Categoría: Sen categorizar

O 9 de marzo de 2011 saíu na prensa a noticia de que o PP rexeitara unha proposta do BNG para normaliza-la onomástica. Fóra das mencións máis ou menos risibles duns e doutros, que é o que máis chama a atención dos xornalistas, é lamentable que os tres grupos políticos non estean de acordo en protexer a nosa onomástica. Porque a nosa onomástica si necesita protección urxente. Hai que ter en conta que os ámbitos xurídicos da antroponimia e da toponimia son diferentes, posto que a primeira pertence ó dereito privado, e por tanto é unha cuestión individual e voluntaria, mentres que a toponimia atinxe ó dereito público e por tanto debe ser regulada pola Administración. Iremos poñendo algúns exemplos sobre os nomes propios, os apelidos e a microtoponimia.

Periodicamente os medios de comunicación recollen os debates que xorden en vilas e cidades arredor dos nomes das rúas.

A odonimia (do grego  odós, camiño, vía e ónoma, nome) é probablemente a parte máis mudable da toponimia, pois é moi raro que alguén solicite que se lle cambie o nome a unha vila, a unha parroquia, a un río, a un monte.

As causas destes cambios son variadas: en ocasións, en nome da Lei da memoria histórica, substitúense nomes asociados á ditadura franquista que xa desprazaran antigos topónimos; outras veces, a crecente urbanización do territorio esixe nomear rúas e vías que antes non existían. E, en moitos casos, a alternativa que se propón é un topónimo honorífico, en homenaxe a unha persoa.

Os que bautizaron as vellas rúas sabían que os topónimos serven para describir a realidade, para orientarse e para convivir. A Rúa Nova, O Preguntoiro, a Rúa Alta, a Praza da Ferrería, O Camiño Real… Non vivimos nun mundo acabado de descubrir; calquera recanto ten un nome previo; iso é seguro: ¡recórdese que Galicia ten máis de un millón de topónimos!.

Substituír un destes vellos nomes ou sepultar debaixo dunha nova urbanización coas súas vías novas unha manchea de topónimos que levan anos nomeando o territorio é un atentado patrimonial, é desbaldir unha herdanza natural e cultural que nos legaron os devanceiros.

Se se quere homenaxear alguén, eríxaselle unha estatua ou escríbase un libro para divulgar a súa valía persoal e social. ¿Entenderíase que para honrar o mérito dunha persoa se destruíse a catedral de Santiago ou a muralla de Lugo?

No ano 2002, a Comisión de Toponimia, a Asociación Galega de Onomástica, a Universidade de Vigo, a Federación das Asociacións de Veciños de Vigo e o Instituto de Estudios Vigueses  asinaron a seguinte declaración:

A toponimia como patrimonio

Recoñecemos que os nomes dos lugares son un elemento de primeira orde no noso patrimonio inmaterial. Herdados de xeración en xeración a través dos séculos, constitúen un dos máis prezados bens culturais da comunidade.

A progresiva transformación dos modos de ocupación do territorio pon en perigo a supervivencia de moitos topónimos tradicionais. Comprometémonos a velar pola súa preservación defendendo os principios que se seguen:

1)      Na denominación oficial das diferentes realidades xeográficas (entidades de poboación, urbanizacións, prazas, rúas, complexos urbanísticos, bloques de edificios, etc.), ha de preferirse sempre un topónimo tradicional antes que fórmulas de nova invención.

2)      No caso de realidades xeográficas de nova creación realizarase un inventario das denominacións tradicionais do territorio afectado e empregaranse nomes tomados dese repertorio para a denominación oficial das novas realidades.

3)      Cando nunha área determinada os topónimos tradicionais superan en número as novas realidades xeográficas creadas, de preferencia han de preservarse os topónimos de maior interese histórico, arqueolóxico ou filolóxico.

4)      Só se empregará o recurso á imposición de “topónimos honoríficos” (nomes de persoas ou institucións, de conceptos abstractos, de cidades ou países, etc.) en casos en que a nova denominación non sepulte un topónimo tradicional ou cando a supervivencia do topónimo

O Grupo de Expertos en Nomes Xeográficos da ONU (UNGEGN) elaborou no 2004 unhas Directrices sobre Topónimos Conmemorativos. Recollemos aquí os principios deste documento:

Cando se propón ou considera un topónimo conmemorativo, cumpriranse os seguintes principios, a non ser que entren en conflito coa política das correspondentes autoridades onomásticas:

1. Para propoñer un topónimo só se considerarán persoas postumamente; antes de que a proposta dun topónimo conmemorativo se considere deben ter pasado un mínimo de cinco anos da morte da persoa. Para acontecementos, polo menos deben ter pasado vinte e cinco anos do dito acontecemento.

2. Para propoñer un topónimo conmemorativo só se terán en consideración persoas cunha forte asociación co lugar ou o elemento xeográfico, ou que teñan destacada significación no legado cultural ou no desenvolvemento da zona, da provincia ou da nación.

3. O topónimo proposto deberá ser apoiado pola comunidade local e ir máis alá dun simple ou especial interese dun grupo.

4. Un topónimo non se debe usar para conmemorar vítimas ou sinalar lugares de accidentes ou traxedias.

5. Un topónimo conmemorativo non se debe considerar se xa existe para o lugar un nome arraigado e aceptado.

6. A propiedade da terra non confire a lexitimidade ou o dereito de aplicarlle un topónimo conmemorativo a un elemento xeográfico. O uso non oficial de topónimos conmemorativos en publicacións ou en dedicatorias ou indicadores non é garantía de que estes sexan adoptados en documentos toponímicos oficiais.

Coa mesma discreción que o caracterizou en vida, fóisenos o noso amigo e compañeiro o sabio filólogo Edelmiro Bascuas, membro da Asociación Galega de Onomástica, que faleceu o pasado día 10 de febreiro de 2011 na cidade da Coruña. A súa contribución aos estudos de paleolingüística galega é inmensa. Cantos o coñeceron saben tamén da súa cordialidade e da súa bondade.

Edelmiro Bascuas conciliou durante anos o exercicio docente como catedrático de grego no Instituto de Bacharelato “Ramón Menéndez Pidal” da Coruña coa investigación filolóxica. Publicou traballos sobre léxico e onomástica prelatinos en publicacións especializadas como Estudios Mindonienses, Paleohispánica, Studi Celtici, Veleia, Verba…

En 2002 publicou o volume Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega (Anexo de Verba. Santiago: Universidade de Santiago de Compostela) e en 2006 Hidronimia y léxico de origen paleoeuropeo en Galicia (Sada – A Coruña: Ediciós do Castro).

Deixou inédito un novo volume sobre léxico e toponimia de orixe paleoeuropea e unha colección de traballos breves, revisión doutros publicados previamente de maneira dispersa.