O nome Xosé chegounos a través do latín Ioseph ou Iosephus. Provén do nome hebreo Yoseph, un derivado do verbo yasaph ‘engadir’.

O seu hipocorístico máis frecuente é Pepe, de formación discutida. Está amplamente divulgado que procede das siglas P.P., abreviatura de pater putativus ‘pai tido por auténtico’, que acompañaba moitas veces o nome do pai de Cristo; é esta unha etimoloxía popular que hoxe non se acepta.

Tampouco é probable a relación co nome Pepe rexistrado en documentos galegos medievais, que non sobreviviu máis alá do século XI. Como nome dunha persoa real, e non do pai de Xesús, Joseph non figura nos nosos documentos antes do século XIV.

Considérase máis certeiro que Pepe proveña da forma romance Xosepe (rexistrada a partir do século XVI e grafada habitualmente como Josepe)  ou da duplicación do tema tónico –ep.

(don Josepe Picamillo, ano 1608. Fonte: Arquivo da Catedral de Santiago)

Pepe está presente en Galicia polo menos desde 1632, nun preito conservado na Real Audiencia de Galicia en que se menciona un Pepe de Calo, pero quizais sexa máis antigo, pois xa nun documento de 1576 se rexistra un lugar e casal de Pepino ou Pepiño, en Boqueixón (Arquivo da Catedral de Santiago). O feminino Pepa non o puidemos documentar antes de 1777, nun romance ferrolán anónimo.

(L.M.)