logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra dereito como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.25 Rows
- Número de acepcións atopadas: 24.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (2), CANCIONEIRO DA AJUDA (1), CONCELLO DE NOIA (13), CONCELLO DE SANTIAGO (1), CRÓNICA TROIANA (1), CRÓNICA XERAL (2), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (1), CANTIGAS DE ESCARNHO (1), MIRAGRES DE SANTIAGO (2).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
dereito
subst. adj. subst. CLVIII, 20, CCXCVI, 14, etc., cousa justa; con dereito, XCII, 7, CVI, 21, etc., cf. dereitamente; fazer dereito, VI, 16, XLV, 19, LXIV, 6, CXXVI, 4, etc., proceder justamente, com juízo1; aver dereito, CXVIII, 3, etc., ter razão; aver dereito (d' alguem ou d' alguma cousa) CCCXXIII, 8, CCCCX, 10, ter poder sôbre alguém (i. é, vingar-se) ou alguma cousa (i. é, possui-la); seer dereito, VI, 8, XXXV, 20, LII, 13, etc., ser conveniente, justo; teer por dereito, DV, 13, ter por cousa justa; em CCCXXXVI, 9, parece estar no sentido de adv., isto é, exactamente. (Cantigas d' amigo).
____ 1. A locução fazer dereito ocorre também em Berceo Milagros, 490 d, onde se lê: Facie mui grand derecho, etc.

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
dereito
(directu): justiça, razão, 1347, 1348, 1349; 5427 ({Pai Gomez Charinho} dereito é); 4711 e seg.; 5170, 8079 ({Vasco Praga de Sandin} é dereito, seg. de infin. com de { dereito é de + inf.}); 112; ({Vasco Praga de Sandin} aver dereito); 1347 ({Martin Soarez} fazer dereito); 3304 {Roi Queimado} ( filhar dereito de alguem); 3113, 5419 ({Pai Gomez Charinho} con dereito).

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
dereito
dereyto
adx. 1.- adx. 'xusto, recto'. Como adxectivo atopei dúas acepcións e sempre en feminino.
____ a) dereita, 32.48 (1419) "et outrosí lle pagedes tódalas déuedas de dineiros et outras cousas que lle deuades (...) et ante notario et testemoyas, ou dentro ẽno dito térmjño vijnde ante mỉ dizer rrazõ dereita por que o nõ deuades fazer".
________ b) mão dereita, man dereita, 'a que se pon enriba do Evanxeo nos xuramentos como testemuño de que é verdade o que se di'. Dereita, 32.96 (1419) "o térmjño en ela contyúdo que diso que estauã prestes de a conprir, et que ẽna conprindo jurou logo aos Santos Avangeus, que con súa mãao dereita corporalmente tangeu, et en presença de mỉ, o dito notario, et testemoyas que el ben et verdadeiramente conprise a dita carta et disese et declarase os herdamentos, casas, casares (...) que o dito Juã Nunes avịa na dita fregresía"; 39.18 (1439) "que era et estaua prestes de a cũprir et partir as ditas herdades et dizer a verdade que soubese çerqua delo per juramento que sobre elo fezo a Deus et a Santa María ẽno sinal de cruz, en que el corporalmente poso a súa mãao dereita"; 42.42 (1445) "que eu nẽ meus erdeiros nõ venamos contra ela (...) en juíso nẽ fóra del per juramento que sobr' ello faço en hũu sygnal de crus en lugar dos Santos Auãgeos, que cõ mjña mãao dereita corporalmente tango en presença deste notario"; 55.55 (1476). Dereyta, 34.45 (1422). Dereitas, 32.67 (1419) "que con súas mãaos dereitas corporalmente tangeron". Cfr. s.v. auãgeos.
____Subst. 2.- Subst. a).- 'ordenamento xurídico, lei'. Dereito, 10.39 (1390) "aforamos segundo dito he cõ todas súas perteesças et dereituras que lle perteesçẽ et perteesçer deuẽ de dereito"; 10.104 "rrenũçiamos tódaslas leys et foros (...) et a ley et dereito que diz que igleia nẽ moesteiro nõ deue seer enganado"; 12.17 (1394) "rrenunçio a toda eixepçón (...) et outrosí a ley et dereito en que diz que a paga deue de seer feita en presença de notario"; 18.16, 26 (1397); 26.18 (1412); 33.19 (1421); 40.17 (1440); 40.24; 41.21 (1443); 43.25 (1447); 51.114 (1463); 55.9, 24, 70, 73 (1476); 64.8, 17, 52, 57 (1493). Dereyto, 34.8 (1422) "outorgo en pura et justa doaçón para senpre, así como doaçón mellor deue seer et de dereyto máys valer ontre viuos"; 34.19 "et todo jur, senorío, posisón, propiedade, voz et abçón et dereyto que eu ey et a auer deuo de dereyto"; 38.61 (1435); 63.41 (1487); 66.24 (1497); 69.66 (1503). Dereitos, 10.104 (1390) "rrenũçiamos tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos"; 10.107 (1390) "tódaslas outras leys et foros et dereitos, así canónjcos como çeuiịs"; 25.38 (1409) "rrenũçio tódaslas leys et dereitos que en cõtrario desto sejan"; 25.41; 25.45; 31.56 (1417); 36.31 (1425); 40.29 (1440); 41.29 (1443); 42.19 (1445); 43.31 (1447); 51.108 (1463); 55.64 (1476); 64.54 (1493); 67.46 (1499). Dereytos, 34.35 (1422) "et a tódaslas leys et dereytos canónjquos et çeuijs et monjçipaes"; 38.63 (1435); 69.64 (1503) "et quaesquer leys, foros et dereytos que en cõtrarjo desto que dito he".
____ b) 'facultade que se ten sobre unha cousa'. Dereito, 13.37 (1395) "et todo jur et señorío et posisón et propiadade et voz et abçón et castón et dereito que eu ey et me perteesçe"; 15.33 (1395) "rrenũçio a toda exepçõ (...) et todo jur et señorío et posisõ et propiadade (...) et dereito que eu et a dita mjña moller avemos et nos perteesçe en qualquer maneira ẽnas ditas herdades, casas..."; 18.25 (1397) "et todo jur (...) propiadade, uós et dereito que eu ey et auer deuo de dereito nos ditos dous quintos de herdade"; 20.45 (1403); 21.45 (1403); 24.37 (1407); 24.121; 29.40 (1415); 41.36 (1443); 42.21 (1445); 53.55 (1469); 55.36 (1476); 59.34 (1482); 62.24 (1487); 64.29 (1493); 67.51 (1499). Dereyto, 8.34 (1381); 48.11 (1455); 58.43 (1480); 61.31 (1487); 63.45 (1487); 69.47 (1503).
________ c) 'facultade de facer ou esixir aquelo que a lei establece en noso favor'. Dereito, 10.99 (1390) "et nõ uoslo deuemos toller nẽ tjrar por máys nẽ por menos nẽ por al tanto que outro nos por ello dé nẽ por outra rrazõ algũa et faséruoslo de pas, liure et desenbargado a dereito de que(e)nquer que uoslo demãdar ou enbargar"; 35.22 (1422) "Et o dito alcallde diso que, en quanto podía et deuịa faser con dereito (...) poýna et poso ao dito Pero Vaasques en posisón da medade do dito forno"; 36.37 (1425) "et voslas fazer saas et de paz, liures et desenbargadas a dereito a todo tenpo de quenque(e)r que voslas demandar ou enbargar"; 40.44 (1440); 41.58 (1443); 50.61 (1462); 51.61 (1463); 55.45 (1476); 56.49 (1477); 59.48 (1482); 62.38 (1487); 64.37 (1493); 67.69 (1499). Dereyto, 49.26 (1459) "para que façades delo toda vosa voõtade (...) como de vosa cousa propia libremẽte, sen meu enbargo (...) o qual vos deuo et prometo faser saão et de paz todo tẽpo a dereyto de quenqueer que voslo ocupar, demandar ou ẽbargar"; 58.55 (1480); 61.46 (1487); 65.42 (1494); 66.57 (1497); 69.59 (1503).
________ d) 'conxunto de beneficios producidos por unha propiedade, así como as prestacións, exencións, etc. adscritas a ela'. Dereytos, 38.24 (1435) "o qual casal (...) vos aforamos.(...) cõ todo seu teratorio et paredes et cõ todos seus pousos (...) et ágoas vertes et emtradas e saýdas et cõ todas súas pertenças et dereytos (...) ao dito casal perteçentes". Cfr. Dereituras {dereitura}.
________ e) para garda do seu dereito, 'en defensa dos seus dereitos, para mantemento dos seus dereitos'. Dereito, 23.43 (1406) "Et de como esto pasou, o dito Garçía Vaasques pedeu a mỉ, notario, que le dese testemoyo et testemoyos, quantos le conprisẽ, para garda do seu dereito"; 47.50 (1450) "diso que así rreçebía a dita rrestetuyçõ et posisón (...) et diso que así a leixaua de súa mãao et jur et posisón, en nome do dito seu marido, et que de como así pasaua que pedía a mỉ, o dito notario, que así llo dese sinado para garda do dereito do dito seu marido et seu, en seu nome". Dereyto, 14.31 (1395) "pydýo a mỉ, notario, que llo dese cõ meu nome et synal para guarda do seu dereyto". {Cfr. s.v. garda}
________ f) pedir dereito 'pedir que se imparta ou se faga xustiza'. Dereito, 24.57 (1407) "Et eu, alcalle sobredito, veẽdo que me pedía dereito, mãdey (...) que apregoase a dita medade da dita casa".
________ g) conprir de dereito 'face-lo que piden as leis; dar satisfacción ó querelante; someterse ó xuízo do tribunal'. Dereito, 24.29 (1407) "et pedíome mỉa carta exsecutoria contra Martín Pequeno (...) por rrasõ que fora enprasado perante mỉ (...) et que o dito Martín Pequeno fora rrebelde et nõ quisera vijnr a conplir de dereito a nỉhũu dos ditos enprasos"; 24.36 "et en súa absençia et rrebeldía dey carta exsecutoria (...) para que fesese exsecuçõ em bẽes do dito Martín Pequeno, para que fose penorado ata que veese purgar súas contomasjas et conprir de dereito ao dito Garçía Vaasques"; 24.50 "para que veese ante mỉ o dito Martín Pequeno a purgar súas contomasjas et rrebeldías et conprir de dereito ao dito Garçía Vaasques ou mostrar paga ou quita ou algũa bõa rrasõ se a por si auịa".
________ h) de feito como de dereito, de feito et de dereito 'aquelo que ademais de existir realmente procede lexitimamente'. Dereito, 51.30 (1463) "que lle aa dita meetade das ditas casas perteesçe (...) así de dentro como de fóra et de ancho et de longo et de alto et de baixo, así de feito como de dereito"; 52.80 (1469) "que lle pertẽençen et pertẽesscer deuẽ, así de feito como de dereito"; 67.25 (1499). Dereyto, 58.37 (1480) "sóbrelo qual rrenũçio a toda ley et eyxeiçõ de feyto et de dereyto"; 61.26 (1487) "et rrenũçio a toda excepçõ de feyto et de dereyto".
________ i) dereitos escriptos et nõ escriptos, os primeiros son 'leis escritas e promulgadas, a diferencia das establecidas pola tradición e os costumes'. Os non escritos é 'o dereito consuetudinario, o non escrito, o formado polo costume'. Dereitos escriptos et nõ escriptos, 10.104 (1390) "Et a esto rrenũçiamos tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos et a ley et dereito que diz..."; 34.36 (1422) "rrenũçio (...) a tódaslas leys et dereytos canónjquos et çeuijs (...) foros et vsos et custumes escriptos et nõ escriptos"; 40.29 (1440) "outras leis et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos"; 41.30 (1443) "rrenũçio (...) a tódaslas leys et foros et dereitos escriptos et nõ escriptos que en contrario desto sejan"; 43.31 (1447); 51.109 (1463); 67.46 (1499).
________ en dereito, loc. 'contra, en dirección de'. Dereito, 28.35 (1412) "o casal en que tijña a corte en dereito o outro casal de Santiago"; 37.25 (1434); 39.45 (1439) "do outro cabo topa ẽna parede da vjña de Mãalde en dereito o castineiro verdelloso"; 40.12 (1440) "et sal con portas en dereito outras casas do dito Garçía Martís"; 41.16 (1443) "ao longo da dita rrúa en dereito á torre de Afonso de Lema"; 51.20 (1463). Dereyto, 5.15 (1345) "sal cõ porta en dereyto a pena da casa en que agora mora..."; 28.33, 79 (1412).

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
dereito
{dereyto}
m. s. m. Dereito, facultade ou poder, legal ou moral, de facer, posuír ou esixir todo aquilo que a lei ou autoridade establece no noso favor ou que o dono dunha cousa nos permite dela: "Et desto en conmo pasou, os ditos Gil Peres et Garçia Rodrigues pediron a min, o dito notario publico, estormento para guarda do seu dereito" (102...8952). Outras formas: dereitos (2914). // 2. Dereito, conxunto de principios, preceptos e regras a que están sometidas as relacións humanas en toda sociedade civil: "estableçeron por procurador do dito conçello e dos moradores enna dita çidade e visinnos dela, con todas las clausulas e solenidade do dereito, a Ruy Freyre" (8678). // 3. De dereito, conforme a dereito, segundo o preceptuado pola lei: "et tomar et segir alçada vista, agraveo et suplicaçon para aly donde de dereito deveren" (172, 179, 343, 946, 964, 970, 2396, 2420, 3040, 5020, 7901, 7910, 8705, 8736). Outras formas: de dereyto (155). // 4. Co mesmo significado rexistramos segundo dereito: "aquelas cousas que segundo dereito requireren aver espeçial mandado" (973). // 5. Co significado oposto, contra dereito: "e que non consintystes que ninhuu tomase contra dereito nen britase os ditos cannos et agoa que viina por eles" (4931). // 6. Lei, prerrogativa ou privilexio: "e renunçio (...) a todas las outras leys et eixenços e dereito que en contrario desto que dito he poderia diser e alegar" (6087, 7187, 7301, 8162, 8290). Outras formas: dereitos (770, 1077), dereytos (1868). // 7. Conxunto de estudios que versan sobre as leis e preceptos que regulan as relacións sociais; (?) dereito canónico (cfr. DECRETO): " Martin das Figueiras, bachiller en dereito" (5498). // 8. adx. Dereito, recto, xusto, lexítimo: "et aquela persona que achasen que o non pesava por los pessos dereitos da dita çidade segundo que estava hordenado" (1680) // 9. adv. m. Dereita, recta ou xustamente: "et fasendoo asi os ditos alcalles que farian ben et dereito" (2732, 6516).

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
dereito
adx. adj. {adx.} justo, acertado; right, just: me semella que he bon consello et dereito, I 95.19, I 253.11.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
dereyto
dereyta
dereita
dereito
dereita
direito
dreito
adj. adj. 'derecho, justo, recto ' , del lat. vulg. DĒRĒCTUS, clás. DĪRĒCTUS (REW 2648). Formas: dereyto 148.41 "se consello - quer dar a ssenor", 640.5 (c. 437) "o golpe nõ foy - et nõno prendeu per carne", 661.17 "estaua o corpo tã - que se non reuoluia", 852.28 "et enderençou per seu camjno - " (en otros casos "a dereyto" ), en dereyto de 'frente a ' : 740.13,14 "albergarõ essa noyte - Calatraua", 745.27 "mandoa ficar a tenda - da del rrey". Adverbialmente en 392.32 "et jurẽ todos... que nos julguẽ - en este lugar", 630.16 "por que julgastes - com̃o rrey dereytureyro"; dereyta 372.13 "parouxillj - ", 464.12 "fez logo papa per - esleeçõ", 620.22 "nõ acharõ razõ - con que se podessem defender", 623.39 "den sentẽça a que for - ", 661.22 "com̃o tĩjna a espada tã - ", 667.6 "a mão - do altar", 668.19 "ena mão - ", 669.22 "aa maão - " (id. 673.61), 672.25,32 "a mão -", 808.73 "a cal mayor que uay - ", 809.118 "leixou C. a mão - ", 821.12-13 "coitar por yr - et igualmente pelas razões", 897.42 "peseuerar pela - carreyra", dereita 569.13 "a mao - ". Es la forma normal gall. desde el XIII (en port. se conoce dereito, dereita hasta el XVI, por lo menos): a. 1261 "como uay en dereyto ao Ryo" (Salazar 34.22); Miragres "et mãdou poer a sua mesa en dereito da de Tito" (41); Cr. Troyana "foyme dereyto a el rey C." (I, 119.28), "a sua mão dereyta" (I, 197.7), "que he bon consello et dereito" (I, 95.19); Gal. Estoria "do lynagem de dereito de Adam por lỹna dereyta de Caym" (14.21-22); D. Eduarte Ensinança "de tal andar dereito" (24 cap.); Soliloquio "as cousas dereitas e nõ as seestras" (26.24), "que julgas dereyto a igualdade" (60.5); Imitação Cristo "somete ao arbitrio e juizo da dereita rrazom" (p. 15.30); F. Lopes Cr. D. Pedro "se a rregra ha de seer dereita... nemhũa cousa dereita" (p. 89.59,60); a. 1434 "ena mao dereyta" (Ferro2 p. 26), etc. En port. desde el XIV se conoce la forma mod. direito: Graal "quem me agora chamar per meu direito nome" (194b, 672); Soliloquio "per a carreira direita... tornarei a ty que es caminho direito" (12.23,28). Véanse ambas formas en Morais. En gall. existe dialectalmente direito y popularmente la forma dreito, conocida ya desde el s. XIV: Cr. Troyana "desy foysse dreito a el Rey" (I, 93.17); a. 1474 "suas maos dreitas" (CDGH 73). En cast. desde el Cid.
dereyto
dereito
dereito
dreito
plur. 'derecho, justicia, razón ' , con la misma etimología que el anterior (véase REW 2648 y Corominas DCELC II, 126-127). Formas: dereyto 107.64 "sse y tomardes algũu ero seera cõ muy grã - ", 160.10 "en que podesse acalçar - et vingança", 255.24 "cõ grã - merecemos nos esto", 317.31, 390.45, 424.16 "tomaria delle - ", 456.28, 606.50, 628.29, 630.11,12,22 "por saluar seu - lidẽ... et saluẽ seu - se poderẽ... que tomarey ende - ", 640.4 "para conprir seu - " (id. 641.6,15, 683.39, 728.58), 679.16, 714.32,34, 723.17, 771.7 "catando - ", 815.21 "que o - de sancta jgleia manda", fazer dereyto 44.31, 149.64, 177.57, 382.17, 698.9, 708.29, 823.38, 824.54,59,64, dizer dereyto 130.116, 641.7, auer dereyto de 129.104, 180.19, 190.15-16, 637.47, 698.14; 203.6-7 "nẽgũu que tamano - ouuesse y com̃o el", 621.36 "que elle auja - porlo enmendar a elles", 637.9 "que nõ aiades cõ elles senõ - ", dar dereyto 183.15,17, 190.27, 193.29, 623.22,24, seer dereyto 97.19-20, 147.15, 148.32, 183.24, 289.8, 369.16 "he muy grande - que se conpla a tua voentade", 377.43, 393.10, 403.12, 414.24-25, 459.19, 623.37, 629.55,5, 686.34, con dereyto / cõ dereyto 283.50, 442.27, 624.34, 724.19,13, en dereyto 4.35, 67.17, 154.25, a dereyto 683.31 "terra... que lla nõ podia teer - ", 686.29, contra dereyto 355.22, 464.51,19, 654.27, de dereyto 348.12 "que nõ podia - fazer esta partiçõ", 356.10, 461.7, 484.17, 708.27, 709.7, 339.10 "nẽ demanda - ", 603.33 "aia conplimento - ", per dereyto 28.22, 329.19, por dereyto 153.16, 397.8, 554.29, 620.27, 621.38, 625.35, sem dereyto / sen dereyto 213.17, 464.1, 765.21. Otras formas: dereito 635.13 "sabia que demãdaua - ", 607.65 "o que e - ", 607.62 "seer uingadas a - ", guardar dereito 618.31, 632.12, 633.17, auer dereito 609.40,47, con dereito / cõ dereito 602.18, 617.19, dar dereito 442.33, 609.9, sen dereito 548.9, 600.18 "faremos en elo - ", 602.20 "que o Cide aia conprimento de - ", 618.43 "que julgassem o que achassem por - ". Para el plur. tenemos dereytos 221.18 "os - que auyã d' auer", 450.13 "as rendas todas et - et peytos", 512.14 "conas rendas et conos - dende", 513.3-4 "os que llj recadauã as rendas eno almoyxarifadigo et enos outros - ", 518.15-16 "quẽ rrecadase os - da vila", 707.26, 883.17, dereitos 270.14, 547.27. La forma gall. normal desde el XII es dereito: a. 1152 "qui rancura meter ad alcalde et non lo xegar a dereito cadat in periurio" (PMH Leges 380); a. 1209 "sin dereyto. Qualquier ome que prindar sin dereyto torna la prinda doblada" (id. 901); a. 1257 "si ar sabe que sõ suas uena amparar a dereyto por ante mỉ" (Salazar 23.16); CSM 34.1 "como S. M. fillou dereito do judeu"; a. 1284 "con sas entradas e con sas saidas e con seus dereitos" (Portel 114); Johan Airas (610, 1020) "e diz que e gram dereyto" (14), etc.; Miragres "os de que auia saña cõ dereito" (99); Gal. Estoria "et que a torto nẽ a dereyto outro señor senõ elles nõ ouvesse y" (34.21); Cr. Troyana "et a sua terra et seus dereytos" (II, 97.9); a. 1348 "uos damos o nosso dereyto que nos auemos ẽno carreyro de P. S." (Salazar 112.13), etc. La forma port. mod. desde el XIV: a. 1332 "aquello que ffosse direyto" (Salazar 111.22); Cr. 1344 "per direito da Santa Igreja" (III, 316). En gall. existe la variante pop. dreito, que se conoce desde el s. XIV: Cr. Troyana "tomemos vengança et dreito dos troyãos" (I, 94.32). Véase E. Rodríguez s.v. dereito, Morais s.v. direito y Mettmann Gloss. CSM 95-96. En cast. desde 1129.

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
dereito
dereitamente
adx. adj. {adx.} / s. m.: 15.6 esto dereit'e razon aduz || con dereito : 281.62 m'é irada con dereito; 392.11 con dereyto foi enforcado e morto || per dereito , por dereito : 219.7 por dereit'e por razon; A.18 dos Romãos Rey / é per dereit'e Sennor; 345.44 per dereit'e per foro non devia a seer || sen dereito : 213.51 non queiras que eu moira a gran tort'e sen dereito || aver dereito : ter razão: 240.3 Os peccadores todos loarán / Santa Maria, ca dereit'y an || aver seu dereito : obter aquilo a que se tem direito: 132.138 des que soos ficaron / e el viu dela o peyto, / logo ambos ss'abraçaron, / cuidand'ela seu dereyto / aver del; mais non podia || dar dereito : 186.38 aa jostiça mostra ta razon, / e veerás que dereito che dará || dar dereito de alguém : 15.100 dá-nos dereyto del... e sei de nos ambos vingador; 286.31 destes judeus / me dá, se te praz, dereito || dar dereito de si : reparar uma falta, corrigir-se (?): 174 35 dereito de ssi grande dá aquel que sse desmente || dizer dereito : dizer acertadamente, dizer o que é justo: 75.103 O crerigo, macar teve que lle dizia dereito / a Virgen Santa Maria || fazer dereito : proceder bem: 109.5 Dereito fazen (os diabos) de ss'ir perder / ant'a de que Deus quiso nacer; 240.11 senpr'eu loarei / os seus feitos... e por aquesto dereito farei, / e os cuitados dereito farán || fillar dereito de alguém : vingar-se, castigar: 34.1 como Santa Maria fillou dereito do judeu pola desonrra que fezera a sua omagen || jazer en dereito : ser justo: 53.52 que eu faça teu rogo, aquest'en dereito jaz || joigar dereito : julgar com justiça: 75.140 el dereito joyga || saber dereito : saber o que é justo: 26.6 Mui gran razon é que sábia dereito / quen Deus troux'en seu corp'|| seer dereito : ser justo: 35 130 Esto mui gran dereit'é / de vos nenbrar das relicas; 43.55 Mas se mio dar quisesses, non porque seja dereito, mas porque sabes mia coita; 52.3, 56.4 Gran dereit'é de seer / seu miragre mui fremoso / da Virgen; 163.12 foi gran dereito || tẽer por dereito : achar justo: 175.4, 361.22 tiinnam por gran dereito de pedir-lle || 179.17 era toda tolleita / e das pernas encolleita; mas ela a fez dereita, / ca ssa fisica non fal; 268.16 Esta dona que vos digo avia todo tolleyto / o corpo, que non avia neun dos nenbros dereito || directo: 222.54 que pera o parayso vaamos dereyta yda || directamente: 9.29 cuidamos / dereit'a Suria / log'ir; 12.27, 47.23, 49.65 logo as compannas / dereito a Seixon levou; 89.64 || a dereito : 201.37 dun cuitelo se feriu eno peito; / e non morreu do colbe, ca non foi a dereito (não foi bem dado ?) || dereitamente: 113.1 (T), 132.95 a Virgen... que dereitamente a el vẽo logo; 237.119 a Santaren se foy dereytamente || 200.10 a mi de bõa gente / fez vĩir dereitamente || francamente, sem rodeios: 269.32 eno leito jazendo agynna se foi erger / e falou dereitamente e começou a dizer || de dereit'en dereito : imediatamente: 345.93 E ela lle respondia ben de dereit'en dereito || en seu dereito : por seu lado, por sua vez (?): amba-las suas mãos assi s'encolleran, / que ben per cabo dos onbros todas se meteran, / e os calcannares ben en seu dereito / se meteron todos no corpo maltreito || en dereito de : em direcção a (?): 225.42 Esta aranna andando per cima do espĩaço / e depois pelos costados e en dereito do baço.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
dereito
adx. = regra de Direito: {Estevan da Guarda} quen será / que já dereito... / for demandar... / en tal meestre 103.4, 9, 14, 19. || adj. {adx.} = justo: {Gonçal' Eanes do Vinhal} Sempre Deus por sa vida rogarei, / e dereit' é que todo-lo façamos 169.16. || Dereito filhar de = justiçar, castigar: {Johan Airas} non / queredes ora dereito filhar / de Mor da Cana 185.2. || Dizer dereito = dizer acertadamente, o que é justo: {Pero Garcia d' Ambroa} dizen os omens, e dizen dereito / que peeu ben 332.19; 217.14. || Fazer dereito = proceder bem: {Airas Nunez} e faço gran dereito, ca meus sobrinhos son 70.10; 45.2; 78.11; 87.7. || Teer por dereito de = achar justo: {Afonso X} non ten / por dereito de s' end' el encobrir 13.11. || {Pedr' Amigo de Sevilha} Fora dereito 321.21 = contra o que é justo. || {Pedr' Amigo de Sevilha} Log' a dereito 322.12 = logo direitinho.

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
dereito
adx. .- 1.- adj. {adx.} " derecho, justo, recto". 21.5 "que quer dizer ome dereito"; 134.10 "era moy dereito en seus juyzos"; 207.18. DEREITA, 14.12 "cousa guisada et dereita paresçe del seer". // BRAÇO DEREITO , 175.2 "o tomara por lo braço dereito".
____subst. 2.- subst. " derecho, justicia, razón". 6.10 "era mayor dereito do fillo varõ erdar o castelo"; 105.16 "a terra en que tu nõ as dereito...". // CÕ DEREITO " con razón". 99.11 "et os de que auia saña cõ dereito"; 131.6 "Et cõ dereito estas son prinçipaes"; 131.10 "et cõ dereito a igleia de Rroma he primeiramẽte mais onrrada". // CONTRA DEREITO , 182.8-9 "et que contra dereito tomã o aver dos meus rromeus...". // DE DEREITO , 131.9 "deuẽ seer mais onrrados de dereito ca todo los outros..."; 132.13 "de dereito en estas tres igleias se deuẽ de rrazoar...". // EN DEREITO DE " frente a". 41.7 "et mãdou poer a sua mesa en dereito da de Tito". // FILLAR DEREITO " vengarse, castigar". 149.18 "fillan dereito d' aqueles que lles son rreueos". // SEER DEREITO " ser justo". 130.3 "et grã dereito he de se correger en aquela igleia a creẽça"; 226.7 "Señor, dereito he que te beeigamos et beeigamoste".




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL