Blog

A prensa asturiana e ribadense recollía onte a noticia de que o Principado de Asturias solicita, unha vez máis, que a Ría de Ribadeo pase a chamarse Ría del Eo.

Desde a AGOn lembramos que xa a Comisión de Expertos en Nombres Geográficos (CENG) do Instituto Geográfico Nacional (IGN), competente no establecemento do Nomenclátor de nombres geográficos, e a petición do goberno asturiano interveu na polémica sobre o nome da ría e finalmente acordou, en resolución de 2008, que o único nome oficial recoñecido sexa Ría de Ribadeo.

Xa ano 2006, a Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia emitira un informe dirixido á Xunta, no cal conclúe que a) a documentación histórica e cartográfica avala o topónimo Ría de Ribadeo; b) que este tipo de accidentes xeográficos adoptan, case de forma constante, a denominación vinculada ás poboacións máis próximas e non ó río de referencia; c) que só en época recente a alternacia Ría del Eo / Ría de Ribadeo adquire certa relevancia.

A Comisión de Toponimia propuxo que a denominación Ría de Ribadeo fose a única oficial no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia e solicitoulle ó  Goberno da Xunta que inste a tódolos estamentos competentes estatais e internacionais  ó mantemento exclusivo deste topónimo.

(Imaxe da Resolución da Comisión de Expertos en Nombres Geográficos (CENG) do Instituto Xeográfico Nacional tomada da entrada Ría de Ribadeo da Wikipedia galega)

A castelanización nos documentos oficiais dos nomes propios  en contraste cos que realmente o pobo usaba na vida cotiá (Juan/Xan; Eladio/Aladio; Cipriano/Cibrán), así como a importancia, na sociedade galega da época, dos alcumes “que non ofenden a ninguén” está na nosa literatura reflectida con grande acerto na contestación que Cibrán, o protagonista de A esmorga, lle dá ó xuíz que o interroga; unha resposta en que, ademais, Cibrán informa ó maxistrado, que “non é deiquí”, das causas (é dicir, da etioloxía) que orixinaron as tres nomeadas con que a el mesmo o coñecen:

[…]

‑Si. señor, si; os mesmos. O Juan Fariña e o Eladio Vilarchao, que están eí nos papeis, son o Bocas e o Milhomes polos alcumes, que é como eiquí nos conecemos todos e que non ofenden a ninguén, porque Xan e Aladio poden ser calisquera, pro o Bocas e o Milhomes só poden ser os que son, do mesmo xeito que eu son Cipriano Canedo e me chaman Cibrán ou o Castizo, como vostede goste, pois o meu pai tiña un castizo pra servire porcas, con licencia…. Anque tamén me chaman o Tiñica e o Puchapodre, porque de rapaz tiven a tiña, que me durou hastra mozo, e andaba coa gorra apegada…

E. Blanco Amor, A esmorga, Galaxia 1978, p. 19.

(A.P.)

O da Estrada, en latín *(VIA) STRATA ou STRATA, substantivo ou participio pasivo de sternere ‘estender polo chan, empedrar un camiño’, é un topónimo viario referido a unha estrada antiga que atravesaba a daquela pequena localidade, convertida anos despois na capital do concello pontevedrés do mesmo nome.

A estrada nomeada no topónimo era utilizada por viaxeiros diversos, entre os que destacaban peregrinos procedentes do norte de Portugal e arrieiros de Tabeirós e Terra de Montes que traficaban con viño do Ribeiro con destino a Santiago. A vía pasaba polo antigo Campo da Estrada, coincidente, grosso modo, coa actual Praza da Farola, oficialmente Praza de Galicia, da vila da Estrada e despois polo barrio do Cruceiro, rumbo a Santiago de Compostela. Aínda que a parroquia da Estrada foi creada no ano 1855 en substitución da de Figueiroa, o nome de lugar A Estrada xa aparece como parte da freguesía de San Paio de Figueiroa en documentos do século XVI.

Para saber máis deste e doutros topónimos do concello, pódese consultar o libro Toponimia da Estrada de Fernando Cabeza Quiles, publicado na colección Terrra Nomeada pola Asociación Galega de Onomástica e a Real Academia Galega. A descarga é gratuíta na páxina da RAG.

O topónimo Miñóns, situado en Dumbría, deu lugar a un apelido que ten hoxe 465 ocorrencias e é característico da Costa da Morte, próximo ao seu núcleo orixinario. A orixe etimolóxica do topónimo é escura, seguramente prerromana e quizais está emparentada coa raíz do nome do río Miño. A partir do século XVIII, o apelido comeza a aparecer na documentación coa forma castelanizada, coma moitos outros.

Animamos cordialmente o flamante Delegado do Goberno en Galicia a que restitúa o apelido conforme á forma galega propia, que é a do topónimo que o orixinou. (A.B.)

(Distribución do apelido en Galicia segundo a web Cartografía dos apelidos Galegos)

Cacharenzo é un lugar da parroquia de San Paio de Bais, no concello de Agolada. Hoxe é topónimo único en Galicia, pero houbo en tempos outro lugar do mesmo nome agora deshabitado, na parroquia de Pombeiro, en Pantón, documentado como Cas Charenço no século XV e outro, tamén desaparecido e seguramente emparentado, grafado como Charenço no século XVI, en Ledesma, Boqueixón.

Estas dúas atestacións antigas dan luz sobre o étimo de Cacharenzo, que podería estar composto pola palabra casa, apocopada en cas, mais un nome persoal Flarentius ou, menos probablemente, Florentius.

Tamén cabe a posibilidade de que o primeiro elemento casa evolucionase a cacha, cousa frecuente na nosa toponimia, e que o segundo sexa o nome persoal latino Arentius.

Para saber máis deste e doutros topónimos do concello pontevedrés, pódese consultar Toponimia de Agolada, da colección Terra Nomeada, publicación da Asociación Galega de Onomástica e a Real Academia Galega. A descarga é gratuíta na páxina da RAG.