logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra morrer como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.17 Rows
- Número de acepcións atopadas: 15.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (2), CANCIONEIRO DA AJUDA (2), CRÓNICA XERAL (1), CRÓNICA TROIANA (1), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), HISTORIA TROIANA (1), VOCABULARIO 1275 (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (1), Nunes2 (1), LIBRO DE NOTAS (3).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
morrer
v. intr. v. intr. CLXXXII, 1, etc., CCCCXIII, 10, CCCCXXI, 4, etc.; morrer por, CXLIV, 8 e 9, etc., CLXII, 6, etc., CCXXXIX, 19 e 20, desejar muito; IPres. P1 moiro, XVII, 3, etc., LXXIX, 3, etc., XCII, 3, etc., CCLXXXII, 3, etc., CCLXXXVIII, 3, etc., e CCCCXC, 3, etc.; P3 idem, morre, CCLXXXII, 2, etc.: P4 e P5 morremos, XXXII, 7, etc., CCLXXXVIII, 71, etc.; morredes, CCLXXXVIII, 1 ; SPres. P1 moira, CCLXXXII, 10, etc.; CCLXXXIII, 10, etc.; P4 moiramos, CCLXXXVIII, 6, etc.; P5 id. moirades, XXXII, 6, etc.; IImperf. P3 morria, CCLXXXVIII, 7, etc.; IFut. P3 morrerá, CCLXXXII, 20. Nos tempos compostos vem este verbo acompanhado do auxiliar ser: assim: é morto, VIII, 20, XXV, 21, CXLIV, 13, CCIII, 5, etc., era morto, CLVII, 15, CCLXXV, 6, serei morto ou será morto, XCIII, 16, CCCXX, 3; seria morto, CCXXIX, 6; seja morto, CXXVI, 8, for morto, CXLIII, 9, CCCXXVIII, 4, etc. (Cantigas d' amigo).
____ 1. Talvez se deva antes interpretar como futuro, esta forma, no verso citado, e a mais no 9 e 15 e morredes, no verso 1. A existência de um futuro morrei, morrás, morrá, morremos, etc., a par de morrerei, etc., é confirmada pelas citações do Dr. H. Lang, no seu Canc. Gall.-Cast., a pág. 256: cf. ainda Arcipreste de Hita, estrofes 131, 1458 e 1531 e condicional morria em 948.

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
ben-morrer
: boa morte 5601.
morrer
P1 IPres. (mŏrĕre por mŏri): 23, 123, 179, 235, 367, 383, 387, 451, 1132, 2007, 2407, etc., contranome de viver. P1 IPres. moiro de morio por morior, 895, 1301, 2006, 4700, 8607, 10096, 10101 e 10102 etc. CV 1035.1, P3 morre 21, 516, 6431, 9008; P1 SPres. moira 1657; P1 IPret. morri 1153, 9007, P3 morreu 891, 896, 8437; P1 IFut. morrerei 586, 3213, P3 morrerá 459; P3 IPlusc. morrera 2417; P1 SFut. morrer' 226; P3 morrer 515; P1 ICond. morreria 4691; Part. Pres. morrendo 2005; Part. pass. morto 894, 899. Moiro passou a ser mouro, e moira a moura, formas ainda usadas no tempo de Gil Vicente e Anrique Aires Vitória, e mesmo no de Luís de Camões, poetas que brincaram com a homonimia de morio(r) e mauro maura, sempre que se sentiam apaixonados por alguma mulher a que pudesse aplicar-se o Nigra sum, sed formosa da Sulamite. A duplicação do r, que principiara no infinitivo, comunicou-se portanto relativamente tarde à P1 dos presentes. Locuções: morrer de 5945, 6431, 8607 (d' amor); morrer por 2585 {Pero Garcia Burgales} (saber); 8402 ({Johan Soairez Somesso} por morrer); 10096, 10102 ({Johan Garcia de Guilhade} por veer alguen); 4700, 4701 ({Johan Lopez de Ulhoa} por fazer alg. c.); morrer ben {Pai Gomez Charinho} 5601; morrer mais 4691 {Johan Lopez de Ulhoa}; morrer peor {Pai Gomez Charinho} 5608; per morrer {Johan Garcia de Guilhade} 5224 (cfr. per).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
morrer
morer
moirer
morrer
imper. 'morir' , de un lat. vulg. MŎRĔRE (clás. MŎRI ). La propagación de la -rr- a toda la conj. debe partir del fut. morrei. Es la opinión de G. Viana Apostilas (II, 163), Nunes Gram. Hist. p. 328 n. 2, etc. No tiene sentido la derivación sobre un infinitivo morre de MŎRĔRE, que postula Cornu Gram. § 326 y que defiende Maler (Maler Morrer; Paiva Boleo Rec. Maler ), basándose en casos de Orto Esposo; Meier Morrer piensa que pudo existir ya en lat. vulg. un MŎRRĔRE, que explicaría las formas hispánicas y sardas con -rr-. Véase también Nascentes p. 534 y Malkiel Port. morrer. Formas: morrer 50.16, 90.18, 101.39, 108.99, 110.47, 112.21, 135.24, 139.25, 172.20, 194.60, 196.37, 201.52, 211.9, 229.11, 258.20, 288.12,13, 321.31, 347.26, 360.5,19, 385.7, 398.21, 425.19, 437.11, 531.12 " - de fame", 571.19, 657.8, 673.4, 676.23, 732.20, 736.16, 750.26, 804.115, 824.45,51, 833.24, 864.30, 892.49, morer 89.9, moyro 129.107, morre 133.13, 148.44,45, morrẽ 217.18, morrem 101.40, morẽlle 101.38, morria 528.54, morriã 33.18, 466.6 (c. 305), 509.14 (c. 342), 529.11,14,15-16, 531.10,22, 535.14-15, 545.21, 660.14, 727.20 "os hũus que sse - ", 885.12 (c. 628), morriam 528.41,42, morrera 63.25, 158.34, 203.5, 275.97, 790.28 "el meesmo - y", morreralle 166.16, morrerã 115-116, 213.14, 381.14, 743.10 "asi fora que enfermaram et - ", morreram 18.23, morreu 11.1 (c. 6), 16.4 (c. 10), 18.7, 21.37, 23.1,11 (c. 17), 24.1,10, 25.10, 30.29, 33-34, 45.60, 48.21,23,25,32, 50.10,20,28, 51.31, 55.30, 56.22,38, 57.59,64, 63.24,26, 64.15 (c. 41 y 42), 65.1,4,6,10 (c. 43), 67.1,4-5, 69.23-24, 71.12, 74.1, 75.11,15, 78.22, 80.12,14 (c. 55),1,14 (c. 56), 81.17,19,20, 83.16 (c. 58), 86.23,26, 87.9,103,85, 112.47, 117.20,22, 118.26,29,1, 121.10, 122.5,7, 123.1, 140.39, 154.32, 155.13,16, 157.22, 158.31, 159.2,9, 162.1,14, 163.18, 172.11 (c. 108), 174.63,64, 202.1,6, 203.20, 215.78, 216.13 (c. 127), 219.25, 223.30,35,36, 224.1,4,14,15,18-19,21, 229.23-24,2, 236.79, 248.44, 250.24, 263.3,19,24, 264.29, 265.3, 266.18, 268.5, 269.1 (c. 161), 270.5, 271.29, 279.50,53,61, 280.70,73,86, 285.2,9, 290.49, 293.24,32, 294.39, 297.36, 301.27, 303.20, 304.30,38, 319.2, 321.34, 322.61, 329.11, 331.33,37, 362.29, 364.11,15, 389.20, 401.30, 402.11 (c. 251), 403.17,9, 404.7, 432.36, 441.9, 445.12,14, 448.5 (c. 291),l, 464.11, 499.18, 648.12, 669.19,21, 671.41, 681.19, 684.12, 687.48,49, 688.61, 690,36, 691.19,20, 695.21,25, 700.34, 704.31, 733.15, 770.6, 778.25, 792.25, 804.117, 805.2,12, 817.4 "poys que... se - ", 820.12 (c. 551), 832.20, 833.22 (c. 564), 864.29, 878.18 (c. 616), 892.50, 899.25,31, 900.44, moreu 3.6, 4.38, 8.48, 10.5, 16.1 (c. 10), 405.21, morreo 230.16,25, 236.78, 248.43, 257.21, 295.29, 900.13, 901.37,50, 902.70,73, morrerõ 8.39, 13.36, 14.10,18, 15.28, 17.25, 18.21, 19.39,5 (c. 13), 21.36, 32.12, 40.27, 48.42, 69.2,1,22, 71.7, 87.17, 96.9, 99.9, 110.44, 111.66, 113.49-50,52, 114.79, 118.10, 161.16, 175.12,15, 191.1, 194.57,58,62, 198.73, 202.11, 211.12, 217.19,20 "que - depoys morte supitanya", 229.14, 234.32, 252.43, 256.41, 278.24, 288.5, 291.76, 293-294, 296.39, 297.35, 304.39, 321.44, 362.28, 381.7, 412.20, 422.20, 442.4 "que - de fome... que era muy grande a fraqueza en eles", 511.9 (2 v.), 556.11,13, 592.44,45,46,47, 662.25-26, 684.11, 725.19, 732.19, 736.9, 743.11, 753.22,35,36, 756.18, 758.19, 779.21, 781.5,15 (2 v.), 782.31, 783.18, 824.74, 833.22 (c. 564), 838.11, 851.16 (c. 586), 856.13, 857.29, 860.17,18,7 (c. 595), 864.30, 865.9 (c. 602), 866.18, 869.10 (c. 608), 870.39, 875.20, 876.37, 878.22, 879.31, morrerom 12.22, 34.11, 72.21, 527.30, morerõ 33.14, morrey 114.99, 379.45, morrerey 529.20, 609.14, morerás 315.39 " - morte onrada", morrerás 321.30, morreredes 133.36, 604.28, morreria 388.5, morreriã 339.7, 742.6 moyramos 136.18, 360.5 (imper. ), moyra ' yo' 114.99, 403.17, 824.29, moyras 214.67, moira 541.31, morra 338.10 (c. 239, ms. morase ), moyramos 98.41, 139.23, 194,70, 604.31, 750.33, 824.66, moyrades 382.13, 403.9, 404.7, 428.24, morresse ' yo' 114.88,103, 'él' 197.47, 231.23, 295.36, 515.20, 571.19, 712.26, 763.24 (c. 520), morressemos 481.21, morressẽ 189.60,63, 568.48, morrer 92.49 "quando eu - ", 178.71, 'él' 108.96, 291.58 "se uos esta - ", morrermos 823.36, morrerẽ 114.104, 734.25. Véase MORTO. Ejs. arcaicos pueden verse en Machado, DELP1 1539b-1540a; DELP2 1610; C. Michaëlis Gloss. CA p. 57; Mettmann Gloss. CSM 199-200; Nunes Amigo s.v., Amor s.v.; Magne Demanda Graal III s.v. Las formas analógicas comienzan a aparecer ya en el s. XII: a. 1152 (copia) "mais que matador en firidor foi de seo parente onde morreo... qui cum isto ferir et inde non morir pectet XXX m.º" (PMH Leges 380); a. 1188-1230 "si dominus suus se temiere que morra" (id. 758); CSM 5.38 "que o faria y morrer"; Miragres "os judeus queriã ante ali morrer" (p. 38); Cr. Troyana "deseiaua de morrer" (I, 106,16), etc. No se imponen definitivamente hasta el s. XVI. El pres. moiro, mouro, moura se emplea aún en la época clás. (véase, por ej., Gloss. Sá Mir. ). El fut. morrei se usaba aún en el XV: Frades Menores "eu morrei de maa morte" (I, 101). Es falsa la lectura moirer que hacen los Machado en el CBN. La grafía morer (que puede ser mera variante de morrer o la forma heredada) está en Dic. Alcob. 1742, 1818 (RPhil. VI, 88). En cast. desde el X (Glosas Sil. ).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
morrer
intr. intr. morir; to die: deseiaua de morrer mays non podia, I 106.16. I 99.2, I 118.30.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
morrer
morrer-se
intr v. i. {intr.}: 5.38, 6.13 hũa moller menguada, / a que morreu o marido; 11.33, 12.33, 13.1 || 251.102 leixou-sse morrer || morrer-se: apagar-se: 116 (M) Como as candeas do mercadeiro se morreron. Formas verbais: IPres. P1 moiro 64.57; P3 morre 75.75, 260.20; P6 morren 233.3, 384.48; SPres. P1 moira 124.26, 213.51, 237.106, 301.20, 327.33; P2 moiras 274.47; P3 moira 5.116, 22.30, 335.41; P4 moiramos 48.33; P5 moirades 75.66; IImperf. P3 morria 75.55, 188.29, 199.32, 331.20, 375.26; P6 morrian 184.14, 226.48, 251.12, 253.24; SImperf. P1 morresse 175.76, 209.19; P2 morresses 131.62; P3 morresse 13.1, 22.1, 77.21, 85.20, 86.1; P6 morressen 57.103, 226.47, 252.1; IPret. P1 morri 123.40; P2 morreste 135.125; P3 morreu 14.19, 17.16, 21.2, 35.114, 45.3; P6 morreron 18.29, 131.2, 168.2, 236.16, 353.104; IPlusc. P3 morrera 133.1 T, 142.7, 167.8, 334.1, 381.1; IFut. P1 morrerei 53.67, 200.37, 237.52; P2 morrerás 37.75; P5 morreredes 213.71, 233.15; SFut. P1 morrer 125.75, 170.27; P2 morreres 54.67, 75.118; P5 morrerdes 85.38, 295.55, 369.85; ICond. P1 morreria 43.10, 125.51; P3 morreria 274.52, 369.109; {Xer.} part. pres. morrendo 292.22, 425.8; Part. perf. morto 2.64, 72.39, 132.38; Inf. morrer 12.33, 16.13, 24.24, 27.8, 36.13.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
morrer
IPres. : {Afonso Sanchez} maravilho-m' en, / pois vos morreu, como [vós] non morredes 66.31. || Formas verbais: IPres. P1 moiro 275.1; 309.7; 390.1, 2, 6; P5 morredes 66.31; IPret. P3 morreu 66.31; IFut. P1 morrerei 155.1; P6 morreran 188.21; SPres. P1 moira 214.10; P2 moiras 116.12; P3 moira 201.18; 243.7, 23; 291.8.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
morrer
intr. intr. morir; to die: cayo ẽno mar, et morreu y, 16.35, 22.7, 27.2.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
morto
morrer
adx. .- adj. {adx.}, 'muerto, matado'. Del latín MŎRTŬUM; a. 1228 "e se uiuo ou morto escapar" (20.14). También funciona como part. del verbo morrer: a. 1228 "Et por aquel que for morto in baralla" (18.7), 20.2.

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
morrer
v. .- v. " morir". Inf.: MORRER, 8.9 "enpuxauame cõ hũa lança [...] hora a hũu cabo ora a outro para morrer mais agina"; 38.4 "et os judeus queriã ante ali morrer [...] ca obedeçer ao senorio de Vespasiano"; 38.9 "Et Josephus que era sabedor et nõ queria asi morrer"; 39.3 "-Eu nõ queria morrer et por tua grraça queria viuer"; 66.9 "et diso aos frayres, [...] o dia que auia de morrer"; 104.6; 116.8,10,12; 124.6; 139.14; 148.3; 189.11; 198.12; 223.12. Inf. Conj. {Inf. Conx.} MORRERẼ, 116.13 "et çarrarõnos todos en hũu lugar onde lle diziã a misa por nõ morrerẽ en aquela batalla". IPres. P3: MORE, 82.8 "Et se algũa ave pousa en el, more logo". MORRE, 124.9 "ca todo aquel que naçe morre". P6: MORRẼ, 111.3 "et aqueles que tu dizes que som mãdadeiros de Deus, seẽ longe de ti [...] et morrẽ de fame". IPret. P3: MORREU, 56.8 "Uerdadeiramente morreu morte desonrrada"; 86.7 "et desi morreu"; 124.12 "el naçeu et morreu et rresurgeu ao terçer dia"; 181.1 "et acaeçeu que lle morreu a moller y". P6: MORRERÕ, 108.12 "et asi com̃o aqueles porque fogiã morrerõ"; 114.1 "Et tãto era o sangue dos mouros que y morrerõ que nadauã os caualos". IImperf. P6: MORRIÃ, 42.1,2 "em soterra[n]do os mortos, os que os soterrauã morriã logo y sobre eles. Et tã mao era o cheiro dos que morriã que...". IPlusc. P3: MORRERA, 183.3 "achou que o ospede caera do sobrado [...] et mor[r]era segundo lle disera Santiago"; 200.16 "Et desque lle mor[r]era o padre"; 205.11 "et amostrou os sinaes que tragia das feridas de que mor[r]era". P6: MORRERÃ, 115.1 "Et algũus dos cristiãos cõ cobiiça do auer dos que morrerã ẽna lide"; 142.14 "et cõ grã pesar dos prinçipes et caualeiros que ali morrerã". IFut. P2: MORRERAS, 107.9 "Et por esta rrazõ baptizate tu et tua gente et escaparas a vida, senõ lida cõmigo et morreras tu maa morte". P3: MORRERA, 124.6 "mais se foy fillo de Deus, por nĩhũa gisa nõ poderia morrer, ca Deus nũca morrera"; 182.7 "Et sabe que o teu ospede falso [...] caera de çima de seu sobrado en fondo et mor[r]era maa morte"; 200.5 "ca sabe verdadeiramẽte que el he perdudo et çedo mor[r]era maa morte". P6: MORRERÃ, 108.13 "asi os cristiãos deuẽ a lidar [...] cõtra os pecados, se se tirarẽ afora morrerã en eles desonrradamente". ICond. P3: MORRERIA, 197.15 "rrogou a aquel caualeiro que lle enprestase o caualo [...] ca en outra maneira morreria ca nõ podia andar". SPres. P3: MOYRA, 223.10 "soframosnos ata que moyra et tomaremos o corpo dela". SImperf. P6: MORRESEN, 137.21 "quis Deus que morresen ali"; 139.9 "Et aqueles que pecarã quis que morresen ali". SFut. P2: MORRERES, 203.9 "ca se tu en esta gisa morreres seeras martir". Part.: MORTO, 45.4 "Et despois que foy morto o enperador Vespasiano, fezerõ este seu fillo Tito enperador"; 112.6 "com̃o o corpo sen alma he mort[o] asi he morta a creẽça sen boas obras"; 112.11 "Com̃o Aigulãdo foy morto et os mouros vençudos"; 117.2 "despois que a lide foy vençuda et morto o prinçipe Furro cõ trres mĩll mouros"; 142.7 "desque soubo que rrey Marsil era morto, cõ outros mouros, fogio d' y et foyse"; 173.7 "et chegando cõ soude ao mõte d' Ouqua adoeçeu o moço en gisa que foy morto"; 173.9 "Et o padre et a madre et os parentes que vinã cõ el virõ que era morto, fezerõ grãde chanto". MORTA, 112.7 "o corpo sen alma he morto asi he morta a creẽça sen boas obras"; 223.17 "-Rrogote, padre, que despois que eu for morta, que leues esta palma ante o meu leito"; 228.15 "-Santa Maria he morta"; 233.12 "-Et he morta a Nosa Señora?". // " morir, matar". MORTO, 29.6 "doulle [...] tã grãde ferida na cabeça et estrulloulle todo los meolos [...] et por este tormẽto o Apostolo bẽaventurado foy morto"; 115.11 "ca se a eles voluer seera morto por lo ymigo da alma"; 120.12 "ca aviã tal custume desque aviã tregoa nõ f[a]riã mal o cristião ao mouro nẽ [...] ca aquel que a birtaua logo seria morto"; 121.12 "He fillo de Deus [...] et foy morto ẽna cruz". MORTOS, 38.11 "et fez de si juiz en com̃o se ordenase aquela morte et aquel sacrificio, et mãdou deytar sortes ontre dous et dous; et asi por ela forõ todos mortos"; 44.7 "et segundo diz Josep forõ ali vendudos noueẽta et sete mĩll judeus, et onze vezes çen mĩll forõ mortos por armas et por fame"; 89.5 "Et Calrros enviou logo çen caualeiros que lidasen cõ outros çento de Aygulãdo et forõ mortos todo los mouros"; 89.7 "Et depois lidarõ duzẽtos por duzẽtos et forõ mortos todo los mouros"; 90.5; 92.2 "Et asi com̃o os caualeiros de Calrros forõ mortos ẽna lide por la creẽça de Deus, asi nos deuemos a matar nosos pecados"; 96.2 "Et matou y moytos et os outros fugirõ cõ grã medo, pero que foron mortos dez mĩll mouros"; 97.8; 108.6,7,8; 109.4,5; 115.9 "et forã por ende mortos a maãos dos ymigos"; 138.14 "Et forõ y mortos todo los mellores caualeiros de Calrros"; 140.9 "et se o fezerẽ seerã presos de seus iimigos que son os demoes; et aa çima seerã mortos de maa morte"; 195.8 "Desque vio que os da sua parte hũus erã mortos et os outros presos". MORTA, 143.10 "Por ti foy destroyda jente dos mouros, et moyta maa jente morta porfiosa".

Nunes2
morrer
CCIX, 9, morrer morte; fut. morrei, XXI, 32, mas morrerei, XX, 8, XXV, 26, XLI, 15, etc. (Cantigas d' amor).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
morrer
v. intr. v. intr. e pron. "Morrer, deixar de vivir".
____Inf. Inf. morrer (1): "por morrer menores de hedade" 1446; Xer. morrendo (2): "que morrendo todos menores de hedade, que se tornase a mãda / segundo que a avía outorgado" 914, "esto morrẽdose / seus fillos menores de hedade" 917.
____ Do lat. mŏri, vulgarmente mŏrĕre; a propagación do -rr- a toda a conxugación debe partir do fut. morrei. M. Meier Notas pensa tamén na existencia dun lat. vulgar mŏrrĕre, que explicaría as formas hispánicas e sardas con -rr- (cit. por Lorenzo Crónica s.v.). Estas formas poden verse en textos portugueses desde o séc. XII: morreu en 1152 (copia), morra en 1188-1230, morrer nas CSM e en Cr. Troyana (Lorenzo Crónica s.v.). En textos administrativos galegos desde 1262 (Martínez Montederramo s.v.). En gal. mod. úsase só como intransitivo, o que é normal tamén na Idade Media, aínda que aquí vemos un exemplo como pronominal.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL