logo sli logo ilg DDGM - Dicionario de dicionarios do galego medieval

Dicionario de dicionarios do galego medieval

Corpus lexicográfico medieval da lingua galega


Está a procurar a palabra *oo como lema no Dicionario de dicionarios do galego medieval.172 Rows
- Número de acepcións atopadas: 146.
- Distribución por dicionarios: CANTIGAS DE AMIGO (2), CANCIONEIRO DA AJUDA (2), CONCELLO DE NOIA (10), CONCELLO DE SANTIAGO (3), CRÓNICA XERAL (7), CRÓNICA TROIANA (15), CRÓNICA XERAL (14), CRONOLOXÍA (27), CANTIGAS DE SANTA MARÍA (16), CANTIGAS DE ESCARNHO (9), HISTORIA TROIANA (8), CRÓNICA XERAL (ÍNDICE ANTROPONÍMICO) (1), VOCABULARIO 1275 (ÍNDICE ANTROPONÍMICO) (1), CRÓNICA XERAL (ÍNDICE TOPONÍMICO) (3), LIBRO DE NOTAS (ÍNDICE TOPONÍMICO) (2), VOCABULARIO 1275 (3), MIRAGRES DE SANTIAGO (10), Nunes2 (1), LIBRO DE NOTAS (12).

Se desexa realizar outra pescuda, pode calcar aquí.

J. J. Nunes (1928): Cantigas d' amigo dos trovadores galego-portugueses. Vol. III \(Glossário\). Coimbra: Imprensa da Universidade.
doo
m. s. m. XXXI, 8, CLXXI, 6, etc., com doo, paixão, dó. (Cantigas d' amigo).
soo
soa
adx. adj. {adx.} CXXI, 8, CCLXVI, 8, CCCXI, 27, DIX, 18, . (A mesma forma feminina ocorre em C. V. n? 992 {Pero Garcia Burgales} , onde se lê: por non viir a min ssoa, ssinlheira, / venha convosc' a vossa covilheyra). (Cantigas d' amigo).

Carolina Michaëlis de Vasconcelos (1920): "Glossário do Cancioneiro da Ajuda", Revista Lusitana 23, pp. 1-95.
doo
(dŏlu); compaixão, pena (influído quanto ao significado por door (dolore) e doer (dŏlēre): 1498, 2938, 4253, 4898, 5639, 6016, 8662, 8838 ( aver doo de alguem); 57, 3468, 7747, 9034 ( prender doo de alguem).
soo
adx. (solu) adj. {adx.}: único, desacompanhado 465, 9398; adv. sòmente 8628; {Vasco Praga de Sandin} non soo 8248; nen soo 185, 8667.

M. C. Barreiro (1995): A documentación notarial do concello de Noia (ss. XIV-XVI). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela [Glosario, pp. 155-456].
arroo
subst. .- subst. 'arró, faixa de terreo que se adoita deixar nos límites das herdanzas'. Cfr. comaro. Arroo, 39.40 (1439) "entesta ẽna deuesa cõ seu arroo". Arroos, 46.66 (1450) "et agros de fóra et arroos et rresíos et casas e heredades"; 47.18, 32.
avoo
aboo
[auoo]
subst. subst. 'pai do pai ou da nai'. Avoo, 13.21 (1395) "así de avoo como de conpras como de gaãças"; 43.24 (1447) "de Pero Bochón, voso avoo". Aboo, 62.13 (1487) " Johán Nunes da Ponte, meu aboo, defũto, cuja alma Deus aja". Auoos, 7.9 (1376) "parte de mĩa madre et de meus auoos"; 18.9; 25.14 (1409) "por herança de meu padre et auoos".
bõo

boo
adx. adx. 1.- 'bo, conveniente, útil, proveitoso'. Bõo, 10.74 (1390) "que se nõ pergam per mógoa de bõo rreparamẽto et chousar"; 30.42 (1415) "persona que seja mysuráuel et bõo rreparador et page ben o dito foro"; 38.51 (1435) "o dito casal, cõ todo o bõo perfeyto et rreparamento"; 39.84. / Bõ coraçõ, cfr. {infra} bõa voontade. / Bõo, Boo paramento. Bõo, 30.39; 31.54. Boo, 22.19. Cfr. s.v. paramento. Bõa, 24.51 (1407) "ou algũa bõa rrasõ se a por si auịa"; 44.34 (1448) "me obligo de plantar de bõa vjna"; 65.27. Boa, 28.43 (1412) "hũa boa mjllaría ẽna Agra de Ponte"; 34.15; 39.34; 39.88; 52.70. Bõas, 30.24 (1415) "mais dosẽtas sardinas arãgadas, bõas et merchantes"; 55.66; 63.42. Boas, 28.122 (1412) "dúas mjllarịas boas que han de ficar en fondo"; 42.16; 69.45.
____ 2.- Home bõo, 'home honrado, xusto, leal, fidedigno'. Aquí, 'mediador, que fai as partillas'. Bõo, " Juã Rrodriges, pedreiro, home bõo, posto por partidor das ditas casas" 37.8 (1434); "et esso mesmo Juã de Santiago, carpenteiroo, home bõo et partidor das ditas casas" 37.9 (1434). Bõos, "entõ os ditos Juã Rrodriges, pedreiro, et Juã de Santiago, homes bõos sobreditos, de consentimjnto et outorgamjnto dos sobreditos partiron et fezeron partiçón das ditas casas" 37.15 (1434).
________ 3.- Boa voontade, 'boa vontade, intención, propósito'. 'Acto volitivo de exteriorización de la voluntad del sujeto que quiere llevar a cabo un negocio jurídico frente a otra persona'. Cfr. Gutiérrez-Alviz DDR, s.v. declaración de voluntad e voluntas. Bõa uoontade, 7.4; 8.8 (1381) "nõ constrengida per forsa nẽ per engano desebuda, mays de mjna bõa, lyure uoõtade, que faso per mỉ et por toda myna uoz, confeso et outorgo que uendo et fyrmamente outorgo en venda (...) a uós, Pero Dominges"; 19.38; 64.5. Boa, 3.5 (1342) "de bõ coraçõ et de boa voontade, vẽdemos et ffrymemẽte outorgamos para ssenpre a uós". Bõas uoontades, 5.5 (1345) "de grado et de coraçõ et de bõas uoontades, uẽdemos para senpre"; 9.7. Bõ coraçõ, 3.5 (1342) "de bõ coraçõ et de boa voontade, vẽdemos".
________ 4.- A bõa fe, a boa fe, a booa fe, aabofé. A simple vista parece que ten a mesma acepción que boa voontade. Creo que é unha expresión co significado 'palabra de honra ou de verdade con que alguén se compromete', que aparece en determinados tipos de contratos, é dicir, naqueles que producen obrigacións recíprocas a cargo de ámbalas partes contratantes, caracterizados por conter na intentio da súa fórmula a expresión ex fide bona, co que se indica que se lle dá ó xuíz ampla marxe para apreciar de maneira equitativa as obrigacións resultantes, pois resolverá segundo a súa boa fe. Cfr. Gutiérrez-Alviz DDR, s.v. sinalagmáticos e actiones bonae fidei. A bõa fe, 11.34 (1390) "esto deue de seer conprido et agardado a bõa fe et sem mao engano ontre nós partes"; 19.38 (1398) "todo esto deue de seer conprido et agardado ontre nós partes aa bõa fe et em mao engano". A boa fe, 10.121; 25.49. A booa fe, 36.56 (1425) "prometemos et outorgamos de teer et conprir et agardar et nõ vijnr nẽ pasar contra elo de aquí endiãte en nehũa maneira, a booa fe et sen maao engano". Aabofé, 31.77 (1417) "esto se deue de teer et conprjr et gardar ontre nós partes aabofé, sen maao engano". {Cfr. sem mao engano s.v. engano}
cabijdoo
cabijdon
subst. subst. 1.- 'cabido, xuntanza, asamblea dos superiores dun convento ou comunidade relixiosa, para deliberar e resolve-las cousas pertencentes ó goberno e administración tanto das cousas espirituais coma das temporais'. Cabíjdoo, 10.9 (1390) "seendo presentes ẽno dito cabíjdoo, nós, o dito dom abade, et frey Pero Guiançe, prior do dito moesteiro, et frey Pero Eanes et frey (...) mõges do dito moesteiro, que fazemos por nós et porllo dito moesteiro et conuẽto (...) aforamos et damos em aforamento para senpre a uós, Fernã Garçía de Ujallo, mercador, vesino da ujlla de Noya, que presente estades"; 10.16 "et auẽdo sobre ello noso trabtado solene em nosso cabíjdoo per moytas uezes".
____ 2.- 'sala onde se celebra a asamblea do cabido'. Cabíjdoo, 10.7 (1390) "seendo juntados em noso cabíjdoo dentro na igleia do dito moesteiro per tangemẽto de canpãa, segundo que abemos de bso et de custume"; 22.5 (1403) "sẽedo jũtados ẽno cabíjdoo do dito moesteiro per tagemento de canpãa". Cabíjdon, 30.7 (1415) "sendo jũtados en noso cabíjdon, dentro ẽno dito moesteiro, per tanjemento de canpãa".
carpenteyro
{carpenteiroo}
subst. subst. 'persoa que ten por oficio traballar e labra-la madeira'. 8.4 (1381) " Johán Pellaes Gatyno, carpenteyro, vysiño de Noya"; 8.60 " Martỹ Franquo, carpenteyro, et Johán Martiis, criado...". Carpenteiroo, 37.9 (1434) " Martỹ Franquo, carpenteiroo, home bõo et partidor das ditas casas".
sotõo
sotoon
sooton
soto
{sotoo}
subst. subst. 'peza, recinto subterráneo dunha casa'. Sótõo, "disseron que eles mandauã et mãdarõ que ficase o dito Juã Vidal cõ a medade do sótõo et media dízema das ditas casas" 37.18 (1434); "a qual partiçón do dito sótõo dauã ao dito Juã Vidal contra a parte das casas onde agora mora Afonso Gonçalues" 37.21 (1434); "et a outra medade do dito sótõo contra as cassas de Afonso Aras" 37.23 (1434); "que el ten aforado da parte do dito sótõo contra a rrúa et cassas que foron de Vasco Ferrnandes" 37.33 (1434); "conuẽ a saber, toda aquela hũa casa, sótõo et sobrado, que está de dentro da çerqua da villa de Muro" 40.9 (1440); "todas aquelas hũas mjnas casas, sótõo et sobrado que están ẽna dita villa de Noya" 41.10 (1443). Hai 12 ocorrencias con esta grafía vid. listado s.v. sótõo. Sótoon, "parte do sobrado deanteyro et cõ o sótoon contra as ditas casas de Afonso Aras" 37.28 (1434). Sóoton, "que vay ẽna medade do dito sóoton ao longo, a qual partiçón do dito sótõo" 37.21 (1434). Soto, "a metad entregamente de aquelas casas, soto et sobrado, con súa torre et cauanel" 59.10 (1482). Sótoos, "vendemos como dito he aquelas casas, sótoos e sobrados que nós teemos e nos perteesçe porla dita herẽçia" 67.12 (1499).

F. R. Tato Plaza (1986): Léxico do Libro de Actas do Concello de Santiago (1416-1422).Vol. I (Glosario A-D). Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
antigoo
{antiguo}
adx. adx. Antigo, dise do que existe desde hai moito tempo: "que segundo as ditas aviinças e costume antigoo non eramos nen somos tiudos nen obligados de enbiar os ditos cobres fora desta çidade e arçobispado de Santiago" (6928, 6940). Outras formas: antigoa (2951), antigoas (2963), antigooa (3029, 6911), antigoos (336), antigua (7080, 7087), antiguo (6989).
boo
{bon}
adx. adx. Bo, dise do que é como debe ser ou como convén ou gusta que sexa: "que seja o dito pan boo et ben cosido" (2596). Outras formas: boa (14...8818), boas (153...4238), bon (2584), boo (1210...6656), boos (178, 969, 3342, 8854, 9248). // 2. Dise dos homes, veciños dunha vila ou cidade máis destacados e prestixiosos e que como tales teñen dereito a formar parte do concello: "et a qualquer de vos o conçello, alcalles et regidores, jurados et homes boos da çidade de Santiago" (12...9231). Outras formas: boo (2968). // 3. s. m. Bo, ben: "por lo amor de Deus et por contenplaçon da dita Ordee et por lo boo devido que os da dita çidade avian con o convento" (2475).
cabidoo
{[cabido]}
m. s. m. Cabido, corpo ou comunidade de eclesiásticos capitulares dunha igrexa catedral: "que presentes eran en nome do Dean et cabidoo da dita iglesia" (2666...7468). Outra formas: cabidos (8869). // 2. Asamblea, xuntanza ou reunión realizada polos membros dunha confraría ou gremio, ou polos vigarios de diferentes confrarías: "estando juntados en cabidoo enno adro da capela de San Fiinz (...) vigarios da confraria dos çapateiros e (...) vigarios e procuradores da confraria dos carniçeiros" (8895, 8919).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
don
dom

dões
dõoes
doo
plur. 'don, regalo, presente, dádiva' , del lat. DŌNUM (REW 2749). Formas: don 92.41 "peçoche eu este - "; dom 36.26 "nũca uos demãdey aynda - nẽhũu", 37.40, 60.17, 131.21 "que lles daria(m) gram - ", 292.84 "deu el entõ ao enperador por esto Soyra en - ", 560.24; 126.25 "que o tomasse en - ", 176.28 "que lle daria hũu - muy boo", 294.5, 315.35 "outorgati Deus hũu gran - "; dões 176.25 (A1 doeẽs ), 244.10,18 (A1 doẽens y doẽns ). Desde el s. XIII: CSM 31.30 "dar-t-ei o que trag' en don", 135.93 "ca á virgen dei en don / meu corpo"; Pedr' Amigo de Sevilha (1125, 1593) "e poys ela dera refece dom" (22); Martin Soarez (B 144) "confunda Deus quem te deu esse dom" (27); Cr. 1344 "senhor, eu nũca vos demandey nẽhũu dom" (II, 434), "muytos bõos dõoes" (II, 453); Miragres "vẽẽ y ofereçer seus dões" (170), "ofereçerõ seus doens" (219); Cr. Troyana "deronlles tan grandes dões et ataes porque senpre foron rricos" (I, 104.31), etc. El plur. ant. es dões (CSM 2.5 "que as graças e seus dões / da a quen por ela fia" ), que se usaba aún en el XVII (véase Morais; también Elucidário s.v. doens ), conociéndose también la grafía dõoes: F. Lopes Cr. D. Pedro "nom se acham doões em sua igualdança" (p. 131.12); Soliloquio "bẽes e dõoes da tua beninidade" (54.25); Imitação Cristo "nom se amansa com dõoes" (p. 44.5), etc. El plur. mod. es dons (sing. port. dom, gall. don ). Cfr. ya en el XIV: Miragres "moy grandes doons" (p. 50), "en seus dõos" (p. 134). En el XV: Corónica Iria "con moitos doos et joyas" (p. 43). Podemos pensar en el sing. doo, que sería normal (cfr. bõo y bom de BŎNUS ). Véase Magne Gloss. Graal 407-408. En cast. se usó dono (Berceo S. Mill. 483; Arcipreste de Hita 1586b; F. Aragón § 123.1; F. Teruel 71.2, etc.), sustituido por el postverbal don (ya en el Cid, cfr. Pidal Cid II, 630-631).
doo
dolo
'duelo, compasión, pena, lástima' , del lat. tardío DŎLUS (REW 2728). Formas: doo 45.51 "o mayor - que podia", 92.39,3, 100.23,13 "começarõ de fazer muy grã - por elle... nẽ a - de nos", 116.145, 130.119, 132.6 "ca ouuo muy grã - da lazeyra que sofria o conde", 150.4, 197.52 "ouuerõ delle - ", 200.38,44 "a fazer seu - et seu chãto... cõ - que ouue del", 201.46,56 "seu - muy grande... eu ey gram - de tj", 273.57, 274.70 "ouue entõ del - " 275.97, 286.17 "por - que ouuo del", 321.50, 344.14 "ca nõ ouue a rreyna - do seu auer", 388.1, 390.41, 437.12 "cõ grã - que ouue delle" (id. 444.34, 511.3), 481.1,9 "do grã - que el rey... fazia por seu fillo... fazia tã grã - ", 482.29 "con grã - do fillo", 528.43,50, 544.3 "que o moueu piedade et - ", 599.1,5,16, 601.6, 605.12,14 (2 v.), 607.4, 608.11, 610.28,34,36, 640.13, 658.41, 665.20,23,29, 666.41,42, 680.33 (2 v.), 733.14 "tomarõ por el - ena Estremadura", 736.25, 759.28; dolo 219.38 "com̃o que fezesse - "; doos 116.142 "ca meteredes grandes roydos et grandes - pela terra", 596.27 "foron muytos os - que fezerõ", 610.32 "dos muy grandes - que ela fez cõ elas", 636.20 "os - que fazia" (generalmente fazer doo, también es corriente auer doo de ). Se documenta desde el XIII: CSM 4.77 "e aque a gente ven / ao doo de Rachel", 12.34 "ouveron todos de morrer / e tornouse-lles en doo seu solaz", etc.; Afonso X (B 460) "e non uy mha senor, ond' ey gran doo" (9); D. Denis (100, 517) "que aueriades doo de mi" (5); Vasco Gil (B 330) "auede uos oie doo de mjn" (5), etc.; Cr. 1344 "elles hyã fazendo cõ ele mui grande doo... e ally foy o doo renouado" (III, 45); Gal. Estoria "que teuo Adam dóó por Abel çento ãnos... et fazer doo" (23.31,33); Cr. Troyana "feriansse todos moy sen doo" (I, 180.4), "aly cõmeçarõ hũ doo et hũ chanto" (II, 46.4); Miragres "por lo doo et por lo pesar que fillauã" (173), "cõ doo del" (177), etc. (cfr. Magne Gloss. Graal 417-418). La grafía mod. desde el XVI (véase Morais ). Está ya en Pero Menino Falcoaria, pero es un ms. mod.: "toma hũa lanceta ben aguda e ronpeo ao longo ben sen do" (15.5) (45.9), "e nõ ajas do das penas" (49.9). En gall. (es absurda la grafía doo de E. Rodríguez y Franco Grande ). En cast. duelo desde el Cid.
eemigo
ẽemigo
eamigo
enemigo
emjgo
enmigo
enmiigoo
enmiigo
emmiigo
emiigo
emigo
enmigo
enamigo
enimigo
enemigo
imiigo
imigo
inmiigo
inmigo
inimigo
'enemigo' , del lat. ĬNĬMĪCUM (REW 4435). Formas: eemigo 120.26, ẽemjgo 493.30; eemigos 58.7, 112.27, 132.42,44, 315.38, 339.11, 389.18, 594.4, 614.14, 680.22; eemjgos 56.33, 108.90, 193.47, 197.61, 237.18, 369.18, 370.3 (c. 225), 799.11, 865.7 (c. 601); ẽemigos 14.11, 90.27; ẽemjgos 59.6,9, 102.46, 244.56,6, 498.32, 646.20, 656.36; eamigos 564.40; enemigos 7.16, 8.46; enemjgos 7.10; emjgos 31.17; enmigos 4.40 (en A1 hay las formas eamigos, eamjgos, eamygos, enamigos, yamjgos y emjgos ). En la E. M. hay numerosas variantes desde el s. XIII: CSM 19.2 "seu ẽemigo", 26.45 "en poder do ẽemigo", etc.; Miragres "o demo que he sempre eemigo dos homẽs" (p. 230); Cr. Troyana "nen de eemjgo que ouuesse" (I, 108.33), "fora dos eemigos mortaes" (II, 165.30); Graal "soõ vosso ẽemigo mortal" (II, 358). Forma enmiigoo, enmiigo, emmiigo en Fuero Real "nẽ enmijgo contra seu ijmijgo" (65.457), "se matar seu enmijgo" (152.810), "todo outro omẽ que matar seu emmijgo... o dẽ por emmijgo" (153.834,836), "se for seu enmijgoo" (40.468); a. 1317 "aos enmijgos da nossa fe ou aos enmijgos da mha terra" (Desc. Portug. I, 29); Cr. 1344 "dos ẽmiigos da fe" (II, 403); Orto Esposo "emmiigo" (2.7, 6.1, 28.30, etc.); Aves "os enganos do ẽmiigo" (p. 21.28), "o dyaboo vosso enmiigo" (p. 44.2); "do enmijgo de fora. Enmijgo de fora nom entre na uilla sobre seu enmijgo" (PMH Leges 408); Virgeu de Consolaçon "enmijgos" (I, 137, 413, etc.); Cativo Monge "que era tentaçom do enmijgo" (BF I, 140.52); Nunes Contr. "perdeu o filho pelo enmiigo que recebeu en sa casa", "tirar os ẽmiigos dos corpos dos homes", "o ẽmiigo antigo" (RL XXVII, 33); III Livro de Linhagens "matar ẽ seus ẽmijgos" (Crest. Arc. 48); F. Lopes Cr. D. Pedro "que el rrei de C. fosse seu amigo e emmiigo de emiigo" (p. 148.44), "a armada dos emmiigos" (p. 198.79), etc.; Oficios "por que som enmiigas da vergonha" (87.14); Soliloquio "o ẽmiigo sempre vigiia... o nosso imiigo" (37.27, 29); cfr. "aquel enmiigo... ho eymijgo cruel" (Crest. Arc. 95). De aquí emiigo, emigo, por una parte, o enmigo, por otra: Cr. Troyana "et vingarnos emos de nossos emijgos" (I, 93.9); Fernand' Esquio (899, 1295) "emiga sodes" (6); Miragres "por esta rrazõ forõ sempre emigos" (p. 51), "cujo emigo el era" (p. 135); Esopo "e os emigos fazem todo polo contrairo" (Nunes Florilégio 84); F. Lopes Cr. D. Pedro "e emmiigo de emiigo" (p. 148.44); Frades Menores "pois que tanto te persegue o emigo" (I, 208); a. 1445 "contra nosos emigos" (Desc. Portug. I, 625); Graal "como enmigos" (155a, 464); Cativo Monge "ueio que o enmjgo anda apos ty" (BF I, 140.66); História de José "veestes... como ẽmigos" (Nunes Florilégio 63); s. XIV o XV "destruidor dos emmigos" (id. 103); F. Lopes Cr. João I "por aver vitoria dos emmigos" (id. 124); Frades Menores "foi escarniçido do amtigo emmigo" (I, 84), "o emmigo amtigo trazia engano ao seu coraçom" (I, 87), "a nossa carne he punhall do emmiguo" (I, 156), "era muy grande ẽmigo dos fraires menores" (II, 111), cfr. "por os ẽimigos hereges da ffe" (II, 55), etc. También enamigo: a. 1326 en CDGH 294; Gal. Estoria "por moytos enamygos que avia" (13.34). Otra forma es enimigo: a. 1209 "tod ome que enimigo alleno coller ena uila o en aldea que seia enimigo sacado a nostro foro" (PMH Leges 861); Corónica Iria "ou desonrrado de seus enimigos" (p. 77). En gall. mod. se dice enemigo, que se conoce desde el XIII: a. 1209 "parentes que enemigo segudaren" (PMH Leges 861); Nuno Fernandez Torneol (979, 1371) "e demais seus amigos / pagara delas e seus enemigos" (11); Corónica Iria "Deus te dara vitoria de todolos enemigos" (p. 56). Por otra parte abundan las formas con i inicial: imiigo en Cr. 1344 "por seu imiigo" (III, 17); Cr. Troyana "quando vençian seus imijgos" (I, 143.23); Gal. Estoria "que Abraã vençesse seus ymiigos" (196.15); Contempl. S. Bernardo "som seus jmijgos et encreeos" (BF VI, 105); Orto Esposo "jmiigo" (62.22,27); Oficios "logo se tornam imiigos daquelles que lhas filharom" (142.19); Soliloquio "o nosso imiigo... do meu imiigo... este nosso imiigo he avesso" (39.5,29,32), "que este nosso imiigo se doa porque nos nom pode aver... ao teu imiigo" (41.3,29), etc., cfr. "do imiigoo que sta prestes" (55.10); Vida S. Bernardo "na prisom de seus imiigos" (p. 56); Flos Sanctorum "ymijgos de christo" (Crest. Arc. 212); cfr. Fuero Real "nẽ enmijgo contra seu ijmijgo" (65.457), "en poder de seus ymjgoos" (150.745). La forma imigo en el XIV y llega hasta el XVI: Graal "imigos" (II, 132); Miragres "avendo batalla cõ hũu seu ymigo" (p. 2), "avendo batalla cõ meus ymigos" (p. 10), "et amigos et imigos" (p. 100), cfr. "os seus iimigos da alma" (p. 108); a. 1391 "de terra de nossos jmjgos" (Desc. Portug. I, 196); Frades Menores "o amtigo imigo" (I, 87), "o engano do imigo maligno" (I, 88); Imitação Cristo "mais ligeiramente he vençido ho imigo" (25.42), "ho imigo maao de todo... e o imigo cada dia mais poderoso contra elle" (26.47,49); Soliloquio "o nosso imigo" (27.5); F. Lopes Cr. João I "de seus ymygos" (Leite T. Arc. 80.7); Vida S. Bernardo "foy çercado de seus imigos" (p. 56); Esopo "pera avermos amigos e nom imigos" (Nunes Florilégio 84). Otra forma es inmiigo: Cr. 1344 "todos seus inmiigos" (II, 401); R. S. Bento "os ĩmijgos amar" (RBF V, 26); Graal 18a, 54; F. Lopes Cr. D. Pedro "vencedor sobre meus inmiigos" (p. 133.46), "eram inmiigos del rrei" (p. 170.20), etc. De ella sale inmigo: a. 1445 "ou medo de jnmigos" (Desc. Portug. I, 625); Soliloquio "os meus inmigos feriram a minha alma... os meus inmigos fezerõ de mỹ todo aquello que quiserom" (14.17,21), "guardame dos meus inmigos" (15.3); D. Eduarte Leal Cons. "tentados per o mundo, carne e immigo" (Nunes Florilégio 109); Frades Menores "ex que vem o inmigo antigo" (I, 89), "a todos immigos vemçe" (I, 157), etc. Desde el XVI es ya normal en port. el uso de la forma reconstruida inimigo, que está ya en textos anteriores: a. 1209 "todos los parentes que inimigo segudaren... meu inimigo he... qui coller inimigo alleno" (PMH Leges 861, también 907); Corónica Iria "alguns seus inimigos (CBR enemigos ) por zelo de envidia" (p. 65), "temendo os inimigos" (p. 77), cfr. "nin os inamiigos da fe" (p. 75). Véase Lorenzo Cronologia 210-211. En cast. desde el Cid.
faceyroo
faceiróo
faceiroa
fazeyro
'almohada' . Tiene base en FACE y se acentúa faceiróo (cfr. Michaëlis Giraldo, 233; Piel Notas etim., RP XVII, 42; Corominas DCELC II, 890). En una ocasión: 371.29 "mollou todo o - ". La Cr. 1344 dice "molhou toda a barva" (III, 371). En la Cr. Castilla (ms. 7403 ) "el rrey don A. estonçe mojo todo el fazeruelo et fizose malo de despertar" (fol. 20aV; lo mismo en el ms. 1347, fol. 181aV). Se trata de palabra ant. con abundante documentación medieval: a. 1254 "ita quod faciant de culcitra et de pulvinari facezeiros (sic) pro ad Monachos" (Elucidário s.v. faceiró ); a. 1262 "lectum meum... cum uno façeiroo et cum una colcha" (CDGH 265); a. 1267 "et duos chumaços et unum faceiroo et una colcha" (Elucidário s.v. alfanbar ); a. 1278 "meu leyto con una coçedra e con dous chumaços e dous façeyroos" (Ferro1 p. 36); a. 1312 "e uum cabeçal e quatro faceiroos e cinco lençoees" (Elucidário s.v. almadraque ); a. 1359 "e XXII fronhas de faceiroos" (id. s.v. chimaço ); a. 1348 "a cama et con V ffaceyroos" (CDGH 306); a. 1364 "it. doze ffaceirões hum delles grande... it. honze panos de ffacejrões laurados... it. tres ffaçejroos laurados... it. quatro ffaçejroos uelhos" (Machado Voc. XIV 234, 238, 239); Orto Esposo "faceyroo" (332.2). También existió la variante faceiroa, citada por el Elucidário sin documentación: a. 1204 "et plumacio et faceirola et almuzala" (CDGH 16); a. 1270 "omnes pannos culcitras et colchas faceyrolas et pannos lineos quas habeo" (id. 189); a. 1279 "et lectum meum in quo iaceo cum culcitra... et una faceyroli... et colcha et faceyroli... et unam faceyrolam" (id. 239, 240); a. 1283 "et cum duabus colchis et duabus faceyrolis" (id. 249); a. 1347 "hunha colcha e hun thumaço e duas ffateiraas (sic)" (id. 279); a. 1348 "et quatro faceyroas" (id. 306); a. 1395 "et quatro faceyroas et duas sauaas" (id. 157). Ninguna de estas dos formas existe en gall. mod. Por eso faltan en Cuveiro y Valladares, pero aparece absurdamente faceiroa en Carré, E. Rodríguez y Franco Grande, con una definición sacada de la manga (está también en Irmandades da Fala y Crespo Pozo s.v. almohada. En Franco Grande se encuentra, además, el disparate fateira, que debe remontar a la mala lectura del ej. citado de 1347). Cfr. Lorenzo Consideraciones, 162-163 (en donde leí equivocadamente fazeyro ). En cast. se conoce aceruelo. (Cfr. Pottier Invent. aragonais, 152-153).
meyo
meo
medeo
meyogoo
meogo
meogoo
meya
meogo
meogoo
meyogoo
meyogoo
meogoo
meogo
medeo
medio
meo
meio
'medio' , del lat. MĔDIUS (meogo, meogoo, meyogoo representan el lat. IN MEDIO LOCO; no veo ninguna dificultad en la evolución ni la necesidad de partir de MEDIO LOCULO, como hace C. Michaëlis, seguida por Machado, DELP1 1458b; DELP2 1549a; se fijan demasiado en las grafías meyogoo, meogoo, que pueden ser acomodaciones de la lengua escrita sin valor real; cfr. Cornu Gram. §§ 130, 244; Michaëlis Fragm. etym., 148-150; Michaëlis Dispersos II, 84-87; Michaëlis Giraldo, 244-247; Magne Demanda Graal III, 253-254). Formas: meyo 188.42 "en - do curral" (id. 199.9, 230.24, 272.41, 397.4, 727.25, 749.80 861.7), 201.71 "per - ", 267.45 "per - da neue" (id. 304.34, 345.28, 591.22, 801.8, 823.26,32, 824.71,72), 212.6 (c. 125) "bem ata o - " (id. 215.69), 292.6 "elles seydos de - herdou todo", 224.23 "quatro meses et - " (id. 341.58, 350.38, 759.3), 520.26 "dous morauedis et - " (id. 535.8,9,10), 530.19 "hũu - diñeyro", 580.7 "que o leuauam en - " (id. 581.11), 678.10 "de - das pedras", 847.5 (c. 580) "doutros feytos d' ontre - ", 872.36 "ydas ao - do cusso", medeo 177.47, 225.11, 341.60, 520.25, 530.13, meo 182.62 "en - de seu curral", 34.14 "per - ", meyogoo 193.31 "colledeos no - " (A1 meogo ), 459.24-25 "en - da plaça", meogoo 673.64 "en - do coro", meogo 839.17 "en - do jnuerno", meya 201.72 "esta - sortella" (id. 213.28, 214.43), 572.15 " - legoa" (id. 642.18, 665.21, 666.41, 667.9). Se documentan todas estas variantes. La forma meogo, en toda la E. M.: a. 1261 "eno meogo da carta" (Salazar 39.9); CSM 65.97 "se en este meogo / morreres", 121.23 "en meogo dun gran val", 115.149 "no meogo"; Miragres "ẽno meogo dela" (p. 80) (id. 71, 153, 157); Cr. Troyana "en meogo do escudo" (II, 146.7); Tratado Albeitaria "no meogoo" (BCMO XI, 499.24); a. 1364 "Rota no meogoo" (Machado Voc. XIV 241) (otras formas se citan en Graal ); Nunes Contr. "no meogoo do paraiso", "en meogoo da mayor caentura" (RL XXVII, 50), "en meyogoo deles" (id.); Giraldo Alveitaria "no meyogoo da frente" (RL XII, 20.2) (otro ej. en Graal ); Graal "per meiogo do regno" (II, 58); Biblia "eno meogoo das augas" (p. 21), "em meogoo do paraiso" (p. 25), "em meogoo dos lenhos do Paraiso" (p. 26). Viterbo Elucidário cita en el XIV meiagoo, que es una mala lectura. También en toda la E. M. la variante medeo: a. 1242-1252 "Iª talega e medea in ceuada" (Salazar 8.13); a. 1299 "de por medeo" (Leite T. Arc. 109.13); Miragres "por medeo da cabeça" (p. 2), "en medeo do trono" (p. 165), "a medea legoa dy" (p. 105); a. 1347 "seis soldos e medeo" (Duro p. 191); a. 1432 "que seja foro da medea talla" (Ferro2 p. 15); a. 1455 "medea dusia de colleres de buxo" (id. 315); a. 1437 "viinte et noue dias et medeo... viinte e nove dias et medeo... triinta et seys dias et medeo... triinta et seys dias et medeo... e medeo" (id. 405). Es la forma que da Valladares para el gall. mod., pero no le siguen, con buen criterio, los otros diccionarios. La variante culta medio en XIV-XV: Cr. Troyana "en começo et en medio et en fim" (I, 105.14); Frades Menores "sem outro medio" (II, 188; también I, 164, 203; II, 165); a. 1432 "que leve medio açumbre" (Ferro2 p. 14); a. 1483 "vinte e quatro rayaas e medio" (id. 207); Corónica Iria "rebentou por lo medio" (p. 53). Es la forma normal del gall. y también port. (véase Morais ). La forma meo está también en toda la E. M.: a. 1242-1252 "mea talega" (Salazar 8.11); a. 1255 "en outro cabo meo do mato" (Ferro1 p. 17); a. 1256 "laurar a meas" (Sponer 117.5); CSM 253.53 "quebrou pelo meo"; a. 1295 "meo çenteo e meo verisco" (Duro p. 164); a. 1299 "o noso meo casar" (id. 166); a. 1328 "a qual parte de por meo conno moesteiro" (id. 176); a. 1346 "dous soldos e meo" (id. 190); a. 1352 "pan meo milo e meo çenteo" (id. 198); Cr. 1344 "per meo" (II, 433); Miragres "ẽno meo da batalla" (p. 90); Cr. Troyana "en meo" (I, 110.7), "por meo dos peytos" (I, 99.30); Frades Menores "altura de meo pee" (II, 78); Soliloquio "ẽ meo do meu coraçõ" (4.17); F. Lopes Cr. D. Pedro "tres soldos e meo... dobra e mea dobra e tornes e meo tornes" (p. 133.55,56,57); Oficios "em meo da praça" (194.5); D. Eduarte Ensinança "em meo da sella" (18.6); Vida S. Bernardo "ẽ meo de todos" (p. 65); Corte Imperial "em meo do canpo" (Leite T. Arc. 60.15); Cativo Monge "carne meea crua" (BF I, 141.87); Vita Chr. "em meo dos doctores" (Nunes Florilégio 114); Hist. Vespasiano "viver com tam pouca vianda meo ano" (id. 119); Flos Sanctorum "mais de meo pam" (id. 130), etc. Se usaba aún en el s. XVI, como puede verse en el Gloss. Sá Mir. Desde el XIII la forma port. mod. (véase meio en Morais ): CSM 5.40 "dous anos e meyo"; Afonso X (B 461) "meyo rabo de carneyro" (4), "e outro meio filhou" (6); Johan Airas (616, 1026) "non fezestes / o meyo de quanto uos dissestes" (14); Johan de Gaia (1043, 1433) "en meyo da praça" (7); a. 1364 "meio alqueire... alqueire e meo" (Machado Voc. XIV 247), "marco e mejo mejos hũa meja onça" (id. 233); Nunes Contr. "ante dũu meyo d' ano" (RL XXVII, 50); Oficios "chamam os estoicos meyos officios" (154.12), etc. En gall. pop. la única forma debe ser medio, que es la registrada por E. Rodríguez. Valladares cita falsamente medeo, Cuveiro meo, Carré meio, Irmandades da Fala para complicarlo más cita meio, meo y meogo, Franco Grande lo arregla no citando ninguna forma. Ciertamente, la variante meio es de uso literario, pero más por portuguesismo que por otra cosa. Corominas DCELC III, 320 cita en cast. ant. meo y meyo.
ome
omẽ
home
ome boo
ome de pe
ome
omẽe
homem
plur. etc. 'hombre' , del lat. HŎMĬNEM (REW 4170). Formas: ome 4.39, 27.10, 50.24, 78.2, 90.35 "faredes de mỉ o mellor - d' Espana", 92.46, 93.19, 100.24, 101.36,38, 110.56, 113.71, 116.139, 124.28,37 "que era - de tã alta guisa com̃o el", 129.85,107, 131.19, 134.5, 135.16,31, 136.7, 137.42, 139.29, 145.13, 148.36 "ca sse pode per y perder hũu grande - ", 150,15, 152.65, 157.7,14,15, 160.11 "daquel grande - dõ Vela", 166.4, 167.23, 168.39,41,43, 172.13 (c. 109), 176.21, 180.26,27, 181.30,42,48,50, 182.55, 193.34, 195.10, 200.25, 208.12, 209.42, 219.37, 220.42, 225.4 (c. 135), 227.19, 266.26, 283.43,52,54,57, 288.10 "en guisa d' - desconoçudo", 292.8, 293.19, 294.4, 302.45, 312.8 "era - de muy grã curaçõ", 315.27, 341.64, 358.2,4,5, 371.4, 505.25, 507.19, 517.14, 546.15, 583.13, 589.29, 595.26, 613.22, 614.19, 619.67 (2 v.), 622.13, 624.8 "fillas de mao - ", 626.21, 640.15, 646.22, 652.7,10, 655.7, 657.11, 661.7, 663.14, 674.24, 686.31, 689.4, 705.20,21,25,29, 712.13, 721.27, 744.2,12, 750.22, 763.16,19, 760.29, 797.13, 804.97, 810.143, 811.162,163, 817.72 "de - barõ", 820.17 "o - soo ou a moller soa an alma", 853.70, 862.23,24, 875.8, 891.39, 892.65, 896.8 "et tãto - de prestar" om̃e 301.28, 327.63, 329.12, 331.42, 340.32, 393.18, 418.7, 437.10 "que sodes - de bõa ventura", 450.3, 454.20, 476.6,7 (c. 316) " - de muy boos custumes et muy poderoso - ", 712.16, 720.48 "foy - de grã fazenda", 729.4, 763.22, omẽ 78.14, 79.29, 94.47,48, 133.36, 134.45, 260.12,13,14,15, 261.33, 265.6, 278.43, 437.11, 609.11, 725.16, home 4.40, 27.10 "era - de maa parte", 94.38, 312.5,10, 431.10, 902.51. Casos más especiales: ome fillo dalgo 167.18,24,27, 538.10, om̃e fidalgo / omẽ fidalgo 669.5, 703.10, alto ome 175.5, 289.23, 650.31, alto omẽ / alto om̃e 34.6, 697.15, ome d' alta guysa 266.18,24, nobre ome 289.9, 572.32, 643.20, 741.40 (570.7 " - tã noble" ), nobre om̃e 645.81, omẽ nobre 266.24, ome d' ordim 283.45 ('religioso' ), rico ome 649.19 (véase RICO OME ), ome boo 'hombre honrado' 252.27, 417.9, 537.33, 603.15 (2 v.),10,15, 604.30,32,33,34,2,6, 605.20, 607.7,9, 608.22,24, 613.22, 669.5, 675.32, 764.32, ome bõo 505.22, 603.1, 608.26 ( boo ome 163.4, 545.11, 588.18), om̃e boo 378.29, 452.17, 466.7 (c. 306), 674.23, 675.44, om̃e bõo 824.55 ( bõo om̃e 809.102), omẽ boo 603.8,14, omẽ bõo 75.1, home boo 900.15, 901.33, ome onrrado / ome onrado 76.11 (c. 52), 77.32, 642,10 ( onrado ome 660.39), om̃e onrrado 712.19,28. Puede tener valor impers. 'uno, nadie, alguien, cualquiera' : ome 45.52 "ca nũca - assi foy esterrado", 50.16, 68.17, 89.28,8, 101.22,24,35 "nõ sabemos - no mũdo que... et deue - auer grã siso... que - perde" 119.22, 136.24, 146.18, 147.18 "nũca naceu - no mũdo", 148.45,52, 149.57 "nõno sayu a rreçeber - ", 154.29, 173.30,37, 177.45 "que nõ foy outro - cõ el", 179.95, 192.22 "nõ achãdo - nẽhũu nẽ mouro", 194.55, 197.45, 200.39, 310.11, 392.23 "todo - que" (id. 397.10, 613.45,21, 805.129, 875.16), 454.32, 499.16 "que nũca fossem contra elle cõ - do mũdo" (id. 541.32, 588.27, 604.35, 626.18, 642.4, 645.74, 646.6, 656.38, 705.9, 742.55), 505.13 "que llj nõ saberia - poer preço", 523.13, 535.15, 570.39, 573.34, 581.24, 593.15, 615.26, 622.17, 644.68, 654.16, 656.44, 664.35 "nõ acharõ - viuo", 664.37, 666.36, 804.100,113, 823.39, 825.84, 826.29, 880.6 (c. 620), 888.47, 889.28, 892.55,60,63, 896.10, omẽ 40.37, 133.27 "ca do que sse - paga esso tẽ por mellor" (habla una mujer), 261.27, 272.33 "nũca fiz mal a - do mũdo", om̃e 12.25 "nom ouue y - que", 14.6, 376.20 "per - do mũdo" (id. 405.19, 702.30, 727.29), 383.10,12, 435.13, 436.26, 660.4, 669.13, 671.21, 749.76, 753.44, omem 355.38 "nõno atendo de - do mundo". En plur. tenemos: omes 13.36 "mays de quatrocentos - ", 19.8, 26.47, 28.29, 109.27,30, 112.36 "que de muy longe as oyriã os - ", 125.13, 130.121, 136.5, 138.54, 139.21,25, 145.16, 146.19, 147.19,29, 150.24, 151.36, 153.16, 154.10,17 "leuoulle ende... muytos - ... quantos - a en Espana", 170.101, 172.8, 185.56, 189.63, 194.54, 197.56, 203.14, 204.26, 217.17,18, 220.44, 221.3, 222.11 (c. 132), 227.24 "chamou logo seus - " (en muchos lugares, como aquí, significa 'vasallos' ), 235.62, 240.36, 246.63, 256.38, 259.27, 266.17, 267.46, 272.35,42, 278.25 "viijº mĩll - " ('soldados' ), 286.12, 308.5, 321.44, 368.5 (c. 223), 376.13, 381.14, 386.17, 389.18, 409.22, 410.26 "contra todos os - do mũdo", 424.5 "por todos os - d' armas", 425.25, 426.7, 432.26, 435.12, 446.10, 460.39, 465.39 "estes - santos", 468.21, 470.12,13, 489.5 "sete mĩll - d' armas" 494.19, 497.6, 504.6 (c. 338),6 (c. 339), 507.26, 508.13, 524.20, 527.30, 531.22, 535.14 (2 v.),17, 537.9, 546.6, 548.29, 551.12, 556.6,12, 560.34, 583.7,23, 623.28, 624.13 "et - de tal lugar com̃o nos somos", 649.14, 656.29,47, 657.7, 676.19, 684.25, 686,18, 691.19, 704.29 " - d' armas", 715.3, 722.36, 724.19, 740.11,14, 748.66 "de - armados", 756.12, 774.22, 781.9, 784.38, 790.32, 805.127,133, 808.79, 816.50 "de - d' armas", 817.73, 818.24, 822.11 (c. 556), 839.19, 850.5 (c. 585), 855.6 (c. 589), 862.17, 885.6 (c. 601), 876.25, 879.5 (c. 617), 885.12,14 (c. 628), omẽes 39.6, 50.8, 78.4, 100.13, 102.65, 481.9, 816.68, omees 110.61, 167.5, homes 26.45, 79.4, 88.11 "doutros - d' armas", 98.45, 101.41, 902.51,65. Casos especiales: omes boos 'hombres honrados, nobles' 76.9, 107.83, 222.11 (c. 133), 243.38, 263.14, 291.57, 328.4 (c. 192), 334.4 (c. 195), 335.7, 338.16, 340.40 ("cõ todos os - boos onrrados" ),41, 341.47,49, 344.8, 358.5 "contra os ricos omes et contra todos os - ", 368.2 (c. 223), 380.11, 381.3 "cõ todos seus rricos omes et cõnos - da oste", 390.3, 403.22, 412.25, 420.3, 439.4, 452.4,5, 462.26, 488.15, 527.36, 542.10, 544.5, 546.6, 551.2, 633.3, 676.22 "os condes et os rricos omes et os outros - ", 682.11, 683.1, 698.22, 701.4,9, 710.22 "os rricos omes et os - da terra", 716.9, 719.16, 730.21, 736.15, 756.14 "os rricos omes et os - da terra", 760.32, 762.6,21, 763.25,27(c. 519),28 (c. 620), 771.2, 772.36,39, 773.44,3, 783.26, 787.5,12, 800.30, omes bõos 26.25, 28.31, 76,14, 333.38,2, 334.5,8 (c. 195) "erã - et de sancta vida... erã - et entendudos", 341.57, 352.15, 474.28, 504.7 (c. 339), 505.8 "erã - et ricos", 506.5 (c. 340), 512.23, 525.11, 537.2, 542.3 (c. 373), 554.38, 555.8, 654.23, 683.36, 685.2, 686.27, 698.14,21, 706.1, 707.31, 762.4, 763.17, 767.54, 774.36, 782.3, 785.15, 788.31, 871.27, 881.6 (c. 621), 459.22 "muytos - de ordim" (id. 222.8), bõos omes 101.43, 241.52, 642.7, omẽes bõos 25.23, 77.21, 78.8 "dos caualleyros et dos - de Castella", 83.14, 88,12 "os - d' estorias d' armas", 104.26, omees boos 281.98, omẽs bõos 715.4, homes bõos 79.23, bõos homẽes 77.26 "muytos - et onrrados", omes onrrados / omes onrados 141.32, 239.4, 289.11, 418.3, 452.9,20, 524.6 "os - mays onrados", 535.22, 546.10, 549.2, 551.8, 557.3, 576.10, 577.33, 581.26,28, 613.8 "os condes et os outros - ", 614.4, 620.10, 621.45, 657.4, 660.37, 664.22, 676.13 "condes et ricos omes et outros - " (id. 677.16, 696.10), 701.9, 709.31, 741.32, 745.28, 747.41, 787.27 ( onrrados omes 249.5, 349.19), altos omes 'nobles' 3.5, 7.29, 14.10, 25.21, 35.11, 36.13, 52.5, 66.28, 76.2,15, 113.54, 126.8, 158.34, 176.25, 200.19,25, 204.34, 227.11, 237.6, 255.29 ("os mays - de sua oste" ),34, 259.27, 270.9,12, 272.22, 273.52, 289.13,21,25, 290.29,49, 294.33, 295.26, 296.39,41, 300.6, 301.11, 307.24, 337.7,9, 341.56, 389.35, 403.20, 405.13, 440.17, 444.24, 498.3, 577.37, 578.38, 614.18 "aos - onrrados", 667.19 "aos rex et aos - ", 668.10, 680.32 "os condes et os ricos omes et todolos outros - ", 686.22,24, 688.7, 729.7, 748.65,70, 749.81, 887.16, altos omẽes 22.15, 317.33, altos omees 57.61, altos homes 839.10, altos homees 24.7, nobres omes 670.14, 696.17, 750.30, 826.27, nobles omes 701.52, 729.11, 739.46, cfr. 91.31 "de rreys et de grandes omes" (id. 151.37), 808.81 "hũu dos grandes omes do rreyno", 411.7 "dos mayores omes de Castella", omes fillos dalgo 640.3, omes d' alta guisa 9.22, omẽes d' alta guysa 93.32, omes de prestar 444.32, omes de gran cõta 738.24, omes d' ordem 804.109 ('religiosos' ), omes d' armas 9.12, omes de pee ('soldados de infantería' ) 217.21, 221.10, 418.21, 425.4, 590.13,14,16,17, 758,17, 767.45, 780.23, 782.28, 788.29, 800.10, 878.23, omes de caualo ('caballeros' ) 565.4 "çincoẽta mil - ", 570.32, 572.27, 739.37, cfr. omes a caualo 832.16. La expresión ome boo es muy usual en la E. M. para indicar a las personas más ricas o notables de un lugar: CSM 43.5 "un ome bõo que en Darouca morava"; a. 1260 "et auido conssello con homéés bóós et ssages" (Sponer 129.29); a. 1258-1261 "oméés bóós... omes bóós" (Salazar 33.22, 40.8); a. 1242-1252 "et cõ homijs buus sages" (id. 7.24); Miragres "hũu home boo clerigo de santa vida" (p. 14); IV Livro de Linhagens "e outros homeens boons e rricos que em Portugall auia" (Leite T. Arc. 43.7; cfr. ps. 178b-179a); a. 1432 "e procurador e omees boos... os ditos omees boos" (Ferro2 p. 17, 18); a. 1433 "poseron por omees boos contadores pera que tomasen as contas a todos los procuradores... aos ditos omees boos... rejedores et omees boos do dito conçello... por omees boos" (id. 19, 21); a. 1434 "juises e rejedores et procurador et omees boos" (id. 23); a. 1434 "nos o conçello, juises et rejedores e procurador et omees boos da dita çibdade" (id. 25). Véase en Morais homem bom. La expresión ome de pe aún en el. XV: a. 1437 "a todos los omees de pe fillos dalgo... dos ditos omees de pe fidalgos... omees de pe" (Ferro2 p. 171); a. 1432 "A. da Fonte ome de pe do dito abade" (id. 251). La forma ome desde el XIII: a. 1209 "tod ome que sua moller de beneycion ou de iuras lazares (sic)" (PMH Leges 867), "ome que estouer en uela" (id. 889); a. 1253-1254 "como omes que amo e quero ben" (Salazar 14.1); a. 1260 "si algũ ome contra esta carta quiser uijr" (id. 30.4); a. 1278 "a proueyto de home" (id. 74.11); Pero da Ponte (1169, 1635) "que home pedir non ousa" (10), etc. (home es la forma gall. mod. y también pop. port.: cfr. E. Rodríguez y Morais ). Del XIII al XV existe la variante escrita omẽe: a. 1214 "aos oméés d' ordin" (Test. Afonso II, 259); Miragres "enganador de homẽes" (p. 19); D. Eduarte Ensinança "todollos homẽes" (4.1); Frades Menores "beverom os omees" (I, 27), "os omeens" (II, 189), "os moços e os homees... omeem viil" (I, 81), etc. En port. mod. homem (cfr. Morais ), forma documentada desde el XII: a. 1152 (copia posterior) "todo omem de fresno que filar moler a forcia" (PMH Leges 380); Pero Garcia d' Ambroa (B 1578) "nul homen" (19); CSM 382.7 "ca segund' e Deus e omen", etc. El sentido indefinido es bastante corriente en la E. M.: CSM 66.51 "ome non poderia / preçalas", 6.85 "null'om ' y que emende"; Graal "assi que podera homem i veer mui grã gente" (I, 37); Cr. Troyana "aly podera home ueer estrayo torneo" (I, 98.27); Castelo Perigoso "ou se homem diz suas oras escondidamente" (Leite T. Arc. 50.11). Aún en los clásicos (cfr. Sá de Miranda "e homem dá se mais que deve / muitas vezes ó cuidado" en el Gloss. Sá Mir.; aquí se cita otro ej. de Gil Vicente ). Véase también Palhano Leal Cons. p. 118-120. Cfr. para el cast. Corominas DCELC II, 934-935.
perigoo
perijgo
peligro
perigoo
periigo
perigo
periglo
perigro
peligro
'peligro' del lat. PĔRĪCŬLUM (REW 6414). Formas: perigoo 134.4, 236.70,74, 242-243, 243.33, 261.31 (A1 peligro ), 267.42, 268.5, 278.35, 320.18, 352.14, 358.7, 378.35, 421.14, 462.24, 651.18, 687.40-41, 712.26, 735.12, 759.29, 800.20, 824.70, 825.78,79, 839.19, 842.32, 846.9, 849.5,6 (c. 583), 850.5 (c. 584), 852.42, 869.13, 872.41 "quantos y yã era a muy gran - d' alcoradas", 880.6 (c. 620), perijgo 211.9 (A1 perijgõo ), peligro 833.3, 834.34, perigoos 885.4, peligros 457.11 "metendosse a muy grandes - ". La forma perigoo en los ss. XIII-XV: CSM 267.1 "livrou un mercador do perigoo das ondas", 313.36 "todos en perigoo eran"; R. S. Bento "o mal do qual perigoo" (RBF V, 40); Cr. 1344 "guardar dos perigoos e cajoões deste mundo" (III, 47); Miragres "seus perigoos da alma" (p. 17) (también ps. 42, 185, 187); Cr. Troyana "et en tal perigoo" (I, 265.19); Graal "que te pode de todo perigoo livrar" (II, 249; en Gloss. Graal, el texto perigo ); Nunes Contr. "me livrou de perigoo deste mundo" (RL XXVII, 59); Frades Menores "livrados de aquelle perigoo" (I, 305); D. Eduarte Ensinança "de muytos perigoos" (7.2); Oficios "com receo de perigoo" (49.18); D. Eduarte Leal Cons. "mudanças de tempo, perigoos, perdas" (Nunes Florilégio 108); a. 1455 "males mortes perigoos sen razoes" (Ferro2 p. 302). Cfr. Aves "algũũ perigoo... daquel perigoo" (p. 31.7,8-9), "quantos periigoos e quantas mortes lhis podẽ ende nacer" (p. 22.10); también Cativo Monge "de leixar os perijgoos ujdados" (BF I, 145.188). De aquí se formó una grafía periigo ultracorrecta: Graal "em este periigo" (II, 168; en Gloss. Graal, pero el texto perigo ); Soliloquio "muytos periigos" (29.30), "grãdes periigos... outro periigo" (42.10,12), etc.; Orto Esposo "periigo" (9.1, 79.25, 112.6); Oficios "a que periigos devemos seer mais aparelhados" (50 cap.), "a periigo de morte" (124.1); F. Lopes Cr. D. Pedro "os periigos que lhe avĩir podiam" (p. 120.27); Imitação Cristo "vee de quanto periigo te poderas livrar" (p. 43.49), etc. La grafía mod. perigo está desde el XIII: CSM 235.103 "no perigo temporal"; Miragres "liurame deste perigo" (p. 212). Más ejs. en Morais y E. Rodríguez ). De la base PĔRĪCLUM tenemos periglo en CSM 148.3,9,14,19,24,29, "de mui grandes periglos"; perigro en CSM 148.34,39,44 "de mui grandes perigros"; Frades Menores "outro mayor perigro" (II, 82). De aquí peligro: Cr. Troyana "et moytos peligros" (I, 184.23); Gal. Estoria "dos outros peligros" (38.19); Miragres "liurou moytos de grãdes peligros" (p. 17); Frades Menores "quamdo em tam gramde peligro lhes negavam o ospedamento" (I, 41); a. 1448 "mays sen peligro" (Ferro2 p. 143); cfr. a. 1211 "a que acaeçe prigoo no mar... aaqueles que acaeçer prijgóó no mar" (Desc. Portug. I, 2); Esopo "com temor e prijguo de morte" (Crest. Arc. 76). En los diccionarios galls. se cita perigo, pero popularmente la forma conocida es peligro (a Cuveiro se le ocurrió presentar perigro ). Cfr. Corominas DCELC III, 718-719.

K. M. Parker (1958): Vocabulario de la Crónica Troyana. Salamanca: Universidad.
troo
m. m. trueno; thunder (Vid. lostrego), I 279.21.
poo
m. m. polvo; dust: polidamas fuj do caualo a terra. Et o elmo fuj enuolto bẽ ẽna terra et ẽno poo, II 141.24.
soo
m. m. suelo, tierra; ground, soil: os muros et as portas da çidade todos forõ derribados porlo soo, II 187.5.
som
soo
m. m. son, sonido; sound: quando os õmes oem aquel cantar. et aquel som tã doçe et tã saboroso, II 239.13, II 35.21 (soo).
auoo
m. m. abuelo; grandfather: pesou lle muyto de coraçõ ca anbos erã seus auoos. Ca peleus era padre de seu padre Et acastus era padre de sua madre tetis, II 245.1, I 277.12.
bisauoo
m. m. bisabuelo; great-grandfather: Ay meu neto et meu amigo neutelamus... aqueste he el rrey acastus uoso bisauoo et meu padre, II 250.7.
orfoo
m. m. huérfano; orphan: oie en este dia sera uossa morte et uossa fin. et el ficara de uos orfoo, I 341.11, II 232.9.
doo
m. m. compasión, piedad; compassion, pity: feriansse todos moy sen doo, I 180.4, II 240.22. Graal. doo.
doo
m. m. duelo; lamentation, grief: aly cõmeçarõ hũ doo et hũ chanto, II 46.4, I 283.8, I 101.24.
bon
bom
boo
bõa
boa
adx. adj. {adx.} bueno; good: era bon caualeyro et de moy bon coraçon, I 106.5, I 101.24 (boo), I 99.32 (boa), II 130.18 (bom), II 120.28 (bõa).
soo
adx. adj. {adx.} solo; alone, sole, only: non estaua moy soo que sijan con el çen caualleyros, I 115.9, I 140.11, I 161.21.
perigoo
peligro
m. m. riesgo; danger, hazard, peril: sofreron moytas coytas et moytos peligros ẽno camjño, I 184.23, I 192.3, I 246.33, I 130.13 (perigoo), I 265.19 (perigoo).
postigoo
m. m. postigo, portezuela; small door, wicket: entraron dentro por hun postigoo, I 115.7.
poboo
pobro
m. m. habitantes, pueblo; inhabitants, people: el rrey priamo et seu linagẽ et todo o poboo da çidade fezerõ por el aniuersario, II 16.17, II 7.25, II 126.14, II 254.7 (pobro). Crest. Arc. poboo.
ssoo
m. [m.] sonido, melodía; sound, melody: (Vid. nota), I 329.6. R. de T. 14793 sone. Crest. Arc. son.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
antigo
antigoo
antiga
antigua
fem. 'antiguo, pasado ' , del lat. ANTĪQUUS (REW 504). De esta forma puede proceder el antigoo que aparece una vez en el ms.; las restantes formas vienen del lat. ANTĪCUS, documentado en textos latinos junto al fem. ANTĪQUA (Ernout-Meillet ); el femenino debía ser antigua (hay ejs. de esta forma), pero se generalizó el radical del masc.: antigo 61.28 "segundo o tempo - ", 777.15 "o prouerbio - ", 889.15 "a sella arçebispal que - tempo auja estado erma" ('mucho tiempo '), antigoo 70.22 "ffoy de - baño de mouros", antigos 47.97 "en liuros - " (ms. A1 antigoos ), 230.12 "os foros - ", antiga 816.57 "por que a - dinidade...", antigas 860.9 "das façayas - ". Muy usada la forma romanceada desde el s. X: a. 910 "et inde per illa Carrale hantigua qua discurrit pro ad Rovoredello" (CDGH p. 392); a. 933 "per suos terminos anticos... cum bollom per arcas antiguas usque in mondeco" (PMH Diplom. p. 24); a. 960 "et torna ualo antigu" (id. 49); a. 965 "que set leba de carale antigua" (id. 57); a. 974 "et uigus et terminos antigus" (id. 71); a. 981 "et terminos anticos" (id. 81); a. 1002 "per suos terminos antigos" (id. 115); a. 1012 "per suis terminis et locis antiguos" (id. 133), etc.; a. 1254 "per la via antiqua" (Sponer 116.5); CSM A.13 " Badallouz, que reyno é / muit' antigu ' e que tolleu / a mouros Nevl' e Xerez", 14.12 "esta sennor groriosa quis gran miragre mostrar / en un mõesteir' antigo", 320.15 " Eva, a nossa madr' antiga", 65.128 "hũa egreja vedra... que fora d' antigo lugar muit' onrrado", 328.8 "o diab' antigo"; Johan Garcia de Guilhade (B 1502) "o ueru' antigo" (7); Pero da Ponte (1162, 1628) "e por en diz o ueru' antigo / a boy uelho non lhi busques abrigo" (4); Fernand' Esquio (900, 1296) "nunca pude este ueru' antig' achar... / non acho este ueru' antigo" (9,14); Cr. 1344 "ennos livros antigos" (II, 444); Gal. Estoria "et a vyda dos antygos" (50.27), "moytas estorias dos feytos antigóós" (3.32); Cr. Troyana "en esta inssoa auja hun tenplo antigo" (I, 132.18); cfr. a. 1432 "segundo que era uso e custume en tenpo antigoo de se ajuntar" (Ferro2 p. 15); a. 1435 "estaua ordenada de tenpo antigoo" (id. 116); en Soliloquio "e serpente antiigua que he chamado diaboo... aquel dragom antiigo" (36.21,28), "este nosso imiigo antigoo" (55.17), "tu, antiiga verdade" (57.20), "o imiigo antigo" (72.30), etc. Véase también Machado Gloss. CBN, 131a; Notas RP IX, 162; DRAG 181-182. La forma antiguo se usaba aún en el s. XVII (Morais ) y antigua es hoy pop. en port. Para el cast. (antigo y antiguo en Berceo Sacrif. 234 y 108) véase Corominas DCELC I, 221a.
arçidiago
arçidiano
arcediago
arcediagoo
arcidiago
arcidiagoo
arçadiagoo
archidiagoo
arcidiano
'arcediano ' , del lat. ARCHĬDIĀCŎNUS. Las formas son: arçidiago 30.27; arçidiano 463.28,41. Se conocen numerosas variantes desde el s. XIII. La forma propia gall.-port. es arcediago: CSM 204.5 "el un bon arcediago en ssa ordem recebeu" (5); Martin Moxa (503,916) "ca, sse el rey sabe uossa demanda... / arcediago en sodes logo feicto" (21); a. 1339 "don Garcia Ans arcediago de Cornado" (CDGH p. 372); a. 1448 "onde o arcediago da Reyna Nuno G. de B. noso parente se quisera enterrar... a alende da sepultura et moymento do arcediago de Nendos" (Ferreiro VII, Apénd. 91). Cercana es la variante arcediagoo: entre 1242-1252 "nas coletas de arcediagoo... ao arcediagoo" (Salazar p. 10.9,15); a. 1273 "maestre Steuan arcediagoo e vigayro de Bragaa" (Portel p. 111); Cr. 1344 "arcediagoo da igreja d' Ovedo" (II, 428): Orto Esposo 292.2. Aún en el XV: Frades Menores "e o dito arçediagoo servio ao Senhor" (II, 108). Ya en el 816 (?) una forma romanceada: " Damondus arcediagunus" (CDGH p. 389). La forma arcidiago es muy usada desde el s. XIII: CSM 202.8 "un miragre... que a un arcidiago avẽo"; a. 1260 "arcidiago Gunsaluo Rodriguiz" (Salazar 30.9), a. 1272 "don Juan Perez arcidiago" (Sponer 132.10), "arcjdiago" (id. 132.14); a. 1284 "et arcidiago do conto de Samoos" (id. 155.6); a. 1320 "dom Garcia Eans arcidiago de Cornado" (CDGH p. 364); a. 1328 "dom maestre Pedro arcidiago de Coyra" (Ferreiro VI, Apénd. 90); a. 1341 "B. Eans arcidiago de tineu" (id. 122); a. 1362 "o arçidiago de Trastamar" (Salazar p. 119.3); a. 1400 " Diego Lopes arcidiago de Deça" (CDGH p. 608); a. 1348 "Eu Nuno G. arcidiago de Reyna" (CDGH p. 303). También arcidiagoo: a. 1260 "arcidiagoo G.º Rodriguez" (Salazar 28.15); a. 1269 "arçidiagoo de Nendos" (id. 56.23). Aún en el XV: Frades Menores "como se comverteo aa Ordem huum arçidiagoo devoto della" (II, 106; en la misma p. "huum arçediagoo das partes de Aquitania... o sobredito arçediagoo" ). La variante arçadiagoo en Fuero Real "ao bispo ou ao arçadiagoo ou ao prelado da eygreya" (I, 344-345), "ao bispo da terra ou arçadiagoo do logar" (IV, 916-917); archidiagoo en 1274: "maestre steuã archidiagoo de Bragaa" (Desc. Portug. I, Suplem. 13); archidiacono en 1423 (Sponer 158.2) y a. 1407 " Diego Lopez archidiacono de Deça" (Ferreiro VII, Apénd. p. 24). La otra variante del ms. es castellanismo: Pedr' Amigo de Sevilha (CV 1205, núm. 1693 de Machado) "que se non foss' o arcediano / non auya que deytar sobre ssy" (3); a. 1415 " Juan Miguelles arcediano de Miñor" (Ferreiro VII, Apénd. p. 34); a. 1432 " Fernando Ans arçediano de Castella... Fernando Ans arçediano... Fernando Ans arçediano de Castela" (Ferro2 p. 16, 17); a. 1433 " Martin Ans arçediano de Limia" (id. p. 22); a. 1438 " Pero S. de Baeça arçediano... Pero S. de Baeça arçediano de Baronçelle" (id. 34, 36); a. 1441 " Fernando Yans arçediano de Castela... do dito arçediano... o dito arçediano" (id. p. 37); a. 1451 " Johan de Deça arçediano de B. Martin Ans arçediano de Limia" (id. p. 53). También arcidiano: a. 1415 "don Juan Rodrigues de Medin arcidiano de Nendos" (Ferreiro VII, Apénd. p. 33); a. 1434 "don Fernando Yanes arçidiano do arçidianado... don M. Yanes arçidiano do dito arçidianado" (Ferro2 p. 395); Corónica Iria "prenderon dez et seis benefiçiados, os quaes eran arçidianos et cardeas et canonigos" (p. 45); Frades Menores "e o reverendo arçidiano" (II, 55), "e o arçidiano" (II, 107). Véanse más ejs. en Machado (DELP1 234b-235a, DELP2 297ab; Gloss. CBN, 142b; Notas RP X, 120, 121), también A. Pimenta Fuero Real p. 215-220). Cfr. Partidas "arcediano tanto quiere decir en griego como cabdiello de los evangelisteros en ladino" (I, 253, ed. Ac. Hist. t. 1; también D. Juan Manuel Estados, Riv. LI, 356a).
auoa
auola
auoa
auoo
'abuela ' , del lat. vulg. AVIŎLA 'abuelita ' , diminutivo de AVIA 'abuela ' (véase Corominas DCELC I, 14b). Dos veces auoa 298.58, 625.39. La forma intermedia auola es conocida desde el XI: a. 1010 "que fuit de nostra auola baga" (PMH Diplom. p. 130); a. 1024 "hic est de auola uestra" (id. 157); a. 1091 "de mea auola domna ibrili" (id. 446); a. 1111 "de ilorum auolam nomine Froil" (Doc. Med. Port. III, 330); auoa desde el XIII: CSM 221.20 "e ar era y sa madre... / e sa avoa y era, filla del Rei d' Ingraterra"; a. 1286 "as duas quintas de quanta erdade mjna auoa... auja" (Leite T. Arc. 108.11); a. 1328 "donna Eldora vossa avoaa que foy" (Duro p. 176); a. 1357 "as quaes de nos tevo aforadas vosa avoa Aldunza Rodriguez" (id. 205). En gall. se conserva esta forma en aboa (la o es abierta, aunque se oye también con vocal cerrada por analogía con el masc.). En textos ports. del XIII auoo: a. 1257 "que michi euenit ex parte de mea Auóó Juste iulianj" (Portel p. 61); a. 1279 "a qual herdade nos auemos de parte de Marinela nossa madre e nossa auóó" (id. 96); Notícia de Torto "por arras de sua auóó" (Leite T. Arc. 16.1). Aún en el XV: a. 1433 "de mjnha auoo madre do dicto Rej" (Desc. Portug. I, 282). En el XVI la forma mod. avó (ej. en Machado DELP1 287a, DELP2 359).
auoo
aboo
auolo
Avoo
fem. 'abuelo ' , de una forma vulg. *AVIŎLUS (formada sobre el fem. AVIŎLA ). Formas: auoo 242.17 (ms. A1 abõo ), 269.11, 280.90, 446.5,9 (c. 289), 625.40, 723.6, auoos 90.22 "a que nosos - defenderõ" 588.15 " Valença que foy de seus - " 589.41, 652.13 "et meus - sempre daqui alfaques", 818.33 "com̃o fezerõ os rreys seus - ". Ya desde el s. X una forma intermedia auolo: a. 908 "uilla que dicent uillar de auolo" (PMH Diplom. 11); a. 951 "et habemus de auolos et parentes nostri uillas" (id. 36); a. 1004 "suos auolos et suos parentes" (id. 118) (cfr. a. 1008, 1016, 1030, 1058, 1077 en id. ps. 125, 142, 164, 252, 334). Sigue en el XII: por ej. a. 1113 "et fuit ipsa ereditate de nostro auolo" (Doc. Med. Port. III, 395). Avoo en el XIII: a. 1270 "et por remijmento de meus pecados et de meus auóós" (Salazar 57.8); a. 1275 "et de nossos auóós" (id. 69.6); a. 1296 "de meu padre et de mina madre et de meus auoos" (Sponer 127.23); CSM 214.42 "a Virgen que de Reis ven de todo-los avoos", etc.; Cr. 1344 "foy muy esforçado como seu avoo e seu padre" (III, 245); a. 1344 "el Rej don Affonso Auóó da dicta Jfante" (Doc. brig., 163.58); Miragres "et en que nũca erdou teu padre, nẽ teu avoo, nẽ teu visavoo" (106); Gal. Estoria "seu avóó" (120.11), "a seu avõo" (25.22); Cr. Troyana "anbos erã seus auoos" (II, 245.1); Frades Menores "seu avoo" (II, 258). En port. llega hasta el XVI (por ej. en Sá de Miranda ), pero desde entonces la forma mod. es avô; en gall. mod. abó.
bisauolo
uisauoo
'bisabuelo ' , formado sobre auoo con BĬS. Formas: bisauolo 675.39-40,51, 676.61, uisauoo 675.36. Hay formas romanceadas desde el X: a. 927 "dum diligenter bisavorum, avorum ac genitorum..." (Ferreiro II, Apénd. 113); a. 983 "aut avorum aut Bisauio" (PMH Diplom. 86); a. 1009 "de meo bisauio" (id. 127); a. 1038 "suos bisauolos" (id. 185); a. 1047 "auolus et bisauolus... et bisauio de sindila... de auolus et de bisauolus de Zeidon" (id. 218); a. 1109 "in illos casales et domos quos fuerunt de bisauos et auias et parentes nostros" (Doc. Med. Port. III, 297); Cr. Troyana "ay meu neto... aqueste he el rrey Acastus uoso bisauoo et meu padre" (II, 250.7); Gal. Estoria "et visavóó de Belo" (154.14); Miragres "et en que nũca erdou teu padre nẽ teu avoo, nẽ teu visavoo" (106); Cr. 1344 "que foy molher de Laym Caluo seu bisaboo" (fol. 259aV), "que ouue nome dona lyonor come sua bisauoo" (302aR); a. 1367 "el rrey dom denjs meu bisauoo" (Desc. Portug. I, 121); a. 1397 "el Rey dom dynjs nosso bisauoo" (id. 209). Aún en el XV: a. 1486 "huũa carta del rrej dom Joham meu bisauoo" (Portel p. XCII. Port. mod. bisavô (desde el XVI), gall. bisabó.
bõo
boo

bo
bon
bom
bõa
boa
bona
fem. 'bueno, buena ' , del lat. BŎNUS, BŎNA (REW 1208). Formas: bõo 11.7 (c. 6) "era - aos bõos", 20.25, 24.13 (c. 17), 32.14, 35.22, 40.37, 78.7, 83.12, 93.20, 94.40, 100.24, 101.35,45, 172.17, 213.12,32, 286.24, 293.17, 295.34, 307.21, 309.24, 312.11, 317.16, 349.19, 363.48, 415.6, 447.22, 505.12, 509.6, 513.31, 514.20,24, 626.12 "contra hũu caualeyro - que andaua y", 626.12, 630.15, 650.32, 651.25, 652.7, 655.5,27, 686.31, 688.6, 692.30, 710.16, 736.25, 737.31, 759.24, 777.11, 790.26, 803.75, 807.47, 809.102 " - caualeyro et - om̃e", 813.222, 822.12, 824.62, 828.32, 832.20, 833.23, 853.71, 864.29, 870.32, 872.38, 877.12, 880.9, 888.54, 892.66, 895.59,64,65, 896.14, 897.36, 898.1 (Ap. B), boo 58.11, 63.14, 108.6 "hũu caualeyro muy sisudo et - per suas armas", 126.22, 127.41, 132.39,51, 137.28,53, 147.27,31, 149.71, 150.8, 151.39, 153.11 "com̃o - senor et - rey", 153.14,18, 163.22,4,5, 165.34, 166.12, 176.12,28, 179.98, 188.25, 268.8, 279.69, 326.40, 327.59, 331.39, 332.12,28, 338.24, 348.22, 360.10, 367.6, 375.12, 378.12, 388.6, 400.25,8, 405.9,12,24, 411.14, 433.21, 447.12, 452.18, 477.12 (c.316),7, 478.18,2, 480.17, 538.7,14, 541.15,20,22,35,36,37,38, 542.3 (c. 372), 545.11, 549.11, 555.13, 557.15 (c.384), 563.5, 564.40, 588.18, 592.37, 594.16, 595.7, 596.29, 603.5,8, 615.26, 616.26, 634.15,19, 674.19 (c. 460), 677.5, 679.17, 680.25, 682.11,18, 691.2,22,701.3, 707.4, 714.42, 716.14 (2 v.), 717.34, 719.15, 721.27, 724.3 (2 v.), 728.45,46, 734.27, 735.2, 743.16, 744.6, 745.36,38, 746.8,12, 747.35, 760.26, 764.32, 786.33, 792.19, 804.121, 900.16, 901.36,43, bo 253.48, bom 30.29 "et - cristião", 50.15, 58.20, 78.1, 102.46, 128.56, 136.8,24, 148.42, 149.64,68, 265.19, 309.36, 375.9 (c. 231), bon 90.18 "o - prez que an", 877.52, 83.7 "et - caualleyro d' armas", 133.37, 285.4 (c. 167), 286.24, 309.35, 892.58, bõos 9.23 "omes... muy -", 17.19, 44.41, 59.14, 70.28, 78.8, 79.25, 93.9, 94.43, 98.42,46, 99.58, 101.25,40,44, 102.48 (2v.),51, 193.46, 195.13, 263.10, 292.10, 308.3, 368.5 (c.223), 454.37, 498.25, 514.15, 634.26, 641.15, 647.28, 650.29, 659.6, 669.18, 678.26, 680.39, 688.7,13,19, 750.25, 816.61,62 (2 v.), 818.23,25, 824.64, 825.78, 833.22 (c. 564), 842.26, 850.10 (c. 584), 853.61, 870.44, 871.6, 877.14, 880.13, 889.24, 892.62, 895.58, boos 12.16, 99.18, 107.84, 109.13, 111.64,6, 124.27, 131.13, 146.20, 147.13, 148.46, 149.66, 163.15, 176.9, 190.8,19, 196.26, 198.74, 200.41, 201.49, 212.7 (c. 126), 257.9 (2 v.), 270.11, 313.6, 323.11, 327.62,63, 343.6, 344.7, 360.10, 369.7, 375.5, 378.25, 389.28, 398.14 (c. 247), 399.3, 426.11, 428.22,30, 430.12, 432.31, 437.24, 440.26, 441.15, 442.28, 459.26, 476.6 (c. 316), 477.9 (c. 316), 482.23, 539.29, 541.19 (2 v.), 546.12,13, 547.37, 561.7, 562.32, 563.5, 567.24, 594.6, 612.21 (2 v.), 634.5, 679.6, 691.4, 718.4, 730.4, 732.10, 734.24, 800.13, 803.64,69, 888.50, 889.18, 902.84, 903.94. Casos especiales: boo 176.10 "dõ G. Gostiez o - ", 279.46 "don A. o - ", 279.52 " Rreymõ o - ", 360.9 "o mal prez... et que fique sempre o - ", bõos 11.7 (c. 6) "era bõo aos - ", boos 98.47 "a y bõos et maos que nõ pode y al sseer et as vezes ansse de vẽzer os - pollos maos", 348.22 "aos - ", 428.25 "os - ", 440.24 "de anbas as partes ouue muytos - para fazer bẽ", 461.10 "os - que fazẽ bẽ", 541.21 "foy metudo ena nomjna dos - ", 600.6 "os - et cordos", omẽ bõo 75.1, ome bõo 505.22, 603.1, 604.35, 608.26, om̃e bõo 824.55, ome boo 252.27, 417.9, 466.7 (c. 306), 537.33, 603.6,10,15, 604.30,32,33,2,6, 605.20, 607.7,9, 608.22,24, 613.22, 669.5, 675.32, 764.32, om̃e boo 378.29, 452.17, 674.23, 675.44, omẽ boo 603.8,14, home boo 900.15, 901.33, omes bõos 26.25, 28.31, 76.14, 333.39,2, 334.5,8 (c. 195), 341.57, 352.16, 459.22, 474.28, 504.7 (c. 339), 505.8, 506.5 (c. 340), 512.23, 525.11, 537.3, 542.3 (c. 373), 555.8, 654.23, 683.36, 685.3, 686.27, 698.14,21, 706.1, 707.31, 763.18, 762.4, 767.54, 774.36, 782.3, 785.15, 788.31, 871.27, 881.6 (c. 621), omẽes bõos 25.23, 77.22, 78.8, 83.14, 88.12, 104.26, omẽs bõos 715.4, homes bõos 79.23, omes boos 76.9, 107.83, 222.11 (c. 133), 243.38, 263.14, 291.57, 328.4 (c. 192), 334.4 (c. 195), 335.7, 338.16, 340.40,41, 341.47,49, 344.9, 358.5, 368.2 (c. 223), 381.3, 390.3, 403.22, 412.25, 420.3, 439.4, 452.4, 462.26, 476.13, 488.15, 527.36, 542.10, 544.5, 546.6, 551.2, 633.3, 676.22, 682.11, 683.1, 698.22, 701.4,9, 710.22, 716.9, 719.16, 730.21, 736.16, 756.14, 760.32, 762.6,21, 763.25,27 (c. 519),29 (c. 520), 771.9, 772.36,39, 773.44,3, 783.26, 787.5,12, 800.30, omees boos 281.98, omes bonos 452.5, bõos omes 101.43, 241.52, 642.7, bõos homẽes 77.26, boos omes 222.8, "os altos homees et boos" 24.7. Para el fem. tenemos: bõa 15.5, 20.23, 50.24, 55.16, 58.19, 74.22, 86.25, 92.6,7, 101.33, 114.93, 135.33, 142.11, 153.18, 170.88, 176.9, 184.34, 257.10, 282.18, 332.9,11, 344.30, 350.3 (c. 207), 376.27, 378.29, 454.17,29, 456.25, 482.26, 598.38, 603.5, 609.7, 670.35, 671.41, 683.37, 697.7,22, 716.13 (c. 490), 719.18, 733.3, 741.28, 742.55, 743.26, 784.36,8, 871.27, boa 132.49, 272.28 292.81, 311.13, 506.10 (c. 341), 541.36 (2 v.), 739.35, 812.205, 816.70, 824.54, 832.9 (c. 564), 834.26, 840.4, 843.20, 853.76, 858.7 (c. 592), 861.6 (c. 598), 871.5,26, 883.21, 888.38, 889.12, 892.50, bona 454.29, bõas 31.10,16,17, 48.38, 54.15,28, 78.9, 98.45, 116.139, 126.20, 141.22, 170.89, 176.13, 234.18, 256.40, 281.8, 286.25, 287.36, 321.52, 328.10 (c. 191), 343.7, 344.26,28, 426.23, 466.11, 477.12 (c. 316), 552.11, 562.39, 564.31, 607.70, 612.21, 669.15, 686.30, 714.42, 716.12 (c. 490), 717.35, 734.30, 744.8,17, 759.18, 783.15,16, 800.24, 828.44, 871.26, 889.23, boas 68.13, 84.25, 292.9, 309.26,28,37, 342.2, 371.4, 372.7, 454.30, 474.3, 498.34, 546.13, 573.40, 661.17, 815.30, 816.61,62, 817.80, 827.13, 836.27, 840.22, 844.15. Cfr. boa uentura 498.25 "o Çide da - ", 498.8, 636.40, 848.11 (c. 581), 888.48, boa uẽtura 877.54, bõa uentura 341.50, 568.36, 589.7, 592.32, 601.30, 632.11, bõa ventura 92.38, 195.9, 363.54, 437.10, 537.2, uentura boa 841.28, uẽtura boa 858.5 (c. 592), ventura boa 854.14. Las formas mods. portuguesas son bom, boa, bons, boas; gall. bo, boa, bos, boas, pero también se conoce bon ). Algunos ejs. de los ss. XIII-XIV: a. 1257 "cada ano unos bóós mantééns" (Salazar 26.8); "omnes do Bon Burgo... concello do Boo Burgo" (id. 15.10, 19.15); a. 1258-61 "oméés bóós" (id. 33.22); a. 1261 "omees boos" (id. 46.6); a. 1274 "de bóón coraçõ" (id. 66.8); CSM 23.17 "de bon vỹo", 34.22 "con bon enssinamento" (cfr. Mettmann Gloss. CSM 44); Cr. Troyana "era bon caualeyro et de moy bon coraçon" (I, 106.5) (boo I, 101.24; boa I, 99.32; bom II, 130.18; bõa II, 120.28); Gal. Estoria "do bõo" (11.11), "por la bõa voõntade" (11.19), etc. Bastantes ejs. en Machado Gloss. CBN, 213a-221a. Véase también Pidal Cid II, 516-517.
diaboo
diabre
diaboo
diabo
diabro
diablo
diabre
'diablo ' , del lat. DĬĂBŎLUS (REW 2622). Formas: diaboo 109.30, 128.57 (A1 diabro ), 312.5, 462.13, 596.14; diabres 109.27-28 (A1 diabros ). La forma diaboo del XIII al XV: CSM 45.56 "os diaboos ar disseron", 82.1 "guardou un monge dos diaboos que o quiseran tentar", etc.; Afonso X (70, 487) "ante o diaboo a que obedeecestes" (10); Airas Perez Vuitoron (1087, 1475) "e ficass' en poder do diaboo" (21); Graal "virom logo os diaboos sobre seu muimento" (I, 104), "ca este golpe nom foi de homem, mas de diaboo" (I, 140); R. S. Bento "lidar cõtra o diaboo" (RBF V, 22); Cr. 1344 "guyamento dos diaboos" (III, 55), "outros dizem que era diaboo" (III, 189); Frades Menores "reçeberas saude da torvaçam do diaboo... logo o diaboo se levamtou... e torvaçom do diaboo" (I, 277), etc.; Soliloquio "veeo a mỹ o diaboo... que he chamado diaboo" (36.13,17,21), etc.; Imitação Cristo "por tal que o diaboo nõ ache lugar pera o enganar" (p. 24.7), etc. Desde el XVI la forma diabo en port., desconocida en gall., que ya está esporádicamente en las CSM 26.2 "por engano do diabo", 45.47 "disseron os diabos", 82.26 "aquel diabo lles respos"; Biblia "mas o diabo o fezera per ela" (p. 26). Véase en Morais diabo. En gall. se usa diabro ya desde el XIV: Cr. Troyana "nos anpararon de aquel diabro espantoso" (I, 291.21); Gal. Estoria "porlo consello do diabro" (7.24); Corónica Iria "et a vista de todos vieron os diabros por el" (52). También en port. ant.: Frades Menores "escarnido do diabro es" (II, 67; en el texto por error diabo, véanse Correcciones ). En gall. también diablo (la forma más pop. es demo ): Gal. Estoria "que e do diablo" (270.11). Se usó diabre del XIII al XV (hoy en Trás-os-Montes, según Morais ): CSM 17.7 "de como fez o diabre fogir", 82.9 "que viu de diabres vĩir mui grand' az", 96.52 "e come diabres ' alma cuidaran / levar"; Fuero Real "receberã pẽa cõnos maos dyabres" (29.70); Vita Chr. "filho do diabre" (15,50,570). En port. pop. se conocen las deformaciones diacho, dialho, dianho; en gall. diaño (véase E. Rodríguez ), diacho, diantre, diancre, diancho. Para el cast. cfr. Corominas DCELC II, 164.
diacono
diágoo
'diácono ' , del lat. DIACŎNUS (REW 2623). La forma diacono en 207.20, 296.8. No tengo obras formas hasta el XVI (véase Machado, DELP1 777b, DELP2 810b). También existió diágoo en R. S. Bento "sacerdote ou diagoo" (RBF V, 38); Orto Esposo "diagoo" (225.28) cfr. ya en 910 " Vilifonsus Diagonus Munius Diagonus" (CDGH p. 394). En cast. desde el XIII (Berceo S. Domingo 269; cfr. Partidas I, 257 ed. Ac. Hist. t. 1: "diacono tanto quiere decir en griego como servidor, ca ellos han de servir a los prestes quando cantan la misa et hanle de ofrecer el pan et el vino de que consagran" ).

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II (Glosario). Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.
poboo
poblo
pooboo
pobro
poboo
povoo
'pueblo, conjunto de habitantes de un lugar, nación, conjunto de personas' , del lat. PŎPŬLUS (REW 6654). Formas: poboo 5.14 "das outras do - ", 106.54 "fays de todo teu - tres azes", 109.24 "uiu todo seu - aleuantado", 207.6 "do - cristiano", 228.8 "os outros maes que fazia ẽno - ", 292.86 "cãtaua cada dia missa ao - ", 307.7 "cõ todo o - da çidade", 446.6 (c. 289),5 (c. 290) "a seus vasalos et a seu - ... que defendesse seu - et sua terra", 450.23 "et foysse o - asessegando", 458.29 "o - cristão" (id. 816.41), 458.7,8 "todo o - da vila... a clerizia et o - " (id. 459.15,21), 504.3 (c. 339) "quando vio que todo o - tĩjna cõ el", 510.3 "ouue Ab. seu consello cono - ", 512.24 "os omes bõos et todos os mays do - " , 524.6 "todo o - outorgarõ de o fazer", 535.15 "estaua ia agora o - todo enas oras da morte", 536.18 "ante todo o - ", 552.24 "quen o ajudasse a julgar o - dos mouros", 678.15 "con todo o - da vila", 840.20 " Jahem... he vila real et de gran - ", 885.14 (c. 627) "a esse nobre rrey dõ F. et a todo o outro - dos cristãos que era y", 895.17 "demãdou perdõ ao - et a quantos y estauã", poblo 805.4 " Hubeda vila de muyto - ", pooboo 518.23 "cõ medo do - ", poboos 208.15 "assy era el cubertura et defendemento de seus - ", 230.8, 265.19 "jũtaronse os - dessa terra et fezerono rrey", 267.37 "os - de terra de C.", 307.20 "outras que convĩjnã aos - ", 416.17 "nõ am culpa os - eno que faz el rrey", 426.18, 486.29, 524.4 "muytos dos - tĩjnã cõ os fillos de Ab.", 529.8 "auia muy grã mortaydade ẽnos - da vila", 761.46 "a terra et as çidades et os - ", 894.54 "a elles et a todos seus - ", 899.11,23,26,27, poblos 814.252 "et exemplo dos outros - da Andaluzia" (PCG pueblas). Esta última forma es particularmente frecuente en CSM 12.24 "esto fez o poblo dos judeus malvaz", 28.38 "que dela acorrudo / foss' o poblo sen tardar" (también 99.41, 143.11, 205.29, 211.27), 208.48,53 "mandou assũar toste o poblo grand' e mẽudo... deitou-ss' o poblo en terra a prezes", etc. Además pobro en 309.16 "o pobro de Roma". La variante poboo es de los ss. XIII-XV: CSM 27.67 "ao poboo dos d' Irrael", 99.1,32,41 "un gran poboo de mouros que entraran hũa vila de crischãos... aquel poboo yrado... aquel poblo malfadado", 145.71 "o poboo da cidade"; Cr. Troyana "et todo o poboo da çidade" (II, 16.17); también pobro (II, 254.7); Gal. Estoria "entre seus pobõos" (14.4); a. 1273 "a todolos meus pobóós" (Portel p. 110); Cr. 1344 "ẽno poboo dos pagãaos" (III, 48); Miragres "omẽ garda de justiça et de poboo" (p. 21), "ante todo o poboo" (p. 23), "os poboos que aviã creẽça no fillo de Deus" (p. 29), "para enviar preegar a sua creẽça aos poboos" (p. 72); Corónica Iria "et de toda a clerizia et poboo de Santiago" (p. 69); Oficios "homẽes de poboo" (52.7); Soliloquio "Deus, sperança do teu poboo" (50.3); F. Lopes Cr. D. Pedro "assi no poboo como no rrei... todo o poboo... a virtude da justiça he necessaria ao poboo" (89.41,43,47), etc.; a. 1435 "de seu Reyno et de seu pooboo... o dito seu Reyno e pooboo" (Ferro2 p. 111, 112). De aquí el gall. mod. pobo. La variante povoo en los ss. XIV-XV: Gal. Estoria "dos feytos de Deus... et dos pouóós" (3.23), "diso: Aua que este he hũ pouoo et hũa he a lyngagéé de todos" (59.27); Oficios "convem que os seus dõoes sejam vistos do povoo" (127.23); Orto Esposo "povoo" (133.17); Imitação Cristo "nõ se fariam tantos males e escandalos no povoo" (p. 15.46). Ej. de 1352 en Machado, del XV en Morais y Machado (DELP1 1784a). En Gloss. Graal se cita pouuo, pero en el texto dice povoo (I, 396). De aquí el port. mod. povo (ejs. en Morais y Lapa Rec. Huber, 306). En cast. desde el Cid (véase Corominas DCELC III, 905).
poo

poo
polvo
' polvo' , de una forma *PŬLUS, de *PŬLVUS con pérdida de -v-, en lat. clás. PŬLVIS, -ĔRIS (cfr. REW 6842; Nascentes p. 631-632; Corominas DCELC III, 838-839). Formas: poo 100.22 "do sangue et do - ", 195.79 "do - et da suur", 749.6, 750,16, 768.10 "virõ muy grã - contra P.", poos 770.31 "virõ muy grandes - contra Touro". Desde el XIII: CSM 75.161 "que foss' en poo tornada", 225.52 "e fez logo dela poos", 405.28 "que poo nen outro dano / non possa afolar"; Cr. 1344 "avya a boca e os dentes cheos de poo" (III, 57), "do poo e da suor" (III, 138); Cr. Troyana "ẽna terra et ẽno poo" (II, 141.24); Virgeu de Consolaçon "o poo cõ o vento" (51); a. 1351 "pan linpeo de poo e da palla" (Duro p. 195); a. 1395 "çenteo boo linpeo de poo e de palla" (id. 225); a. 1423 "pan centeo linpo de poo et de palla" (Sponer 159.29); a. 1474 "pã limpo de poo et da palla" (Salazar 155.26); Soliloquio "poo e çiinsa" (23.12), etc. Todavía se empleaba en el s. XVI (un ej. en Machado DELP y en Gloss. Sá Mir.). Desde el s. XV la forma mod. : Livros Falcoaria "daquella pimenta... deitalhe daquelle antre as pernas" (BF I, 216.279); Citraria e Falc. Velha "faze pos mais sotis que puderes" (BF VI, 445). Está ya en Pero Menino Falcoaria, pero es ms. posterior al s. XIV (poo en 31.1, 35.7): "e dalhe a comer o po della nas carnes" (28.11), "a quarta parte dos outros pos" (45.1). En cast. desde el XIII. Sobre la palabra discurre deficientemente Rübecamp Linguagem CSM (BF I, 321). Piensa en vocalización de la -l-, partiendo de pulvu > *pouvo > *povo > poo. En gall. penetró también el cast. polvo: Gal. Estoria "envolujasse ẽno poluo da terra" (137.32); Cr. Troyana "en tal maneyra que seus elmos forõ enuoltos en poluo" (II, 88.27), etc.
postigoo
' postigo' , del lat. PŎSTĪCUM (REW 6692). Formas: 384.36 "que elle sabia hũu - per hu lle daria Çamora", 386.5,13,20, 584.33. La misma forma en la Cr. 1344 "fezelhe creẽte que avya hi hũu postigoo per onde tomaria Çamora" (III, 384), "e mostrarvos hey o postigoo... o postigoo per que disera que entrariã aquella villa" (III, 385), "ssayu per hũu postigoo que auya enno paaço" (fol. 251aR); Cr. Troyana "entraron dentro por hun postigoo" (I, 115.7); Cr. Cinco Reis "e o rej mouro andou pella vila enrredor e quiserasse acolher em hũ cauallo dentro pello postigo da treiçaõ a alcaçer em que elle moraua e achou o postigo embargado" (p. 213.2-3); Frades Menores "hum pustigo" (I, 62); F. Lopes Cr. D. Pedro "que sse sahisse pello postiigo do currall que estava aberto... abrirom o postiigo do paaço" (p. 178.41, 179.52). Más ejs. en Morais (cfr. Nunes de Leão Origem4 p. 251); en cast. desde el XIII (Berceo S. Domingo 665; ya lo cita en 1144 Corominas DCELC IV, 1068).
son
soo
' son, ruido' , del lat. SŎNUS (REW 8090), por el prov. ant. (la forma propia era soo ). Una vez: sões 112.35 "tã grandes erã os - das feridas das lanças... que quebrauã" (A1 soẽes ). Desde el XIII: CSM 74.45 "e ao gran son que a madeira fez", 282.21 "foi corrend' a aquel son / do menỹo que caera", etc.; Afonso X (73, 490) "assy queria bon som / ligeyro de dizer / pera meestre Johan" (3), (74, 491) "ao son do atanbor" (34); Johan Garcia de Guilhade (361, 778) "e fez lhi bon son" (3), (1106, 1495) "rogote que nunca digas meu son" (3), (1107, 1497) "poys perdeu a uoz e o son" (20), etc. (cfr. C. Michaëlis Gloss. CA p. 87; Lapa Escarnho s.v. ' son, música, melodía' ); Cr. Troyana "aquel som tã doçe" (II, 239.13); Gal. Estoria "musica que he arte de cantar et de fazer sones" (16.16); Fragm. Partidas "oyrõ o son do corno" (p. 57); Miragres "et aas vozes delas et aos soes das cãpaynas" (p. 125), etc. Más ejs. en Morais s.v. som; gall. son. La forma propia está en CSM 163.19 "deull' a lingua tal sõo como fogo que estala", 422.34 "sõo mui fort' e rogido"; Martin Soarez (965, 1357) "e que fazia muy bõos sõos" (3); Cr. Troyana "et metia en elles notas et ssoos et cantares" (I, 329.6); Graal "entam aveeo uũ grã soõ como se fosse de torvam" (I, 196); Oficios "o ssõo era doce" (79.1); D. Eduarte Ensinança "ao sõo" (78.29), etc. En cast. son es también provenzalismo (Berceo S. Domingo 277, 535; sonos en Milagros 7; suenos en PCG 403b41, etc. Cfr. Corominas DCELC IV, 275b).
soo
sõo
Véase SEER.
soo
solo
soa
Soo
soa
masc. ' solo, sola' , del lat. SŌLUS, SŌLA (REW 8080). Formas: soo (masc. ) 7.9 "a mỉ - deu Espana", 56.27 "el - ", 72.11, 105.27 "fiquey - " 130.114, 136.22 "a hũu caualeyro - ", 160.6 "de seyr a elles - ", 177.39,45 "senõ el - tã solamente... el aly - ... foysse - ", 226.10 (c. 137), 366.11,18 (c. 221), 367.20, 380.15, 382.2, 515.18, 671.10, 727.21, 820.17 "o ome - ou a moller soa an alma", 852.44, 853.53,59, 888.40 "o seu azeyte - ", 804.16 " - quanto a fazenda durasse", solo 488.4, soos 67.24, 151.29, 194.59, 196.17, 197.52, 295.30, 386.3,10, 582.6 "ouue y dos cabedees - XXIX rreiss", 598.33 "ficarõ - ", 607.8, 741.44, 880.8 (c. 619), soo (fem. ) 132.8 "ella - ", 683.9 "desque rreyna se uyu - ", 800.6 "fazer hũa - ", soos 598.34, soa 405.17 "se hũa moller - fosse pelo camino", 681.7, 820.17, soas 624.7. Soo y soa son formas de toda la E. M.: CSM 21.45 "ca tu soa es a que mio podes dar", 115.216 "soo, sen conpania", 132.135 "desque soos ficaron", 331.30 "sen ti mui soa fico, e tu sen mi soo", etc. (Mettmann Gloss. CSM 292); Afonso X (68, 485) "huun ssoo" (17); Miragres "leixarõno soo ẽno leito" (p. 13), "quando o vio soo ẽno cãpo" (p. 118); Fragm. Tristán "por ũu sóó" (p. 62); Gal. Estoria "nõ he bem que o omẽ seja soo" (6.32), "que ẽna torre soa lles acontesçera o synal" (61.2); Graal "ũa donzela que ia soo em uũ branco palafrem" (I, 363), "e achou i uũa donzela sooa... porque siia sooa" (II, 33); D. Eduarte Ensinança "per ssy soo" (7.18); Oficios "a ssi ssoo" (159.13), etc. Llega en la grafía hasta el XVI, desde entonces en port. para masc. y fem. Modernamente se usa más el dimin. sòzinho. En gall. las únicas formas que se oyen son solo, sola; literarias son só, soa y en Valladares, Carré, E. Rodríguez y Franco Grande se registran las deformaciones soio o soyo y soilo ( soio parece que existe). En cast. desde el Cid.

R. Lorenzo (1968): Sobre cronologia do vocabulário galego-português. Vigo: Galaxia.
{ambroo}
.- AMBROO (184a: 1233; in prono 906): 883 "et inde iuso a pauia in prono" (PMH Diplom. 7).
{arcediagoo
arcediago
arcidiagoo
arcidiago
archidiacono}
.- ARCEDIAGO (234b-235a: 1289 arcidiago; 1393 arçadiago; XV? arcediagao; XVII arcediácono; 1274 archidiagóó; XIV? arcediano; XV arcidiano): 1242-52 "do arcediagoo... ao arcediagoo" (Salazar 10.9, 15); CSM 204 "un bon arcediago" (5), 202 "un arcidiago" (8); 1260 "arcidiagóó Gº Rodriguez... arcidiago G. R." (Salazar 28.15, 30.9); 1423 "archidiacono de grado" (Sponer 158.2); 816? "Damondus Arcediagunus" (CDGH 389); Fuero Real "ao arçadiagoo" (37.344; 155.916); Pedr' Amigo de Sevilha (V 1205) "o arcediano" (3); Cr. Gal. "arçidiano de Toledo" (134bR; 134aV).
{artigoo
artjgo}
.- ARTIGO (260b: 1361; artigoo 1339): 1320 "a parte que non aguardar os artigoos... para se guardaren os artigoos... ennos ditos artigoos... aquelles artigoos" (CDGH 365.21; 366.11, 17, 26); em 1339 "assy como no dito artjgo he" (Desc. Portug. 57.5).
{avoo
auoo}
fem. .- AVÔ (287a: auola 1024; auolo 1132 topónimo; auoo fem. XIII, auoo masc. 1339; auo XVI; auoa XVI): 803 "in terminum de Auolo torto" (DEPA I, 98); 908 "uillar de auolo" (PMH Diplom. 11); 951 "et habemus de auolos et parentes nostri" (id. 36); 1010 "que fuit de nostra auola baga" (id. 130), etc.; 1257 "de mea Auóó" (Portel 61); CSM 221 "e sa avoa y era" (20); 214 "de todo-los avoos" (42); 1270 "et de meus auóós" (Salazar 57.8).
{bagoo}
.- BAGO (297a: 1706; bagoo XIV-XV): Miragres "et todolos bispos d' Espana trouxesen os bagoos" (130.1).
{bestigo
bestijgoo}
.- BESTIGO (359b: 1255 bestigoo): CSM 225 "aquel bestigo astroso" (29); Fuero Real "ceruos ou outros bestijgoos" (90.333).
{bisauoo
uisauoo
bisauolo
visavoo}
.- BISAVÔ (362b-3a: 1375 bisauoo; 1128-1139 bisavus): 927 "dum diligenter bisavorum, avorum ac genitorum testamenta relegendo audirem" (Ferreiro II, 113); 983 "hereditas patrum meorum aut avorum aut de Bisauio" (PMH Diplom. 86); 1038 "suos bisauolos" (id. 185); 1109 "de bisauos et auias et parentes nostros" (em Doc. Med. Port. 297); 1367 "meu bisauoo" (Desc. Portug. 121); Cr. Gal. "uosso uisauoo... meu bisauolo" (194aV) ("visavóó" em Gal. Estoria 154.14).
{cabidoo
cabido
cabijdoo
cabiidoon
cabildo}
.- CABIDO (430b: 1339; cabidoo 1262): 1214 "ao cabidoo da see da Idania" (Test. Afonso II, 259); 1286 "o cabido de Samoos" (Sponer 157.12); Fuero Real "dante seu cabijdoo" (I. 228); Miragres "seẽdo ẽno cabiidoon dos mõjes" (60.12); 1479 "en noso cabildo por son de canpaa" (Ferro 154.6).
{codiçillo
codicillo
codezillo
codecillo
codeçilo
codeçiloo
codeçildo
codescillo
condicilho
caudyzelo}
.- CODICILO (626b: XV): 1278 "dedit mihi... istam cedulam seu codicillum" (CDGH 246.41); 1302 "mando que ualla como testamento ou como codiçillo" (Ferro 56.35), id. "como testamento ou como codiçillo" (id. 61.26); 1303 "mando que ualla por raçon de scripto ou de codicillo" (id. 65.29); 1305 "que valla como codezillo... sse non valver como codezillo... o codecillo" (CDGH 499.34, 35; 501.1); 1338 "en lugar de codeçiloo... en este codeçilo... este meu codeçildo... o meu codeçildo" (Ferro 83.1, 37; 84.5, 19, 36); 1362 "outra manda ou codescillo" (Salazar 116.9); 1460 "outros condicilhos ou testamentos" (Desc. Portug. 590.8); 1486 "que bala como caudyzelo" (Ferro 192.30).
{diacono
diagoo}
.- DIÁCONO (777b-8a: XVI; diagoo XV?; diagonibus 1013?): Cr. Gal. "Paay Frorez que era diacono... dõ P. diacono de Aquiro" (60aR, 86bR); R. S. Bento "sacerdote ou diagoo" (38.16); 910? "Vilifonsus Diagonus Munius Diagonus" (CDGH 394).
{eiroo
eyroo}
.- EIRÓ 'eira' (811b: sem doc.): 1212 "et uadit ad capud de eiroo" (PMH Leges 561); ? "et uadit ad Eyroo" (id. 594).
{façeiroo
faceiroa
faceyroa}
.- FACEIRÃO (941a: 1267 faceiróó): 1204 "et plumacio et faceirola et almuzala" (CDGH 16.12); 1262 "cum uno façeiroo et cum una colcha" (id. 265.7); 1270 "faceyrola" (id. 189.11).
{ẽemigo
ẽmiigo
eamigo
eemigo
emigo
emijgo
emjgo
emmijgo
enamigo
enamygo
enemigo
enimigo
enmijgo
enmijgoo
iimigo
imiigo
inamiigo
inimigo
jmijgo
yamjgo
ymiigo
ymjgo}
.- INIMIGO (1230ab: XVI; ẽmiigo XIV-XV?; enmijgo 1317; inmiigo, imigo, ẽemigo XIV; ẽimigo, emigo XV; emmigo XIV-XV; inmigo 1427): CSM 19 "seu ẽemigo" (2, 11); Fuero Real "seu enmijgoo... seu enmijgo... seu emmijgo... por emmijgo" (I, 468; IV, 810, 834, 836); "de seus ymjgoos" (IV, 745); Cr. Gal. "seus enemigos... seus emjgos... seu eemigo" (2aV, 9bR, 36bV, etc.) (no ms. A1 "dos eamigos... seus enamigos... uosos yamjgos", fols. 1aV, 3aV, 26bR); Fernand' Esquio (899, 1295) "emiga sodes del" (6); Cr. 1344 "dos ẽmiigos da fe... por seu imiigo" (II, 403.24; III, 17.15); 1326 "enamigo" (CDGH 294); Cr. Troyana "seus jmijgos" (I 143.23) (na p. I 93.9 "emijgo"); Miragres "seus iimigos" (108.14); Gal. Estoria "moytos enamygos... seus ymíígos" (13.34, 196.15); Corónica Iria "seus inimigos... os inamiigos da fe... temendo os inimigos... de seus enimigos" (65, 75, 77); 1209 "parentes que enemigo segudaren. Todos los parentes que inimigo segudaren... meu inimigo he" (PMH Leges 861), "enimigo alleno... meo inimigo" (id.).
{meo
meyogoo
meogoo
meiogo}
.- MEIO (1455b-6a: XIII; meo XIV; 1458b: meogo XIII; meyogoo, meogoo XIV ou XV): 1242-1252 "mea talega" (Salazar 8.11); 1256 "a laurar a meas" (Sponer 117.5); CSM 253 "quebrou pelo meo" (53); 1255 "meo do mato" (Ferro 17.23); Cr. Gal. "no meyogoo", "en meogoo do coro" (56aR, 193bV); Graal "per meiogo" (II, 58). {Cfr. medeo}.
{ergoo}
.- ÓRGÃO (1631a: 1382 horgõos): cfr. Cr. Troyana "gitarra, ergoos, sestro" (I 329.5).
{perigo
periglo
perigro
perigoo
peligro}
.- PERIGO (1722ab: perigoo, periigo XIV; peligro, perigro XV; prigoo 1211): CSM 36 "pois viron o perigo tal" (15); 148 "grandes periglos... de mui grandes perigros" (3, 34); 235 "no perigo temporal" (103); 267 "do perigoo das ondas" (1); 313 "en perigoo do mar" (1, 36); Cr. Gal. "metendosse a muy grandes peligros" (133aR); Gal. Estoria "outros peligros" (38.19), etc.
{pio
pioo}
.- PIÓ, PEÓ (1701b: 1253 peyoos): Pero Menino "por maas piós... tiralhe aquellas piós... de más piós... as piós... a pioo" (41.6, 9; 42.3, 6; 48.9).
{poo
poluo}
.- (1754b-5a: XIV poo): CSM 75 "que foss' en poo tornada" (161); 225 "fez logo dela poos" (52); 405 "poo nen outro dano" (28); Gal. Estoria "ẽno poluo da terra" (137.32); Cr. Troyana "bẽ ẽna terra et ẽno poo" (II 141.24), "enuoltos en poluo" (II 86.27) (I 359.8, II 143.6).
{postigoo}
.- POSTIGO (758a: XV): Cr. Gal. "hũu postigoo per hu lle daria Çamora... o postigoo... aquelle postigoo" (113aV, 114aR, etc.); Cr. 1344 "hũu postigoo" (III, 384.7, etc.).
{poblo
poboo
pobro}
.- POVO (1784a: 1352 povoo; XIII poboo): CSM 12 "o poblo dos judeus" (24); 27 "ao poboo dos d' Irrael" (67); 28 "o poblo" (38) (99.41, etc.); 309 "o pobro de Roma" (16).
{residoo}
.- RESÍDUO (1976a: 1473 Resido): 1436 "e residoos e do mar e da moeda" (Desc. Portug. 350.13).
{sol
solo
soo}
.- SOLO (2018b: XIX): Cr. Gal. "diribou a villa ata o salo (!)... todo sera astragado per sol (!)... ata o solo... mandoa destroyr toda per sola (!)... et derribarõna per solo..." (6bR, 35aR, 63bR, 227aR, etc.); Cr. Troyana "derribados porlo soo" (II, 187.5).
{tabernaculo
tabernacolo
tabernagoo
tabernaquo}
.- TABERNÁCULO (2034b: XV): Cr. Gal. "mandou fazer hũu tabernaculo sobrelo escano... sub o tabernaculo" (191aV, 193aR); Cr. Troyana "hũ tabernacolo muy noble" (I 363.6); R. S. Bento "da morada do tabernagoo del" (22.13); 1375 "con los almarios et tabernaquos que en ellas estam" (CDGH 376.42).
{tidoo}
.- TÍTULO (2087b: XIII): cfr. XIII? "desto falamos no tidoo dos desafiamentos" (CDGH 11.17); 1326 "que lle de o tidoo della" (id. 302.9).
{trasavoo}
.- TRISAVÔ (2113a: sem doc.): cfr. Gal. Estoria "et visavóó de Belo et seu trasavóó" (154.14).
{triuio
triboo}
.- TRÍVIO (2113b: XVII sem doc.): Gal. Estoria "ẽno triuio et ẽno quadrunyo... era deus do tribóó ontrelos gentiis - et som o triuio a gramatica..." (104.24, 138.35).
{uiuuo
uyuuo
uyuuoo
uyuo
uyouo
veuuo}
.- VIÚVO (2177a: só viuva XIII): Fuero Real "se algũa molher for uiuuoa... toda molher uyuuoa" (III, 45, 50); XIII "a molher uyuoa... o que ficar uyuuoo" (PMH Leges 257); Afons' Eanes do Coton (555, 968) "casad' é ou uyou' ou solteyra" (9); Cr. Troyana "et moytas donas veuuas" (II 65.24).

W. Mettmann (1972): Cantigas de Santa María de Afonso X, o Sábio. Vol. IV (Glossário). Coimbra: Universidade.
avoo
avoos
s. m.: s. m.: avô: 221.16 con Rei Don Alffonsso era, / seu avoo; 323.22, 331.31 oy mais jarás so terra ben como jaz teu avoo; 393.16 || avoos pl.: avós, antepassados: 214.42 Mas a Virgen, que de Reis ven de todo-los avoos; 281.83 E deu-ll'enton por herdade muy mais ca ouveran seus / avoos.
cabidoo
s. m.: s. m.: cabido, capítulo: 87.43 ao cabidoo contou / o que ll'a Virgen nomeou / que por bispo queria; 35 (M) Como estan todo-los canonigos da eigreja en cabidoo || sala do capítulo: 226.32 nen claustra neno dormidor / neno cabidoo neno refertor / nena cozynna e neno parlador.
diabo
diaboo
diabre
s. m.: s. m.: 26.2 por engano do diabo; 45.47, 55.46, 75.131, 85.45 outros diabos, negros mui mais que carvões; 328.8 o diab'antigo || diaboo: 45.56, 58.50, 82.1, 109.1, 119.33 || 99 (M) Como os mouros desampararon a vila e fogiron pera todo-los diaboos. Cf. diabre.
diabre
diabo
diaboo
s. m.: s. m.: diabo: 17.7, 64.47 o diabr'arteiro; 82.9 de diabres... mui grand'az; 96.52, 115.296, 201.15 o diabr'antigo. Cf. diabo, diaboo.
doo
s. m s. m.: compaixão, pena, lamentação: 4.77 aque a gente ven / ao doo de Rachel ; 12.34 tornou-xe-lles en doo seu solaz; 50.11, 131.37 Con gran doo foi ant'a Sennor de prez; 237.75 degolou-a log'y sen doo e sen mesura || aver doo : 65.68 ouve do cativo gran doo ficado; 93.25, 105.70, 203.21 ouve doo deles grande || fazer doo : 43.71 fazian muit'esquivo / doo por seu fillo; 65.242, 146.90 fez seu doo como faz / moller coitada; 197.26.
feijoo
s. m s. m.: filhó: 157.12 de farỹa que tragian tal cobiiça lle creceu / de feijoos que fezeran end'e un deles meteu / y de bon queijo rezente; 157.17.
periglo
perigoo
perigo
perigro
(148.3,9,14,19,24) V. perigoo, {perigo, perigro}.
perigo
perigoo
periglo
perigro
(36.15, 235.103) V. perigoo, {periglo, perigro}.
perigoo
periglo
perigo
perigro
s. m s. m.: 172.1 perigoo do mar; 267.1 perigoo das ondas; 313.1. Cf. periglo, perigo, perigro.
perigro
perigoo
periglo
perigo
(148.34, 39, 44) V. perigoo, {periglo, perigo}.
poblo
poboo
pobro
s. m s. m.: povo, gente: 12.24 o poblo dos judeus malvaz; 28.38, 99.41, 143.11, 205.29 O castelo fortemente foi derredor combatudo... ond'en gran medo metudo / foi o poblo que dentr'era; 208.48 mandou assũar toste o poblo grand'e mẽudo; 211.27 desto o poblo foi tan coitado, / que cada un deles entrestecia. Cf. poboo, pobro.
poboo
poblo
pobro
s. m s. m.: 27.67, 28.11, 46.50 andar / ontre poboos mỹudos; 99.1 Como Santa Maria destruyu un gran poboo de mouros que entraran hũa vila de crischãos; 145.71. V. poblo, {pobro}.
pobro
poblo
poboo
(309.16) V. poblo, {poboo}.
poo
s. m s. m.: : 75.161 agora a Deus prouguesse que foss'en poo tornada; 225.52 fez logo dela poos; 405.28.
solo
soo
(90.2 sola) V. soo.
soo
solo
adx adj. {adx.}: só, sòzinho: 21.45 tu soa es a que mio podes dar; 115.216 Soo, sen conpannia, / O camynn'enton colleu / o moç'; 132.135 des que soos ficaron... logo ambos ss'abraçaron; 186.21, 189.7 ya en romaria / a Salas soo senlleiro; 202.13 hũa prosa fazia que era feita mui ben, / se non fosse hũa rima soa que minguava en; 236.18 non escapou baron / nen moller dos que y eran, se aquela soa non; 281.58 viron o cavaleiro soo senlleiro estar; 323.21 Ai eu, meu fillo, como fico de ti soo. {Cf. solo}.

M. Rodrigues Lapa (19702): Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia ["Vocabulário galego-português", pp. 1-111].
boo
. Forma desnasalada de bõõ; ora monossilábica: {Martin Moxa} vejo boos cada dia decer 279.5; {D. Pedro de Portugal} Per míngua de boo meestre 326.25; ora bissilábica: {Johan Soarez Coelho} entenções / muitas e boas e mui boos sões 241.3.
diaboo
= diabo: {Airas Perez Vuitoron} ficass' en poder / do diaboo, ca pois s' ar porria 77.24.
doo
= pena, saudade: {Afonso X} non vi mia senhor, ond' ei gran doo 30.9; 201.4.
feijoo
: cabeça calva como um feijão (?): {Afonso X} semelha Pero Gil no feijoo 30.8.
moo
227.28 {Johan Servando} = mó de moinho. O texto anda muito estropiado.
oo
= ao. Lia-se já ò: {Caldeiron} quen lhe dissess' aqueste meu cantar / à dona gaia do bon semelhar, / oo amor quiçá non no preçaria 431.8.
perígoo
= perigo: {Gil Perez Conde} Quantos perígoos i passei / per pé de caval', e 'scapei, / que non prix i cajon! 159.6.
poo
= : {Martin Moxa} se i jouver algun omen fraco, / dos vossos poos levad' un gran saco 282.27.
soo
= sòzinho: {Afonso X} Med' ei do pertigueir' e ando soo 30.7. || Sòmente: {Johan Vasquiz de Talaveira} porend' ũa soo, que a vós fal 248.17.

K. M. Parker (1977): Vocabulario clasificado de los folios gallegos de la Historia Troyana. Illinois: Applied Literature Press.
avoo
m. m. abuelo; grandfather: eu foy madre de voso avoo, padre de Achilles, 362.16.
doo
m. [m.] lástima, compasión; pity, mercy, compassion: feriã se todos moy sem doo, 115.5, 184.17.
doo
m. [m.] duelo; mourning, sorrow, grief: coydarõ todas suas cõpañas que era morto, et fezerõ por el tã grã doo que [era hũa] maravilla, 125.14, 89.21, 135.4.
soo
adx. adj. {adx.} solo; alone (Vid. senlleyro), 369.13, 70.39, 138.39.
pouoo
m. m. pueblo, gente; people: o pouoo da çidade foy logo armado et sayo contra Menalao, 365.7, 21.9.
antigoo
m. m. antiguo; ancient: estaua y hum altar do tẽpo antigoo consagrado a Jupiter, 11.34, 135.12 (antigo), 296.20.
soo
adx. adj. {adx.} vacante, desocupado; empty, vacant: quando chegarõ ao tẽplo ouverõ cõmo pauor porque o acharõ soo, 281.16.
soo
adv. adv. sólo; only: se de algũa cousa ouver medo, aver lo ey do marido soo, 22.16, 103.14, 291.39 (solo), 291.40.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo ["Índice onomástico"].
Esteuoo
("Santo - que foy o primeyro martir") 458.25: San Esteban.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid [“Índice antroponímico”].
Johã
Maloo
a. 1275, 68.10,13-14.

R. Lorenzo (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo. ["Índice onomástico"].
Leõ de Rrodoo
465.23; D. Rodrigo 141b Lugduni; PCG 545b11 Leon de sobre el Ruedano; Cr. Castilla ms. 1347 f. 234aV y ms. 7403 f. 49aV Leon del Rruedano; Cr. 1344 f. 226bR Leon do Rrodõo: Lyon (Francia).
Rrodoo
465.23; PCG 545b11 Ruedano; Cr. Castilla ms. 1347 f. 234aV y ms. 7403 f. 49aV Rruedano; Cr. 1344 f. 226bR Rrodõo: río Ródano.
Santo Esteuoo
736.4, 789.10; Cr. 1344 f. 279bV, 293bR Sancto Esteuam; Cr. Castilla ms. 7403 f. 154aV Santistevan, 175bR Sant Estevan; ms. 1347 f. 430bV Sante Esteuã: Santisteban del Puerto (prov. de Jaén).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Índice toponímico].
Lantáñoo
: 1833.
Rrañoo
: 1528, 1561.

M. de Miguel (1977): Vocabulario gallego medieval en documentos del s. XIII anteriores a 1275. Memoria de licenciatura. Universidad de Valladolid.
arcidiago
arçidiagoo
subst. .- subst. 'arcediano'. Del latín ARCHĬDIĀCŎNUS. a. 1260 "Arcidiagoo Rodriguez" (28.15), "Arcidiago Gunsaluo Rodriguiz" (30.9); a. 1269 "Arçidiagoo de Nendos Garcia Rodriguiz" (56.23).
auoo
subst. .- subst. 'abuelo'. Del latín vulgar AVIŎLUM. a. 1270 "et de meus auoos" (57.8); a. 1275, 69.6.
bom
boo
boon
boos
adx. .- adj. {adx.} 'bueno, buen'. Del latín BŎNUM; a. 1271 "eu de meu bom cor" (63.13); a. 1273, 64.14; a. 1266 "estes muynos perfeytados en boo estado" (52.12); a. 1228, 19.15; a. 1274 "quen de boon coraçõ fiz fazer" (66.8); a. 1228 "e seya per scripcion de bõos homees" (19.28), 20.26, 21.6; a. 1234-36, 4.2; a. 1257, 26.8; a. 1258-61, 33.22, 34.6,10, 35.8,9, 36.17, 40.8,11, 42.26; a. 1261, 46.6,29.

M. C. Barreiro (1985): O léxico dos Miragres de Santiago. Memoria de licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.
avoo
subst. .- subst. " abuelo". 106.1 "et en que nũca erdou teu padre, nẽ teu avoo, nẽ teu visavoo".
bagoo
subst. .- subst. " báculo, palo o cayado que usan los obispos". 130.1 "et que todo los rreys d' Espana rreçebesem as coroas dos rreynos da mão do bispo d' y, et todo los bispos d' Espana trouxesen os bagoos".
bõo
boo
{bõ}
adx. .- adj. {adx.} " bueno". BOO, 16.10 "hũu caualeiro moi boo"; 42.10 "era de boo linageẽ"; 45.7 "foy tan boo que hũu dia...."; 59.3 "Hṽu home boo de boa vida et de boo linageẽ"; 59.12 "Et el fezo y moy boo moesteiro"; 88.8 "en hũu lugar moy boo et moy chão"; 120.2 "hũu moy boo paao rretorto"; 127.2 "armado de moi boa loriga et de moy boo elmo"; 133.5 "avia o corpo moy bẽ feicto et de boo estado"; 136.17 "trezentos caualos carregados de moy boo vino"; 142.16 "ali deçeu do caualo en hũu prado moy boo"; 143.5; 159.7; 163.2; 170.7,8; 171.15; 180.5,6; 188.11; 195.16; 200.6; 201.18; 209.4; 212.13; 213.2; 222.10. BOOS, 102.11 "erã moy boos caualeyros de Ihesucristo"; 135.5 "velauano çẽto et viinte caualeiros moy boos"; 137.12 "et os outros caualeiros, que nõ erã tã boos, tomarõ as mouras"; 148.20; 221.20. // " grande, considerable". BOOS, 60.1 "gaanou del rrey boos priuilegios"; 102.2 "fez moytos boos feytos". // " esforzado". BOO, 50.10 "moy sabedor et moy boo en armas". BOOS, 90.13 "omẽs moy boos para lidar". // HOME BÕO " honrado, noble". BÕO, 12.2 "hũu omẽ bõo de santa vida fui en rromaria a Santiago". BOO, 14.10 "por nos mostrar a santidade et a bondade d' este omẽ boo fezoo tã santo..."; 14.13 "Hũu home boo clerigo de santa vida"; 24.4 "daremos testemoyo que tu es home boo et santo"; 59.3; 180.13; 181.7-8; 193.8; 201.12; 208.5; 209.5; 210.10; 213.9,11. BOOS, 176.4 "Acaesçeu que triinta homes boos de terra de Loores"; 183.11 "hũus homes boos d' Alamaña". // BÕ VARÕ , usado como epíteto. 148.16 "o bõ varõ Santiago". BOA, 14.6 "foy home de boa voontade"; 14.14 "hũa boa moller"; 17.9 "por los santos mereçemẽtos et a boa vida d' este santo Oudon"; 24.7 "-Home santo de boa vida"; 42.10 "Et a hũa boa moller"; 53.7; 54.4; 59.3; 74.13; 77.9; 88.9,11; 91.6; 111.6; 127.2; 134.11; 143.3; 148.11; 200.6. BOAS, 39.2 "et toda las boas cousas que quiseres dizer"; 65.13 "moytas boas cousas"; 73.4 "por las boas cousas"; 91.5 "que son fazer boas obras"; 92.3; 112.7,10; 114.10; 120.4; 149.1; 160.3,5; 163.1,7; 164.1,8; 208.1; 222.10; 226.12. // DE BOA MENTE , adv. de modo. 136.13 "eles obedesçiã a Calrros et seruiano de moy boa mente en toda las cousas". // POR BOA FE, véase FE.
doo
subst. .- subst. " duelo, lástima, compasión, pena". 43.8 "ca se uos a vos vençer o nojo ou doo que del avedes"; 173.10 "se marauillauã por lo doo et por lo pesar que fillauã"; 177.5 "por fazer bem et cõ doo del, ficou cõ el soo"; 225.5 "nõ choredes nẽ façades senbrante de doo"; 229.17 "come[ç]ou a fazer moy grã doo".
perigoo
{perigo}
peligro
subst. .- subst. " peligro". 42.15 "en tã grã perigoo para que te gardei?"; 64.11 "os liure do perigoo d' aquela tẽpestade"; 189.16 "apareçeulle [...] en aquel perigoo en que andauã"; 187.2 "Et o bispo [...] que Deus et Santiago liurou [...] de tã grã perigoo"; 195.12. PERIGOOS, 17.10 "queira acorrer ao que este liuro mãdou scripuir ẽnos seus perigoos da alma e do corpo"; 185.6 "que acorro aos que me chamã nos seus perigoos"; 209.4; 210.4. PERIGO, 212.2 "ajudame et liurame d' este perigo". PERIGOS, 188.7 "tu que socorres aos que te chamã nos perigos do mar et da terra". PELIGROS, 17.2 "Et liurou moytos de grãdes peligros". // PERIGOO DA MORTE , 188.8 "amerçeate de nos ẽno perigoo da morte"; 188.6 "Et amerçeate agora de nos ẽno p[e]rigo da morte".
poboo
subst. .- subst. 1.- " pueblo, gente; habitantes de un país". 21.7 " Eblias, que tãto quer dizer com̃o omẽ garda de justiça et de poboo"; 23.1 "et pregũtoos por los miragres [...] que Deus por eles fazia, et eles diserõllos ante todo o poboo"; 23.7 "Et de gisa aluoroçou o poboo, que quiserõ logo os apostolos apedrear todos"; 24.1 "-Rogamosche que tornes o poboo que erra coydando por Ihesus que he Deus"; 24.2 "et faças entẽder ao poboo que aqui seera en dia de Pascoa"; 24.4,8,13; 27.1; 28.5,7; 33.10; 37.17; 100.8; 216.13; 217.2; 218.6,9; 225.6,9; 234.5. POBOOS, 29.7 "Os poboos d' aqueles lugares aviã moi grã creença en el"; 29.9 "Et entõ os poboos que aviã creẽça no fillo de Deus soterraron o corpo del ẽno tẽple".
____ 2.- " pueblo, lugar, villa, ciudad". POBOOS, 72.5 "-Eu soo o apostolo Santiago [...] o que Nostro Señor [...] escolleu [...] para enviar preegar a sua creẽça aos poboos".
soo
adv. .- adv. 1.- " solo, sin compañía". 13.2 "leixarõno soo ẽno leito"; 80.11 " Calrros o Mano conquereu toda Espana [...] et meteoa so s[eu] soo senorio"; 118.1 "quando o vio soo ẽno cãpo foy para el"; 177.5 "Et aquel que nõ fezera o juramento [...] ficou cõ el soo"; 201.3 "mais viuia cõ sua madre soo moy castamente".
________ 2.- adv. de modo " sólo, solamente". 124.15 "-Nõ foy soo o fillo de Deus que rresurgio d' ontre os mortos"; 176.12 "et este juramento fezerõ os viinte et nove, et hũu soo nõ quis jurar". Este ejemplo puede admitir las dos interpretaciones, " solo" o " solamente".
visavoo
subst. .- subst. " bisabuelo". 106.1 "a terra [...] que nũca erdou teu padre, nẽ teu avoo, nẽ teu visavoo".

Nunes2
boo
CL, 9, bom. (Cantigas d' amor).

F. R. Tato Plaza (1999): Libro de notas de Álvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega [Glosario, pp. 237-711].
aboo
m. m. "Avó, pai da nai ou do pai".
____ aboo (1): "ẽno casal / de Afonso Grande de Pegigeyro, que o dito Afonso Grande oubo e lle fincou por bos de seu aboo, Afonso Beturro" 998.
________ Para o étimo e as atestacións medievais, vid. aboa.
antígoo
adx. adx. "Antigo, existente, ocorrido ou feito hai moito tempo".
____ antígoo (1): "nõ sería maraujlla labrar en mjña casa propia e solar antígoo dos / Mariños, meus anteçesores" 1829; antígoos (1): "oýra deser a vedranos / antígoos que a casa que feso Ferrnand Martíns d' Aaro en Porto, que estaua e a fesera en herdade de Sã Justo" 2830, antigos (1): "senpre oýo a vedranos antigos dar estas quatro leyras susoditas" 2819.
________ Do lat. antīquus. A forma romance é moi usada desde o séc. X: a. 910 en textos gal., e, en romance, antigo nas CSM, e antiqua en 1254; a grafía antigoo aparece sobre todo no XV (Lorenzo Crónica s.v. antigo).
arroo
arroyo
m. m. "Arró, cómaro, faixa de terreo sen cultivar que limita as herdades ou está nas beiras dos ríos". Segundo o DRAG (s.v. arró), o arró serve para apacenta-lo gando e dar paso ós transeúntes para evitar que pisen e estraguen os sementados.
____ arroo (2): "quatro margas ẽno arroo do Cãçelo que entestã contra o vendaual" 2324, "do arroo de dentro das vjnas / d' Agyleyro" 2695, arroyo (1): "ẽno arroyo do Cãçelo, IIIJº margas de longo, testa contra o vẽdaual" 2284, arroos (2): "así / casas e cortes e pardjneyros, herdades e chantados e eyras e cortiñas / e arroos, a mõtes e a fontes" 2374, "sabía outras herdades e arroos e chantados e outras cousas que pertẽeçen ao dito moesteyro" 2689.
________ De etimoloxía escura. Corominas pono en relación co cast. broa "enseada chea de abras e rompentes", do célt. broga "estrema", "campo, terra", que deixou o oc. bro(g)a, de sentido moi semellante ó arró gal; este sería o resultado dun cruce de broa cun sinónimo, que podería ser aro ou máis ben arredor (definido como sinónimo de arró no DRAG). Baséase para esta hipótese, á parte de nas razóns semánticas, en que a vocal aberta que sinala a acentuación grave de Valladares (arrò) podería vir da reducción fonética de -oa a -ò (DCECH s.v. broa). Sen embargo os testemuños medievais que aquí nos aparecen e que el non coñecía parecen desmentir esta orixe.
________ Podería estar en relación co port. arrinhos "areais e enseadas, onde é fácil e copiosa a pescaria dos sáveis e lampreias no rio Douro", "pequeno areal à beira dum rio", presente no Elucidário. Sen embargo, Leite de Vasconcelos considerou que a lectura correcta era areinhos (coma un top. existente hoxe na marxe esquerda do Douro, preto do Porto, Areinho ou Ariinho), do lat. *areninus, correspondente a arenosus, arenatus, adxectivo que se substantivou (Obs. Elucidário, 1925-27, p. 120).
________ Por outro lado, a forma arroyo coa que tamén aparece fainos pensar ou ben na introducción dun iode antihiático (frecuente sobre todo na morfoloxía verbal, como moo > moio, pero non ausente noutros casos: soo > soio e xeneralizado en certos contextos fonéticos en port., cf. area > areia), ou ben na posible conexión con arroio, vocábulo hispánico prerromano procedente do masculino de arrŭgĭa, que Plinio recolleu en Hispania co sentido de "galería de mina", xa que por elas circulaba auga. É voz que se documenta desde o séc. IX (Lorenzo Crónica s.v.); pero esta hipótese ten serias obxeccións fonéticas, pois non se xustifica /ójo/ > /óo/. Ademais, arroio significaba na Idade Media "regato, corrente de auga", e seguiu vivo independentemente de arró co sentido "corrente de auga formado pola chuvia forte" (García GVGH s.v.). Unha última posibilidade é considerar unha simple confusión do escriba. Ademais, nun caso arro está escrito cun pequeno trazo por riba, polo que se podería interpretar arroeo; para máis, é o mesmo contexto có "arroyo do Cãçelo".
________ Non atopamos máis documentacións medievais desta voz, que seguiu tendo vitalidade ininterrompidamente, do que dá mostra a súa aparición na obra de Sobreira (séc. XVIII) e na actualidade, na de García GVGH (s.v.). Outras informacións en Aníbal Otero Contribuciones VII, p. 342; Lorenzo Contribución, p. 217; Pensado Rec. Corominas, pp. 337-338 e Brea Cabecera, pp. 392-393.




Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2022
O Dicionario de dicionarios do galego medieval é obra de Ernesto González Seoane (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo
Procesamento informático e versión para web: Xavier Gómez Guinovart

Powered by Debian    Powered by Apache    Powered by PHP    Powered by MySQL