Categoría: Sen categorizar

Xela é o hipocorístico de Anxela (e non Ánxela), forma tradicional galega do nome, datado en Galicia polo menos desde o século XVI.

Para o nome, proveniente do feminino do lat. ANGELUM esperariamos unha forma esdrúxula parella á do portugués Ângelo/Ângela pero, quizais pola frecuencia no galego do antigo sufixo diminutivo –elo/-ela, o nome sufriu un desprazamento acentual, que non sabemos cando se produciu pero que xa estaba consolidado na segunda metade do século XIX, como confirman estes versos de Añón e Rosalía.

Con que solás facía varios ramos / de froliñas do monte para Anxéla! / (este era o nome dela) / na cabeza poñíal(l)as en roda… / Oi, era un gusto máis graciosa vela / q’unha novia no día da súa boda

Añón, 1845. “Recordos da Infancia / Égloga”

Bebía no seu peito o paxariño, / tan branco relumbraba! / I olor, color, sabor, que eu ben sabía / o que sabía Anxela, / anque n’inda a cheirala me astrevía… / Todo ós meus ollos era santo nela!

Rosalía de Castro, 1880. “Por que?” (Follas Novas)

Anxela e Xela son formas propias e exclusivas e as recomendadas no galego moderno; a variante Ánxela é etimolóxica e harmónica co portugués e o castelán e recuperouse recentemente.

Xela Arias foi a autora homenaxeada nas celebracións das Letras Galegas deste ano 2021. Rexistrárona ó nacer como María de los Ángeles, nunha época en que aquí non se podían poñer nomes en linguas distintas do castelán. Ela optou por galeguizar o seu nome en 1994.

[Imaxe tomada da web da RAG, da sección Primavera das Letras dedicada a Xela Arias]. LM.

O nome desta parroquia de Trabada, estrema dun val que atravesa o Eo e ata onde chegan as mareas vivas, está composto pola palabra ría, feminino creado a partir de río (do latín RIVU ‘id’) e Abres, nome ademais dunha parroquia do concello asturiano da Veiga e que contén o concello e parroquia de Santiago de Abres, tamén en Asturias. Este último é un topónimo opaco e considérase que, ou ben é o resultado dun nome persoal ou está formado pola raíz prerromana *ab– ‘auga’. Abres figura como Ables no século X e, a partir do século XII, alterna entre Avles, Avres e Abres.

Para saber máis deste e doutros topónimos do concello, pódese consultar o libro Toponimia de Trabada de Xulia Marqués Balea, publicado na Colección Terra Nomeada, pola Asociación Galega de Onomástica e a Real Academia Galega. A descarga é gratuíta na páxina da RAG.

Baltar é o nome dun lugar da parroquia de Ribeira, no concello da Estrada. É un topónimo de posesor, procedente dunha antiga (VILLA) BALTARII, que indica a existencia no lugar dun establecemento agrícola dun propietario chamado Baltarius, antropónimo de orixe xermánica, documentado na Idade Media. Deste nome proveñen os topónimos Baltar espallados polo territorio galego.

Para saber máis deste e doutros topónimos do concello da Estrada, pódese consultar o libro Toponimia da Estrada, escrito por Fernando Cabeza Quiles e publicado na colección Terra Nomeada pola Asociación Galega de Onomástica e a Real academia Galega. A descarga é gratuíta na páxina da RAG.

Hoxe é o Día da Terra, o planeta en que vivimos. Este topónimo nas linguas romances (Terra en galego, catalán, italiano, portugués; Terre en francés; Tierra en castelán) provén de TERRAM, acusativo do latín terra,-ae, voz que tiña as mesmas acepcións que hoxe ten nas linguas en que derivou.

Pero Terra, e aínda mellor Tellus, a forma poética do nome, ademais de topónimo tamén era un nome persoal, o da deusa que representaba o planeta na mitoloxía romana, en contraposición con Xúpiter, deus do ceo.

En galego temos, entre outros, tres topónimos ben coñecidos que conteñen a palabra terra. Son Fisterra (de FINES TERRAE ‘os confíns da Terra’), nome da vila, parroquia e concello coruñés; Salvaterra, nome imposto ao antigo Lazoiro polo noso rei Afonso VIII ou pola súa muller, neta de Leonor de Aquitania, seguramente a imaxe dalgún Salvaterra (‘terra a salvo’) occitano, hoxe oficializado como Sauveterre; e A Terra Chá (de TERRAM PLANAM ‘terra plana, chaira, cha’), nome dunha comarca luguesa, que coa forma ligada A Terrachá é topónimo dunha localidade da parroquia e concello ourensán de Entrimo e sen artigo, Terra Chá (San Xurxo), nome dunha parroquia de Antas de Ulla, tamén en Lugo (L.M.)

[Imaxe tomada de universo.fandom.com con contido dispoñible baixo licenza Creative Commons CC-BY-SA]

O Follabal é un topónimo único que nomea un lugar pertencente á parroquia da Ría de Abres, no concello de Trabada, en Lugo.

Para saber máis sobre a relación deste nome de lugar cos lobos, os foxos para cazalos e con outros topónimos como Foilebar, Feirobal e Fillobal, pódese consultar o volume Toponimia de Trabada de Xulia Marqués Valea, publicado na colección Terra Nomeada pola Real Academia Galega e a Asociación Galega de Onomástica. A descarga é gratuíta na páxina web da RAG.