Blog

Sempre á caza de nomes, Gonzalo Navaza envíanos un documento en que lemos que no ano 1569 atracou en Vigo Juan de Aquines, ynglés, cosario [sic], que non é outro que John Hawkins, o famoso navegante, mercador e comerciante de escravos. Non sería estraño que no barco viaxase tamén Francis Drake, primo segundo de “Aquines”, pois sábese que dous anos antes o acompañara ás costas africanas nunha expedición para levar escravos ó outro lado do Atlántico.

Moito lle había gustar a Cunqueiro o nome romanceado do personaxe lembrado por Navaza, pois o mindoniense escribiu varias veces sobre o outro compoñente do famoso trío de corsarios isabelinos. Velaquí dous dos textos cunqueirianos en que nolo lembra:

Me he metido, entrando ahora mayo tan alegre, a viajar con el cronista Jean Froissart –el Frosardo de los Anales del aragonés Zurita–; salen graciosos y expresivos estos nombres corruptos, y el que más me gusta de los que chapurrearon los españoles del XV y XVI es el Guatarrás de la piratería, a la letra inglesa Walter Raleigh.

 

…aparecen diante das nosas costas os piratas ingleses. Son Walter Raleigh, que os nosos mariñeiros coñecerán polo Guatarrás, e sobre todo sir Francis Drake, que ataca Vigo e A Coruña…

(A.P.)

Non, Compostela non vén do latín CAMPUS STELLAE. É un diminutivo do participio do latín COMPONERE ‘compoñer, adornar’. Este topónimo e todos os nomes dos concellos da Coruña explícaos Gonzalo Navaza na obra Os nomes dos concellos da provincia da Coruña, recentemente publicada polo Seminario de Onomástica da Real Academia Galega, e pódese consultar na súa web.

Baiona é o nome que Afonso IX lle impuxo ó lugar chamado Erizana cando lle outorga foro o 7 de maio 1201 (Navaza, 2016). Así se recolle no documento foral, hoxe desaparecido, pero que transcibira parcialmente Prudencio Sandoval no século XVII e que posteriormente Ávila y la Cueva traduce ó castelán no XIX. O topónimo é un eco do nome da localidade e comuna de Baiona (en gascón e éuscaro, linguas históricas do lugar), en francés Bayonne.

Nos textos galegos medievais, en latín e galego, aparece escrito fundamentalmente coas grafías Baiona e Bayona, pois o grafo <y> era o máis frecuente nos textos romances galegos para representar a vogal [i] nos hiatos (juyz) e nos ditongos decrecentes (muyto) e crecentes (mayor) (Boullón/Monteagudo, 2009: 39 e ss.).

En galego moderno Baiona é a única forma recomendada: non existe o <y> no noso alfabeto. Manter e defender a grafía antiga Bayona levaría á pronuncia castelanizada do topónimo, porque na lingua veciña o valor do <y> é principalmente consonántico. (L.M.)

• Navaza Blanco, Gonzalo (2016), “A orixe literaria do nome da Coruña”, Revista Galega de Filoloxía 17, 119-164.

• Boullón Agrelo, Ana Isabel / Henrique Monteagudo Romero (2009), De verbo a verbo. Documentos en galego anteriores a 1260. Anexo 65 de Verba. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.

Alberte é un nome de orixe xermánica e procedencia posiblemente francesa, composto polos elementos góticos athal ‘nobreza’ e bairthts ’claro, brillante; célebre, famoso’.  Documéntase desde o século X, primeiro con variantes latinizadas (Aldiberto, Albertus, Aliuertus…) e despois xa coa forma galega, Alberte, que se mantívo con vitablidade ata o século XVIII; tamén chegou a nós como apelido patronímico.

A variante con –o , Alberto, só se documenta a partir do século XV, por influencia da maior parte dos nomes masculinos, que rematan con esta vogal. O seu triunfo posterior ha de deberse probablemente á presión da forma castelá. Por iso, na Guía dos nomes galegos, de próxima publicación na web da RAG, vaise propor como forma estándar unicamente Alberte. (A.B.)

[Alberte de Outeiro, veciño de San Tomé de Ames, 1574 (ACS)]

[Imaxe lateral: Comprobacións do Catastro de Ensenada en Baión (Vilanova de Arousa), 1764 (PARES)]

Codeseda é un lugar da parroquia do mesmo nome, no concello pontevedrés da Estrada. O topónimo é un abundancial co sufixo latino -ĒTA, hoxe –eda, da planta arbustiva chamada codeso, en latín vulgar *CUTĬSSU ou *CUTĬSU, unha leguminosa silvestre que supoñemos frecuente no lugar. Nun documento da catedral de Santiago do ano 1154 o fitotopónimo aparece coa forma latinizada Coteseta.

Para saber máis deste e doutros topónimos do concello, pódese consultar o libro Toponimia da Estrada da autoría de Fernando Cabeza Quiles, publicado na colección Terra Nomeada pola Asociación Galega de Onomástica e a Real academia Galega. A descarga é gratuíta na páxina web da RAG.