c. 541), 824.70, 846.22, 847.15, 864.22,23, 876.33, 883.11 (c. 624), 888.47, 891.36. Significa 'de otra manera ' en 98.47 "a y bõos et maos que nõ pode y - sseer". En otros casos está sustantivado y va acompañado del art. o (que puede ir con otros determinantes): o al 'lo otro, lo demás, lo restante ' : 232.8 "et o - que ficaua queymoullo todo", 342.8, 416.4, 510.6, 518.16, 531.17,18, 595.30, 700.25, 754.10 "ca o - nõ seria guisado", 888.49, todo o al 156.18, 234.35, 318.12, 367.8, 514.21, 560.33, 741.32, 769.16, 806.20, 838.12 (c. 570), 842.28,38, (o) hũu... o al 83.13, 184.37, 245.29, 270.22, 482.4, 528.40,55, 553.16 (c. 382), 823.22, 856.12 (c. 590), do al 41.62, 91.24, 257.9, 763.11, polo al 436.24, eno al 574.25, 842.37, cõno al 520.4, aquello al 270.16, disto al 283.68, quanto al 302.51. Es palabra conocida desde el s. XIII, pero la forma originaria la encuentro en el s. X: a. 982 "inquoaui eis testamentum ad facere de quadam parte: dum autem uiderem quod ale pro aliter mihi uerba uendebant, et ale ego dicebam. et illi per concilium aliter scribebant..." (Ferreiro II, apénd. p. 183); CSM 5.17 "e soube santa Maria mays d' al ben querer", 16.28 "pero, con tod' esto, o coraçon non partiu / de querer seu ben e de o mais d' al cobiiçar", 25.113 "pois esto disse, non fez al, / mas correu ala sen demora", etc. (Mettmann Gloss. CSM 12); Graal "fazede que o veja, ca por al nom viim aca" (7d, 24), "lhes derom cavalos e o al todo que lhes falecia" (116a, 348); Gal. Estoria "ho hũ... o al por que lle paresçeo ẽno seu tallente et gesto da sua cara que se nõ deleytaua em nĩhũa daquelas criaturas" (7.9); Cr. Troyana "auja o eixo et o pontil et todo o al de marfil" (I, 203.22), "nehun home non come y al senon aquesto" (I, 184.8); Miragres "et nũca em al pensaua senõ en com̃o me poderia matar" (p. 7); Vita Chr. "por que foy esto? nom foi por al, salvo porque..." (12, 40d, 467); Imitação Cristo "que al trazes senom graveza da consçientia" (36.61), "que al nom lhes saiba senom as carnaaes" (40.32); Aves "se al nõ hũa vez no ano" (p. 29.10); a. 1438 "e do al... que se manteña" (Ferro2 p. 412). Hoy es palabra desusada en port. y gall. Todavía es empleada con frecuencia en el s. XVI (Gil Vicente, Ferreira de Vasconcelos, Sá de Miranda...), pero desde entonces debe quedar como estereotipada en algunos refranes y como palabra regional (ya Viterbo indica esta circunstancia). Numerosos ejs. pueden verse en Elucidário (ed. Fiúza) p. 282b-286a, Machado (Notas RP V, 354-5; Gloss. CBN, 103a-104a), Morais y Magne (DMC s.v., Demanda Graal s.v., Gloss. Graal 69-70). En cast. se encuentra desde el Cid (véase Pidal Cid s.v.) y llega hasta el s. XVI; en este siglo estaba ya casi anticuada (alguna vez en Cervantes y Quevedo; véase Corominas DCELC y DHLE I, 1288-1291).
al
contracción 'al ' , contracción de la prep. a y del art. el (no del art. arcaico lo, la como dice Machado DELP2 165a). Acompaña constantemente al sust. rrey: 38.65, 51.16, 58.10, 72.10, 127.50, 128.58, 140.36, 141.26, 143.31, 144.9, 145.5, 151.38, 157.16, 158.19, 203.19, 204.44, 239.18, 241.52, 252.24, 283.46, 290.40, 300.8, 301.11,14,20,21, 302.54,57, 304.34, 311.7,14, 312.28, 313.22, 318.13, 326.42, 327.45, 330.27, 331.1, 332.23, 333.36, 334.6 (c. 195), 335.4,11,15, 337.4, 338.11,22, 340.25, 343.22,23, 344.3,12,30, 345.22, 354.11, 355.18,27, 356.4,9,16,22, 357.25,7,8,12,15, 358.10,24,26, 360.4, 362.39, 363.1,45,50, 364.11 (c. 218),5 (c. 219), 366.21, 368.22,2 (c. 223),1 (c. 224), 370.1,4,11, 372.13,18, 373.33, 374.4, 377.6, 378.22, 379.10, 380.12, 382.10, 384.27, 386.2,21, 389.15,37, 392.1, 393.18,25, 398.12, 402.1,7, 403.22,1, 404.11,19, 408.5,7, 409.2,18, 410.27,1,6, 413.3, 414.5, 420.28, 423.4, 427.5, 428.7,10, 429.15, 431.3, 432,6, 434.23, 440.17, 441.1,5,10, 443.12, 446.1,9,10,11, 449.6,10, 467.3, 469.7,8,11, 472.1,2, 473.4, 475.8 (c. 313),1,5,8,9 (c. 314), 479.10, 488.6,18,19,22, 489.10, 491.15, 492.5,11, 494.3, 495.6, 500.24,2, 501.6, 505.19, 509.7,16, 511.5, 529.1, 534.1, 542.1, 559.1, 571.1, 572.22, 574.27, 575.29, 576.11,17, 577.23,30, 604.1, 620.19, 621.43, 628.22, 631.4,8,18, 632.1, 636.28, 640.23, 665.9, 667.25, 678.24,28, 689.5, 690.45, 696.20, 703.14, 707.28, 708.10,12,15,16, 713.16, 714.48, 715.52, 716.1, 718.20, 719.8, 721.21, 722.3,9, 725.20 726.20, 728.56,57, 729.71,1, 730.19, 735.13, 739.30, 741.34,35, 753.29, 754.3, 755.23,41, 758.2, 759.6, 763.23,24,7, 764.6, 765.24, 766.17, 769.1,11 (c. 524),4 (c. 525), 770.24, 771.12, 773.3, 775.10,13,24, 776.22, 783.22, 786.1,2, 787.13, 788.33,38, 789.16, 790.7, 791.38,43, 792.27, 805.7, 808.80,83,87, 810.139,145, 811.167,170, 812.192, 814.248,253, 819.43,48, 825.4, 828.39, 830.13,14,21, 831.24, 833.19, 837.6,9, 839.5, 844.1, 845.5,15, 846.16, 847.1, 852.20, 853.50,57, 858.1,3, 861.4, 867.4, 877.55,56, 882.2,7, 883.2,13, 884.7,10, 887.11, 899.14,34. A veces se emplea la forma sin contraer a el rrey. Esta expresión al rey pervive en port. y se documenta desde el s. XIII: Johan Soarez de Pavia (V 937, B 1330) "e feze-a J. S. de P. al Rey don Sancho de Nauarra" (línea 5); Gil Perez Conde (B 394) "per que seruistes al rey hy" (14); Graal "muitas vezes quisera mandar dizer alrei Artur que lha enviasse" (148c,445; muy usado, véase Gloss. Graal s.v.); a. 1301 "que o de e que o entregue al Rey" (Portel p. LXXX); CSM 97.75 "falir / foran al Rey", 295.58 "e al Rei en outro dia llo contaron". En Machado hay un ejemplo de 1258. En el ms. acompaña a otros sustantivos por castellanismo: al jnfante 441.6, 899.15,16,35,36, al arrayaz 883.8, al porto 743.25, al castello 439.10, al outro 433.5, al ofiçio 453.4, al esleyto 455.18, al mouro 743.14, al rreyno 725.6, al conde 206.9, 295.27. En textos medievales pueden encontrarse casos aislados de este uso: Afonso X (V 79, B 496) "quem de guerra leuou caualeyros / e a ssa terra foy guardar dineyros / non uen al mayo" (v. 3, etc.); Roi Fernandiz de Santiago (488, 903) "logo mj ueen ondas / al cor pola uelyda... / al cor pola fremosa... / al cor pola ben feyta" (vv. 4,10,16); Estevan Coelho (322,721) "eu al rio me uou banhar" (3); Pero Meogo (791, 1186) "hira morrer al mar" (10); CSM 78.77 "e per un gran recoste / se tornou al conde", 363.6,17 "e trobava / al con Symon... / e adusseo al cond' e foi deitado / en prijões". En todos estos casos ha desaparecido. Se conoce, en cambio, en locuciones portuguesas como alcor, alfim, almenos, alpelo, alpardo, alvez (en algunos casos contr. de a + la, lo. Véase Nunes Gram. Hist.6 p. 253 y n. 4-8). Véanse otros ejs. en Elucidário (ed. Fiúza) p. 286ab; Machado (Gloss. CBN, 104a; Notas RP V, 354); Magne (DMC s.v., Demanda Graal s.v., Gloss. Graal 70-71). No se conoce en gall. la expresión al-rei, aunque a veces se encuentre empleada en textos literarios contemporáneos por influencia port. Sí se conoce alpelo en frases como "víñache alpelo" 'te venía estupendamente ' , que ninguno de los diccionarios gallegos registra (la he oído repetidas veces en Amaía, alrededores de Santiago).

R. Lorenzo (1968): Sobre cronologia do vocabulário galego-português. Vigo: Galaxia.
{al}
.- AL (129a: 1286): CSM 5 "soube santa Maria mays d' al ben querer" (17), 16.28, 25.113, etc.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
al
contr. (contr. do art. {det.} m. cast. el com a prep. a): 51.9 al Con de Peiteus ; 78.77 al Conde; 97.75, 136.33, al Rei; 142.60, 172.28 fezeron romarias / al Poi .
al
indef. pron. indef.: subst.= outra coisa: 16.28 de o mais d'al cobiiçar; 17.30 E ontr'o al que soub'adevỹar; 25.113 Pois esto disse, non fez al, mais correu alá; 35.22 hũa arca feita d'ouro, ca non d'al; 35.23 mai-lo al foi tod'arder; 46.65 de viva carne e d'al non; 51.15 Este castel aquel conde por al fillar non queria / senon por la gran requeza que eno logar avia; 51.58 E ar aprix al; 182.20 E o al que achava; 189.23 e pos en ssa voontade de non fazer al senon / yr log'a Santa Maria ; 199.23 non catava al senon quando a trociu; 317.60 E d'al ll'avẽo aynda muy peor || sen al : 28.61 presos foran sen al, / se a Virgen... non fosse; 49.40 porend'orações / fezeron todos y sen al; 68.16 e Santa Maria sen al / rogava; 76.33, 81.9, 94.84 || em grupos fraseológicos com aver e jazer: 27.31 Serren e eigreja, u non aja al; 58.58 se non, aqui / te tornarei, u non averá al; 107.34 u al non averá; 124.20 que o matassen logo, u non ouvess'al; 185.27 mais se me tu desto mentes'log'y al non averá, / che mandarei a cabeça d'antr'os teus ombros toller; 97.65 faze-lo quer', u al non jaz 'sem falta nenhuma ', 'sem qualquer dúvida ' || subst. = outra pessoa: 42.10 amỹude cambiava seus amores dun en al; 132.102 dizias / que mi mais que al amavas || adj. {adx.} = mais, diverso: al ren , al nada ; 120.19 nunca desejarán al ren; 144.14 esta Sennor... sabia mui mais d'al ren ben querer; 186.11 marido que amava mais d'al ren; 346.23 e sol carne nen pescado / non comia, nen al nada. {Cf. ren}.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
al
= outra coisa: {Afonso X} e sobr' esto vos digo eu ora al 8.5; 14.17; 19.15; 31.17. || O restante, todo o mais: {Afonso X} Faça-xo quen faz o al 31.24. || Per al = por coisa nenhuma, de modo nenhum: {Lopo Liaz} apertade-lh' o atafal, / e non vos rengerá per al 260.10. || Nos grupos fraseológicos: {Lopo Liaz} ond' al non fezesse 266.6 = de que não fizesse outra coisa (à letra), sem falta nenhuma; {Caldeiron} non averá i al 431.9 = não pode deixar de ser, sem qualquer dúvida.
al
= ao. Forma arcaica estereotipada, que perdurou nalgumas locuções: {Afonso X} non ven al maio 26.3; non quer al Rei ben 79.8, 15; 115.10; 157.14. Na locução {Johan Fernandez d' Ardeleiro} al fodido 202.6, 13, 20, que interpretámos em nota como equivalente a ao. Pode porém tratar-se de um erro, em lugar da interjeição ai.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
de vn et do al
expr. en todo; of one thing and another: andarõ tãto falando en aquelo de vn et do al que acharõ ontre sy grãde amjstança, 105.6.
al
indef. pron. {indef.} otra cosa; anything, another thing: nẽhũ nõ come y al senõ aquesto, 118.10, 31.2, 198.28.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
aL
.- 'otra cosa, otro, otra persona'. Del latín vulgar ALĬD. a. 1258-61 "e non façades ende al" (39.24).
al
contr. .- contr. de la prep.a más el art. {det.} el. Acompaña siempre al sust. rey. a. 1258 "querelouse al Rey" (31.2), "onde sse querelou al Rey" (33.20), 36.23 "queyxara al Rey" (40.17), "for al Rey" (41.20).

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
al
indef. .- pron. indef. " otra cosa, otro". 7.4 "queriame por ende mal et nũca em al pensaua senõ en com̃o me poderia matar"; 31.3 "que asy vay todo hũu po lo al".

Nunes2
al
O al, LXVII, 13, o resto. (Cantigas d' amor).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
a
ao
aos
al
á
ás
aa
aas
prep. prep. "A". As variantes formais desta prep. teñen a súa orixe na concorrencia co artigo determinado (ao, aos, al, á, ás, aa, aas).
al
indef. pron. indef. "Outra cousa, outro, outra persoa".
____ al (8): "faço meu procurador, e para sostituýr ẽnos pleitos e nõ en al" 977, "nõ boslo quitar por máys nẽ por menos / nẽ al tãto que outro por ello me dé" 1052, 1180, 1218, 1860.
________ Do lat. alĭd, arcaico e vulgar en vez do clásico aliud, coa pronuncia vulgar ale, quizais por analoxía con tale e quale. É palabra coñecida desde o XIII, se ben se testemuña en textos gal. desde o X. Tanto en port. coma en cast. se usou ata o XVI, e tampouco non pervive en gal. mod. (Lorenzo Crónica s.v.). Outros exemplos do XIII, desde 1273, en Martínez Montederramo (s.v.).
al
contr. contr. da prep. a e o art. {det.} el.
____ al (1): "pónase / al sol dous djas" 2545.
________ É usual encontrar esta contracción na Idade Media na expresión al rey, tanto en textos gal. coma port., pero neste caso trátase claramente dun castelanismo, do que se encontran outros testemuños illados desde o séc. XIII (Lorenzo Crónica s.v.). Outros exemplos do XIII, desde 1259 en Montederramo (Martínez Montederramo s.v.).




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL