M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
dereito dereyto	adx.	1.- adx. 'xusto, recto'. Como adxectivo atopei dúas acepcións e sempre en feminino.
____		a) dereita, 32.48 (1419) "et outrosí lle pagedes tódalas déuedas de dineiros et outras cousas que lle deuades (...) et ante notario et testemoyas, ou dentro ẽno dito térmjño vijnde ante mỉ dizer rrazõ dereita por que o nõ deuades fazer".
____	____	b) mão dereita, man dereita, 'a que se pon enriba do Evanxeo nos xuramentos como testemuño de que é verdade o que se di'. Dereita, 32.96 (1419) "o térmjño en ela contyúdo que diso que estauã prestes de a conprir, et que ẽna conprindo jurou logo aos Santos Avangeus, que con súa mãao dereita corporalmente tangeu, et en presença de mỉ, o dito notario, et testemoyas que el ben et verdadeiramente conprise a dita carta et disese et declarase os herdamentos, casas, casares (...) que o dito Juã Nunes avịa na dita fregresía"; 39.18 (1439) "que era et estaua prestes de a cũprir et partir as ditas herdades et dizer a verdade que soubese çerqua delo per juramento que sobre elo fezo a Deus et a Santa María ẽno sinal de cruz, en que el corporalmente poso a súa mãao dereita"; 42.42 (1445) "que eu nẽ meus erdeiros nõ venamos contra ela (...) en juíso nẽ fóra del per juramento que sobr' ello faço en hũu sygnal de crus en lugar dos Santos Auãgeos, que cõ mjña mãao dereita corporalmente tango en presença deste notario"; 55.55 (1476). Dereyta, 34.45 (1422). Dereitas, 32.67 (1419) "que con súas mãaos dereitas corporalmente tangeron". Cfr. s.v. auãgeos.
____	Subst.	2.- Subst. a).- 'ordenamento xurídico, lei'. Dereito, 10.39 (1390) "aforamos segundo dito he cõ todas súas perteesças et dereituras que lle perteesçẽ et perteesçer deuẽ de dereito"; 10.104 "rrenũçiamos tódaslas leys et foros (...) et a ley et dereito que diz que igleia nẽ moesteiro nõ deue seer enganado"; 12.17 (1394) "rrenunçio a toda eixepçón (...) et outrosí a ley et dereito en que diz que a paga deue de seer feita en presença de notario"; 18.16, 26 (1397); 26.18 (1412); 33.19 (1421); 40.17 (1440); 40.24; 41.21 (1443); 43.25 (1447); 51.114 (1463); 55.9, 24, 70, 73 (1476); 64.8, 17, 52, 57 (1493). Dereyto, 34.8 (1422) "outorgo en pura et justa doaçón para senpre, así como doaçón mellor deue seer et de dereyto máys valer ontre viuos"; 34.19 "et todo jur, senorío, posisón, propiedade, voz et abçón et dereyto que eu ey et a auer deuo de dereyto"; 38.61 (1435); 63.41 (1487); 66.24 (1497); 69.66 (1503). Dereitos, 10.104 (1390) "rrenũçiamos tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos"; 10.107 (1390) "tódaslas outras leys et foros et dereitos, así canónjcos como çeuiịs"; 25.38 (1409) "rrenũçio tódaslas leys et dereitos que en cõtrario desto sejan"; 25.41; 25.45; 31.56 (1417); 36.31 (1425); 40.29 (1440); 41.29 (1443); 42.19 (1445); 43.31 (1447); 51.108 (1463); 55.64 (1476); 64.54 (1493); 67.46 (1499). Dereytos, 34.35 (1422) "et a tódaslas leys et dereytos canónjquos et çeuijs et monjçipaes"; 38.63 (1435); 69.64 (1503) "et quaesquer leys, foros et dereytos que en cõtrarjo desto que dito he".
____		b) 'facultade que se ten sobre unha cousa'. Dereito, 13.37 (1395) "et todo jur et señorío et posisón et propiadade et voz et abçón et castón et dereito que eu ey et me perteesçe"; 15.33 (1395) "rrenũçio a toda exepçõ (...) et todo jur et señorío et posisõ et propiadade (...) et dereito que eu et a dita mjña moller avemos et nos perteesçe en qualquer maneira ẽnas ditas herdades, casas..."; 18.25 (1397) "et todo jur (...) propiadade, uós et dereito que eu ey et auer deuo de dereito nos ditos dous quintos de herdade"; 20.45 (1403); 21.45 (1403); 24.37 (1407); 24.121; 29.40 (1415); 41.36 (1443); 42.21 (1445); 53.55 (1469); 55.36 (1476); 59.34 (1482); 62.24 (1487); 64.29 (1493); 67.51 (1499). Dereyto, 8.34 (1381); 48.11 (1455); 58.43 (1480); 61.31 (1487); 63.45 (1487); 69.47 (1503).
____	____	c) 'facultade de facer ou esixir aquelo que a lei establece en noso favor'. Dereito, 10.99 (1390) "et nõ uoslo deuemos toller nẽ tjrar por máys nẽ por menos nẽ por al tanto que outro nos por ello dé nẽ por outra rrazõ algũa et faséruoslo de pas, liure et desenbargado a dereito de que(e)nquer que uoslo demãdar ou enbargar"; 35.22 (1422) "Et o dito alcallde diso que, en quanto podía et deuịa faser con dereito (...) poýna et poso ao dito Pero Vaasques en posisón da medade do dito forno"; 36.37 (1425) "et voslas fazer saas et de paz, liures et desenbargadas a dereito a todo tenpo de quenque(e)r que voslas demandar ou enbargar"; 40.44 (1440); 41.58 (1443); 50.61 (1462); 51.61 (1463); 55.45 (1476); 56.49 (1477); 59.48 (1482); 62.38 (1487); 64.37 (1493); 67.69 (1499). Dereyto, 49.26 (1459) "para que façades delo toda vosa voõtade (...) como de vosa cousa propia libremẽte, sen meu enbargo (...) o qual vos deuo et prometo faser saão et de paz todo tẽpo a dereyto de quenqueer que voslo ocupar, demandar ou ẽbargar"; 58.55 (1480); 61.46 (1487); 65.42 (1494); 66.57 (1497); 69.59 (1503).
____	____	d) 'conxunto de beneficios producidos por unha propiedade, así como as prestacións, exencións, etc. adscritas a ela'. Dereytos, 38.24 (1435) "o qual casal (...) vos aforamos.(...) cõ todo seu teratorio et paredes et cõ todos seus pousos (...) et ágoas vertes et emtradas e saýdas et cõ todas súas pertenças et dereytos (...) ao dito casal perteçentes". Cfr. Dereituras {dereitura}.
____	____	e) para garda do seu dereito, 'en defensa dos seus dereitos, para mantemento dos seus dereitos'. Dereito, 23.43 (1406) "Et de como esto pasou, o dito Garçía Vaasques pedeu a mỉ, notario, que le dese testemoyo et testemoyos, quantos le conprisẽ, para garda do seu dereito"; 47.50 (1450) "diso que así rreçebía a dita rrestetuyçõ et posisón (...) et diso que así a leixaua de súa mãao et jur et posisón, en nome do dito seu marido, et que de como así pasaua que pedía a mỉ, o dito notario, que así llo dese sinado para garda do dereito do dito seu marido et seu, en seu nome". Dereyto, 14.31 (1395) "pydýo a mỉ, notario, que llo dese cõ meu nome et synal para guarda do seu dereyto". {Cfr. s.v. garda}
____	____	f) pedir dereito 'pedir que se imparta ou se faga xustiza'. Dereito, 24.57 (1407) "Et eu, alcalle sobredito, veẽdo que me pedía dereito, mãdey (...) que apregoase a dita medade da dita casa".
____	____	g) conprir de dereito 'face-lo que piden as leis; dar satisfacción ó querelante; someterse ó xuízo do tribunal'. Dereito, 24.29 (1407) "et pedíome mỉa carta exsecutoria contra Martín Pequeno (...) por rrasõ que fora enprasado perante mỉ (...) et que o dito Martín Pequeno fora rrebelde et nõ quisera vijnr a conplir de dereito a nỉhũu dos ditos enprasos"; 24.36 "et en súa absençia et rrebeldía dey carta exsecutoria (...) para que fesese exsecuçõ em bẽes do dito Martín Pequeno, para que fose penorado ata que veese purgar súas contomasjas et conprir de dereito ao dito Garçía Vaasques"; 24.50 "para que veese ante mỉ o dito Martín Pequeno a purgar súas contomasjas et rrebeldías et conprir de dereito ao dito Garçía Vaasques ou mostrar paga ou quita ou algũa bõa rrasõ se a por si auịa".
____	____	h) de feito como de dereito, de feito et de dereito 'aquelo que ademais de existir realmente procede lexitimamente'. Dereito, 51.30 (1463) "que lle aa dita meetade das ditas casas perteesçe (...) así de dentro como de fóra et de ancho et de longo et de alto et de baixo, así de feito como de dereito"; 52.80 (1469) "que lle pertẽençen et pertẽesscer deuẽ, así de feito como de dereito"; 67.25 (1499). Dereyto, 58.37 (1480) "sóbrelo qual rrenũçio a toda ley et eyxeiçõ de feyto et de dereyto"; 61.26 (1487) "et rrenũçio a toda excepçõ de feyto et de dereyto".
____	____	i) dereitos escriptos et nõ escriptos, os primeiros son 'leis escritas e promulgadas, a diferencia das establecidas pola tradición e os costumes'. Os non escritos é 'o dereito consuetudinario, o non escrito, o formado polo costume'. Dereitos escriptos et nõ escriptos, 10.104 (1390) "Et a esto rrenũçiamos tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos et a ley et dereito que diz..."; 34.36 (1422) "rrenũçio (...) a tódaslas leys et dereytos canónjquos et çeuijs (...) foros et vsos et custumes escriptos et nõ escriptos"; 40.29 (1440) "outras leis et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos"; 41.30 (1443) "rrenũçio (...) a tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos que en contrario desto sejan"; 43.31 (1447); 51.109 (1463); 67.46 (1499).
____	____	en dereito, loc. 'contra, en dirección de'. Dereito, 28.35 (1412) "o casal en que tijña a corte en dereito o outro casal de Santiago"; 37.25 (1434); 39.45 (1439) "do outro cabo topa ẽna parede da vjña de Mãalde en dereito o castineiro verdelloso"; 40.12 (1440) "et sal con portas en dereito outras casas do dito Garçía Martís"; 41.16 (1443) "ao longo da dita rrúa en dereito á torre de Afonso de Lema"; 51.20 (1463). Dereyto, 5.15 (1345) "sal cõ porta en dereyto a pena da casa en que agora mora..."; 28.33, 79 (1412).

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
dereito {dereyto}	m.	s. m. Dereito, facultade ou poder, legal ou moral, de facer, posuír ou esixir todo aquilo que a lei ou autoridade establece no noso favor ou que o dono dunha cousa nos permite dela: "Et desto en conmo pasou, os ditos Gil Peres et Garçia Rodrigues pediron a min, o dito notario publico, estormento para guarda do seu dereito" (102...8952). Outras formas: dereitos (2914). // 2. Dereito, conxunto de principios, preceptos e regras a que están sometidas as relacións humanas en toda sociedade civil: "estableçeron por procurador do dito conçello e dos moradores enna dita çidade e visinnos dela, con todas las clausulas e solenidade do dereito, a Ruy Freyre" (8678). // 3. De dereito, conforme a dereito, segundo o preceptuado pola lei: "et tomar et segir alçada vista, agraveo et suplicaçon para aly donde de dereito deveren" (172, 179, 343, 946, 964, 970, 2396, 2420, 3040, 5020, 7901, 7910, 8705, 8736). Outras formas: de dereyto (155). // 4. Co mesmo significado rexistramos segundo dereito: "aquelas cousas que segundo dereito requireren aver espeçial mandado" (973). // 5. Co significado oposto, contra dereito: "e que non consintystes que ninhuu tomase contra dereito nen britase os ditos cannos et agoa que viina por eles" (4931). // 6. Lei, prerrogativa ou privilexio: "e renunçio (...) a todas las outras leys et eixenços e dereito que en contrario desto que dito he poderia diser e alegar" (6087, 7187, 7301, 8162, 8290). Outras formas: dereitos (770, 1077), dereytos (1868). // 7. Conxunto de estudios que versan sobre as leis e preceptos que regulan as relacións sociais; (?) dereito canónico (cfr. DECRETO): " Martin das Figueiras, bachiller en dereito" (5498). // 8. adx. Dereito, recto, xusto, lexítimo: "et aquela persona que achasen que o non pesava por los pessos dereitos da dita çidade segundo que estava hordenado" (1680) // 9. adv. m. Dereita, recta ou xustamente: "et fasendoo asi os ditos alcalles que farian ben et dereito" (2732, 6516).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
dereyto	adx.	adj. {adx.} derecho; right, right side: oie este dia matara moytos delles con a sua mão dereyta, I 197.7, I 329.18.
dereyto	m.	m. derecho, razón; right: deytaremos sobre elles toda a culpa. et fica o dereyto con nosco, I 172.29, I 173.1, I 122.26, I 253.15.
dereyto	m.	m. razón; justice, right thing: moy gran dereyto he de fazer eu uossa voõtade, I 123.4.
dereyto	m.	m. prerrogativa, privilegio; prerogative, right: fazerme as rrica sopoltura et todo meu dereyto et meu seruiço, I 181.3.
dereyto	m.	m. privilegio, derecho; right, privilege: nõ quisestes que defendesen seu padre et a mỉ et a sua terra et seus dereytos, II 97.9.
dereyto dreito	m.	[m.] justicia, equidad; justice, equity, right: tomemos vengança et dreito dos troyãos, I 94.32, I 112.22 (dereyto).
dereyto	adx.	adj. {adx.} recto, en línea recta; directly, in a straight line: se o troylos ferira de dereyto... logo fora morto. mays a ferida lle deu escontra fora, II 68.13.
dereyto dreito	adv.	adv. en línea recta, en seguida; directly: foyme dereyto a el Rey castor et a el Rey polus, I 119.28, I 93.17 (dreito).
dereyto	adx.	adj. {adx.} enhiesto; erect, upright: seyron todos as lanças dereytas, I 201.11. M-P alçados arriba.
dereyto	adx.	adj. {adx.} recto; straight, erect: ela auja o colo longo et dereyto, I 161.5, I 151.8.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
a dereyto		'directamente, sin torcer a ninguna parte ' , de dereyto: 851.9 (c. 586) "uaamos per nosso camjno - ", 852.28,34 "et enderençou per seu camjno dereyto... ya per seu camjno a dereyto". Ya en el XIII: a. 1282 "conuen a saber pela pedra de Jouie et por u deçe adereyto por u core a agoa da ffonte de Jouie et com̃o vay adereyto ao Porto de Jouie" (Salazar 82.26-27), "et cõmo vay adereyto ao marco que esta cabo do casal que ffoy de Ruy Calaza. et cõmo ssal adereyto ao Porto do Aguillõ" (id. 83.2-4), "et cõmo sal a çima adereyto ao outro marco" (id. 83.7); Miragres "et asi se foy adereito aa vila" (p. 93). En el Graal con el sentido 'hábil, ligero ' : "ca me nom semelha que cavaleiro poderia seer adereito, que se nom trabalhasse de a veer" (78b, 209), 'oportunamente ' : "nunca el acalçava cavaleiro adereito que o nom metesse em terra" (7a,22). Véase DEREYTO y Magne Gloss. Graal 39-40. En gall. se le ocurrió registrar la palabra a E. Rodríguez y, naturalmente, está en el diccionario de Franco Grande.
dereyto dereyta dereita dereito dereita direito dreito	adj.	adj. 'derecho, justo, recto ' , del lat. vulg. DĒRĒCTUS, clás. DĪRĒCTUS (REW 2648). Formas: dereyto 148.41 "se consello - quer dar a ssenor", 640.5 (c. 437) "o golpe nõ foy - et nõno prendeu per carne", 661.17 "estaua o corpo tã - que se non reuoluia", 852.28 "et enderençou per seu camjno - " (en otros casos "a dereyto" ), en dereyto de 'frente a ' : 740.13,14 "albergarõ essa noyte - Calatraua", 745.27 "mandoa ficar a tenda - da del rrey". Adverbialmente en 392.32 "et jurẽ todos... que nos julguẽ - en este lugar", 630.16 "por que julgastes - com̃o rrey dereytureyro"; dereyta 372.13 "parouxillj - ", 464.12 "fez logo papa per - esleeçõ", 620.22 "nõ acharõ razõ - con que se podessem defender", 623.39 "den sentẽça a que for - ", 661.22 "com̃o tĩjna a espada tã - ", 667.6 "a mão - do altar", 668.19 "ena mão - ", 669.22 "aa maão - " (id. 673.61), 672.25,32 "a mão -", 808.73 "a cal mayor que uay - ", 809.118 "leixou C. a mão - ", 821.12-13 "coitar por yr - et igualmente pelas razões", 897.42 "peseuerar pela - carreyra", dereita 569.13 "a mao - ". Es la forma normal gall. desde el XIII (en port. se conoce dereito, dereita hasta el XVI, por lo menos): a. 1261 "como uay en dereyto ao Ryo" (Salazar 34.22); Miragres "et mãdou poer a sua mesa en dereito da de Tito" (41); Cr. Troyana "foyme dereyto a el rey C." (I, 119.28), "a sua mão dereyta" (I, 197.7), "que he bon consello et dereito" (I, 95.19); Gal. Estoria "do lynagem de dereito de Adam por lỹna dereyta de Caym" (14.21-22); D. Eduarte Ensinança "de tal andar dereito" (24 cap.); Soliloquio "as cousas dereitas e nõ as seestras" (26.24), "que julgas dereyto a igualdade" (60.5); Imitação Cristo "somete ao arbitrio e juizo da dereita rrazom" (p. 15.30); F. Lopes Cr. D. Pedro "se a rregra ha de seer dereita... nemhũa cousa dereita" (p. 89.59,60); a. 1434 "ena mao dereyta" (Ferro2 p. 26), etc. En port. desde el XIV se conoce la forma mod. direito: Graal "quem me agora chamar per meu direito nome" (194b, 672); Soliloquio "per a carreira direita... tornarei a ty que es caminho direito" (12.23,28). Véanse ambas formas en Morais. En gall. existe dialectalmente direito y popularmente la forma dreito, conocida ya desde el s. XIV: Cr. Troyana "desy foysse dreito a el Rey" (I, 93.17); a. 1474 "suas maos dreitas" (CDGH 73). En cast. desde el Cid.
dereyto dereito dereito dreito	plur.	'derecho, justicia, razón ' , con la misma etimología que el anterior (véase REW 2648 y Corominas DCELC II, 126-127). Formas: dereyto 107.64 "sse y tomardes algũu ero seera cõ muy grã - ", 160.10 "en que podesse acalçar - et vingança", 255.24 "cõ grã - merecemos nos esto", 317.31, 390.45, 424.16 "tomaria delle - ", 456.28, 606.50, 628.29, 630.11,12,22 "por saluar seu - lidẽ... et saluẽ seu - se poderẽ... que tomarey ende - ", 640.4 "para conprir seu - " (id. 641.6,15, 683.39, 728.58), 679.16, 714.32,34, 723.17, 771.7 "catando - ", 815.21 "que o - de sancta jgleia manda", fazer dereyto 44.31, 149.64, 177.57, 382.17, 698.9, 708.29, 823.38, 824.54,59,64, dizer dereyto 130.116, 641.7, auer dereyto de 129.104, 180.19, 190.15-16, 637.47, 698.14; 203.6-7 "nẽgũu que tamano - ouuesse y com̃o el", 621.36 "que elle auja - porlo enmendar a elles", 637.9 "que nõ aiades cõ elles senõ - ", dar dereyto 183.15,17, 190.27, 193.29, 623.22,24, seer dereyto 97.19-20, 147.15, 148.32, 183.24, 289.8, 369.16 "he muy grande - que se conpla a tua voentade", 377.43, 393.10, 403.12, 414.24-25, 459.19, 623.37, 629.55,5, 686.34, con dereyto / cõ dereyto 283.50, 442.27, 624.34, 724.19,13, en dereyto 4.35, 67.17, 154.25, a dereyto 683.31 "terra... que lla nõ podia teer - ", 686.29, contra dereyto 355.22, 464.51,19, 654.27, de dereyto 348.12 "que nõ podia - fazer esta partiçõ", 356.10, 461.7, 484.17, 708.27, 709.7, 339.10 "nẽ demanda - ", 603.33 "aia conplimento - ", per dereyto 28.22, 329.19, por dereyto 153.16, 397.8, 554.29, 620.27, 621.38, 625.35, sem dereyto / sen dereyto 213.17, 464.1, 765.21. Otras formas: dereito 635.13 "sabia que demãdaua - ", 607.65 "o que e - ", 607.62 "seer uingadas a - ", guardar dereito 618.31, 632.12, 633.17, auer dereito 609.40,47, con dereito / cõ dereito 602.18, 617.19, dar dereito 442.33, 609.9, sen dereito 548.9, 600.18 "faremos en elo - ", 602.20 "que o Cide aia conprimento de - ", 618.43 "que julgassem o que achassem por - ". Para el plur. tenemos dereytos 221.18 "os - que auyã d' auer", 450.13 "as rendas todas et - et peytos", 512.14 "conas rendas et conos - dende", 513.3-4 "os que llj recadauã as rendas eno almoyxarifadigo et enos outros - ", 518.15-16 "quẽ rrecadase os - da vila", 707.26, 883.17, dereitos 270.14, 547.27. La forma gall. normal desde el XII es dereito: a. 1152 "qui rancura meter ad alcalde et non lo xegar a dereito cadat in periurio" (PMH Leges 380); a. 1209 "sin dereyto. Qualquier ome que prindar sin dereyto torna la prinda doblada" (id. 901); a. 1257 "si ar sabe que sõ suas uena amparar a dereyto por ante mỉ" (Salazar 23.16); CSM 34.1 "como S. M. fillou dereito do judeu"; a. 1284 "con sas entradas e con sas saidas e con seus dereitos" (Portel 114); Johan Airas (610, 1020) "e diz que e gram dereyto" (14), etc.; Miragres "os de que auia saña cõ dereito" (99); Gal. Estoria "et que a torto nẽ a dereyto outro señor senõ elles nõ ouvesse y" (34.21); Cr. Troyana "et a sua terra et seus dereytos" (II, 97.9); a. 1348 "uos damos o nosso dereyto que nos auemos ẽno carreyro de P. S." (Salazar 112.13), etc. La forma port. mod. desde el XIV: a. 1332 "aquello que ffosse direyto" (Salazar 111.22); Cr. 1344 "per direito da Santa Igreja" (III, 316). En gall. existe la variante pop. dreito, que se conoce desde el s. XIV: Cr. Troyana "tomemos vengança et dreito dos troyãos" (I, 94.32). Véase E. Rodríguez s.v. dereito, Morais s.v. direito y Mettmann Gloss. CSM 95-96. En cast. desde 1129.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
dereyto	adx.	adj. {adx.} derecho; right side: oje este dia matara moytos d' eles cõ sua maão dereyta, 127.23, 138.45.
dereyto	m.	m. derecho; right, justice, law, equity: agora sera dereyto et rrazõ que aja des oy mays entre vos paz et amor, 362.14, 69.42, 346.40.
dereyto	adx.	adj. {adx.} recto; just, right, equal, correct: mays que quando tu demãdas o teu lynpo et dereyto color, 29.18, 50.33, 88.11.
dereyto	adv.	adv. con prudencia y justicia; wisely and justly: se tu dereyto quiseres julgar sen outras rrazões teer, 52.35.
a dereyto		expr. igualmente, justamente; equally, fairly: empero nõ as partyo a dereyto, 292.6.
dereyto	m.	m. justicia, equidad; justice, equity, right: lles dizia que nõ era dereyto nẽ rrazõ, 283.34.
a torto nẽ a dereyto		expr. justa o injustamente; justly or unjustly: nõ ha ẽno mũdo rrazon por que nẽgũ õme a torto nẽ a dereyto deua matar sua madre, 348.35, 368.38.
dereyto	m.	m. prerrogativa; prerogative, due, right: fazer me as rriqua sepultura et todo meu dereyto et meu seruyço, 115.13, 350.18.
dereyto	adx.	adj. {adx.} directo; direct, straight: aviã tã bõo tẽpo et o vento tã bõo et dereyto que mellor nõ podiã, 341.29, 57.34, 106.34.
en dereyto		expr. directamente, en línea recta; directly, in a straight line: da outra parte en dereyto estaua hũ rrapazillo posto por encãtamento, 196.33.
dereyto	adx.	adj. {adx.} recto, perpendicular; straight, perpendicular: ella nõ tragia as espaldas curuas mays moy dereytas, 100.36, 100.34, 340.12.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
dereyto directo	adx.	.- adj. {adx.} 'derecho, justo, recto'. Del latín vulgar DĒRĒCTUM (clásico DĪRĒCTUS); a. 1228 "per midida dereyta" (16.13); a. 1258-61 "en omees boos et dereytos" (33.22); a. 1228 "per directa inquisicion" (18.9).
dereyto derecto derettos directo diretto	subst.	.- subst. 'derecho, justicia, razón'. Del latín vulgar DĒRĒCTUM; a. 1257 "se as quiria amparar a dereyto" (23.22), 23.16; a. 1258-61, 42.2,16, 43.9; a. 1253-54, 13.25; a. 1258-61 "saluos os dereytos de una parte et da autra" (42.8); a. 1253-54 "o que uos julgaldes de derecto" (14.13); a. 1228 "los seus iujzos e derettos" (20.25); a. 1234-36 "in seu directo" (3.29); a. 1253-54 "et julgadelos foro et directo" (14.12); a. 1228 "pignoren ele que faça diretto" (16.29).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
dereyto	adx.	adx. 1. "Dereito, recto, xusto".
____		dereyta (2): "porla / medida dereyta de Padrõ que se agora vsa" 1214, 2332, dereytas (1): "de aquí parta cõ as custas dereytas" 1669.
____	m.	m. 2. "Dereito, conxunto de leis que regulan as relacións entre os membros dunha sociedade ou dun país".
____		dereyto (7): "so as penas / que o dereyto en este caso põ" 603, "das outras penas en [e]ste caso estableçidas en dereyto" 788, "jncurrido ẽnas mayores penas çeujles e cremjnales / estableçidas en dereyto en tal caso" 1108, "que nos cõpelẽ e apremjẽ por todo rrigor de dereyto a lo cõprir" 1201, 1401, 2134, 2616.
____	____	3. "Lei, decreto".
____	____	dereytos (3): "ou façades contra mỉ algúas das cousas que / poẽ os dereytos por que posa ser rreuocado" 1298, 2063, 2073.
____	____	4. "Dereito, aquilo que a un lle corresponde en xustiza".
____	____	dereyto (7): "el lo ẽntendía aver de menster para en todo tenpo para / en garda de seu dereyto" 1727, 1750, "se neçesario e conprideiro me he para en garda de meu dereyto apelar da dita carta e mãdamento" 1844, 1857, 1861, 2470, 2583.
____	____	5. É moi común o seu emprego en expresións estereotipadas como partitivo e sen artigo.
____	____	5.1. Con dereito, na acepción "facultade, recoñecida legal ou moralmente, de actuar dunha determinada maneira".
____	____	dereyto (3): "estauã prestes para les rresponder a dereyto ante o señor arçobispo, ou ante seus / juíses e oydores, ou ante o señor Sueyro Gomes, ou ante que(e)n cõ dereyto deuesẽ" 466, "para cõ el me presentar ante la altesa / de meu señor el rrey ou ante que(e)n cõ dereyto deua" 1862, 2977.
____	____	5.2. De dereito, a dereito, por dereito "conforme ó dereito".
____	____	de dereyto (33): "feserõ juramẽto sóbrela / sinal da crus, et çétera, en forma de dereyto" 408, "derõ por seu fiador aa mão a Diego Garçía, morador / ẽno dito porto, para conprir de dereyto a Johán Vjdal" 463, "le segurou que lle faría aquí cõprimẽto de dereyto" 630, 639, "de feyto e de dereyto" 705, 874, 877, "presẽtou para ante o señor deã ou seus vicarios o(o)u outro que de dereyto deua" 1123, 1125, 1213, 1273, "así de feyto como de dereyto" 1292, "de lle pagar / o dito foro se ela de dereyto lle era tiúda de o pagar" 1315, 1376, 1531, 1563, 1654, "puso seu / decreto e abtoridade, en quanto podja e deuja de dereyto" 1739, 1845, 2066, 2077, 2154, 2168, 2215, 2237, 2375, 2477, 2636, 2761, 2891, 2942, 2975, 2976.
____	____	a dereyto (5): "estauã prestes para les rresponder a dereyto ante o señor arçobispo" 465, "anparauã súas casas e bẽes cõ o dito / fiador a dereyto" 467, "saluo demãdá[n]dose a dereyto" 618, 786, 990.
____	____	por dereyto (6): "fasta ser vençidos e oýdos por dereyto" 468, "para que vejã os ditos debates e os librẽ e determjnẽ, segundo acharẽ por dereyto ou como quiserẽ e por bẽ touerẽ" 679, 833, "segundo achasẽ por dereyto ou como quisesẽ e por ben touerẽ" 2125, 2614, 2615.
____	____	Do lat. vulgar dērēctus, clásico dīrēctus "recto", "directo", part. de dirigere "dirixir", der. de regĕre "conducir, guiar". A forma gal. normal desde o séc. XII é dereito, testemuñada en 1152 en textos portugueses, e 1257 nos galegos; tamén nas CSM. Como adx., desde o XIII, en 1261. A forma mod. en port. é direito, que se coñece desde o XIV, que se atesta tamén nalgúns textos galegos, e hoxe é dialectal (Lorenzo Crónica s.v.).